Zamek w Barze
49°04′N 27°40′E/49,066667 27,666667 Fotografia ruin zamku, wykonana w 1908 przez kamienieckiego fotografa, Michała Greima. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Ukończenie budowy |
1380 |
| Zniszczono |
1452 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
Andrzej Odrowąż, Stanisław Odrowąż, Bona Sforza |
Położenie na mapie obwodu winnickiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
| 49°04′N 27°40′E/49,066667 27,666667
| |
Zamek w Barze – twierdza zbudowana na Kresach południowo-wschodnich, w miejscu granicznym między szlakami kuczmańskim i czarnym, wiążąca rejony systemu obronnego Rzeczypospolitej[1].
Twierdza była jednym z trzech kluczowych punktów oporu Rzeczypospolitej od strony Dzikich Pól[2]. Starościński zamek w Barze był główną kwaterą hetmana Stanisława Koniecpolskiego, który go znacznie rozbudował w latach 30. XVII w.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Warownia została wzniesiona pod koniec XIV w. przez ród Koriatowiczów[3]. Książęta Koriatowicze byli rodem litewskim, pochodzącym od Koriata Gedyminowicza, który ziemię barską otrzymał od Olgierda, wielkiego księcia litewskiego. Król Polski Władysław Jagiełło w 1386 r. potwierdził ten przywilej[3]. W owych czasach miejscowość nosiła nazwę Rów, od przepływającej w pobliżu rzeki Rów. W 1430 r., po śmierci ostatniego przedstawiciela rodziny Koriatowiczów, ziemia barska znalazła się w Koronie Królestwa Polskiego, a starostwo w zamku objął przedstawiciel króla Polski. W 1431 r. warownia obroniła się przed wojskami tatarskimi. W 1452 r. zamek został zdobyty i doszczętnie zniszczony, a jego starosta, Stogniew Rej, wraz z żoną znaleźli się w niewoli[4]. Do końca XV w. jeszcze kilkakrotnie następowały najazdy tatarskie i za każdym razem odbudowywano warownię.
W 1456 r. nowy właściciel grodu, wojewoda Andrzej Odrowąż, dostał zgodę Kazimierza Jagiellończyka na odkupienie ziem od spadkobierców poprzedniego starosty, Stogniewa Reja[3]. W 1537 Stanisław II Odrowąż, wojewoda podolski, sprzedał królowej Bonie należące do niego ziemie wraz z Rowem, czterema miasteczkami i około czterdziestoma wioskami[4][5]. Bona zmienia nazwę miejscowości na Bar, na pamiątkę dziedzicznego księstwa swego Bari we Włoszech[4]. Następnym starostą był Bernard Pretficz, bohater Podola[4], a po nim w latach 1610–1614 starostą był hetman Stanisław Żółkiewski[4]. W 1636 na zamku miał swoją siedzibę Stanisław Koniecpolski.
W czasie powstania Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku Bar został zdobyty przez pułkownika kozackiego Maksyma Krzywonosa, a wszyscy mieszkańcy wymordowani[4].
Na mocy traktatu zawartego w Buczaczu, od 1672 r. Bar znalazł się pod panowaniem Turcji[3]. W 1674 wojska polskie pod wodzą Jana III Sobieskiego zdobyły Bar, ale wkrótce ponownie został zajęty przez Turków. Po zawarciu pokoju z Turcją w roku 1699 powrócił wraz z Podolem do Polski[4].
29 lutego 1768 w zamku została zawiązana konfederacja barska, która wzięła nazwę od twierdzy. Po kilku dniach oblężenia przez wojska rosyjskie, 20 czerwca Bar został zdobyty przez niezgodę Konfederatów[4][6].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Pierwotna obronna warownia była budowlą drewnianą z wieżami[3], która została przebudowana z inicjatywy królowej Bony[4]. Budowniczym i zarazem pierwszym starostą z jej nadania został Wojciech z Białobok Starzechowski, podkomorzy lwowski i starosta drohobycki, który opasał zamek wałami i zaopatrzył w działa. Jednocześnie w murze umieszczono tablicę mosiężną, przekazującą pokoleniom imię założycielki[4]. Tama zbudowana na rzece spowodowała, że woda chroniła nowy zamek z trzech stron, powodując utrudnienia w dostępnie i zdobyciu warowni[3].
Hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski zamek umocnił i rozbudował[3] w twierdzę bastionową otoczoną wysokimi na 6 metrów murami z 4 narożnymi bastionami. Autorem przebudowy był architekt francuski Guillaume Le Vasseur de Beauplan[3]. Wówczas była to trzecia pod względem wielkości warownia na Podolu po twierdzy w Kamieńcu Podolskim i zamku Sieniawskich w Międzybożu[3].
Pod koniec XIX w. warowania była całkowicie zrujnowana. W XX wieku w miejscu twierdzy powstał park, w którym znajdują się tylko drobne pozostałości murów obronnych[4].
Odniesienia w literaturze
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy tom Trylogii Sienkiewicza Ogniem i mieczem dotyczący powstania Chmielnickiego zamyka fraza Bar... wzięty!, odnosząca się do nieoczekiwanego zdobycia twierdzy przez powstańców[7]. Los społeczności żydowskiej Baru po zdobyciu zamku przez zbuntowanych kozaków opisuje też Natan Hannower w X rozdziale księgi Jawen Mecula.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ryszard Majewski, Cecora rok 1620, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 134.
- ↑ Andrzej Dziubiński, Polsko-litewskie napady na tureckie pogranicze czarnomorskie w epoce dwu ostatnich Jagiellonów, „Kwartalnik Historyczny”, t. 103, 1996, z. 2, s. 77.
- ↑ a b c d e f g h i Bar. [dostęp 2013-09-21].
- ↑ a b c d e f g h i j k Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I. Warszawa: 1880-1902, s. 100.
- ↑ Bar, [w:] Roman Marcinek, Polska. Kresy Wschodnie, Kraków: Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, 2002.
- ↑ Lucjan Siemieński, Dzieje narodu polskiego, Paris: W Drukarni i Litografii Maulde i Renou, 1848, s. 290.
- ↑ Lech Ludorowski, Sztuka opowiadania w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1977, s. 133.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I, Warszawa, 1880–1902, s. 100.
- zamek w Barze
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Bar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 100.