Dinastia Xia

Dinastia Xia (Kinezisht: 夏朝), dinastia e parë në historinë kineze, ekzistoi nga shekulli i 21-të para erës së re deri në shekullin e 16-të para erës së re, gjithsej rreth 500 vjet dhe pati 17 mbretër nga 14 gjenerata. Sfera qendrore e sundimit të saj ishin zonat në pjesën jugore të provincës së sotme Shansi dhe në pjesën perëndimore të provincës së sotme Henan.

Dayu, themeluesi i dinastisë Xia, ishte hero legjendar, që sistemoi ujërat dhe punoi për të mirën e popullit. Sipas gojëdhënave, Dayu fitoi përkrahjen e popullit për arsye se ai sistemoi me sukses lumin e Verdhë, që përmbytej vite me radhë duke sjellë dëme të rënda, dhe më në fund themeloi dinastinë Xia. Themelimi i dinastisë Xia shënoi zëvendësimin e shoqërisë afatgjatë primitive nga shoqëria e pronësisë private. Që nga ajo kohë, Kina hyri në shoqërinë skllavopronare.

Në vitet e fundit të dinastisë Xia, gjendja politike në oborrin mbretëror ishte plot me rrëmujë dhe kontradiktat klasore në shoqëri ishin acaruar dita ditës. Veçanërisht, mbreti i fundit i saj Xia Jie, qysh nga koha e hipjes së tij në fronin mbretëror, nuk synonte për progres, bënte një jetë luksoze dhe shpenzonte pa masë. Ai tërë ditën pinte raki dhe argëtohej me konkubinën e tij të përkëdhelura Meixi dhe nuk çante kokën për vuajtjet e popullit. Kush i paraqiste atij këshilla, vritej menjëherë. Prandaj, principatat e tradhtuan njëri pas tjetrit. Shteti Shang, një nga principatat e saj, duke përfituar nga rasti, filloi luftën ndëshkuese kundër Xia Jiesë dhe, më në fund, shpartalloi ushtrinë e tij, si pasojë, Xia Jie u arratis dhe vdiq në Nançao, dhe dinastia Xia u rrëzua në këtë mënyrë.

Për shkak se materialet historike mbi dinastinë Xia janë të pamjaftueshme, ka pasur divergjenca mbi të, bile disa dyshonin nëse ekzistoi dinastia Xia. Por, në librin e famshëm historiografik《Shënime të historisë》u shënua me qartësi gjenealogjia e dinastisë Xia. Arkeologët dëshironin të zbulonin materiale kulturore të dinastisë Xia. Në vitin 1959, arkeologët filluan gërmimin e gërmadhave të dinastisë Xia, gjë që u bë preludi i veprimtarisë për gjurmimin e civilizimit Xia. Sot, shumica e shkencëtarëve janë të mendimit se “civilizimi në Erlitou”, i emërtuar me emrin e gërmadhës Erlitou në Yanshi të provincës Henan, është objekt kryesor i gjurmimit të civilizimit Xia. Konstatohet se kjo trashëgimi kulturore ekzistoi afërsisht në kuadrin e vitit 1900 para erës së re, brenda viteve të dinastisë Xia. Materialet arkeologjike, të zbuluara deri tani, kanë nxitur fuqimisht gjurmimin e civilizimit të dinastisë Xia.

Koha e shkëputjes midis kohës së supozuar të Xia dhe referencave të para të shkruara për të ka bërë që historiciteti i vetë dinastisë Xia dhe narrativa tradicionale e historisë së saj të jenë të paktën të paqarta. Shkolla Skeptike e historisë së hershme kineze, e nisur nga Gu Jiegang në vitet 1920, ishte grupi i parë i studiuesve brenda Kinës që pyetën sistematikisht historinë tradicionale të hershme. Duke ekzaminuar kritikisht zhvillimin e narrativës së historisë së hershme kineze gjatë historisë, Gu përfundoi "sa më vonë koha, aq më e gjatë është periudha e legjendave të historisë së hershme... historia e hershme kineze është një tregim i thënë dhe i rithënë për breza, gjatë së cilës u shtuan elemente të reja në pjesën e parë".

Disa historianë kanë sugjeruar se sunduesit Zhou krijuan Xia si një pretendim parandalues, për të justifikuar pushtimin e tyre të Shang, duke vënë në dukje se pothuajse si Shang-i kishin zëvendësuar Xia-n, ata kishin zëvendësuar Shang-un.[16] Ekzistenca e Xia mbetet e pashpallur, pavarësisht përpjekjeve të arkeologëve kinezë për të lidhur ato me kulturën e epokës së Bronzit të Erlitou.

Në mes të pikave të tjera, Gu dhe historianë të tjerë vënë re disa paralele mes narrativës tradicionale të historisë së Xia dhe historisë së Shang që sugjerojnë një fabrikim të periudhës së Zhou ose të paktën një pasurim të historisë së Xia. Kritika e Yun Kuen Lee ndaj sentimentit nationalist në zhvillimin e një shpjegimi të kronologjisë së Tre Dinastive përqendrohet në dytësinë e provave të ofruara nga hulumtimi arkeologjik krahasuar me hulumtimin historik, veçanërisht pretendimin se kultura arkeologjike e Erlitou është edhe dinastia historike e Xia. "Si të përputhen datat arkeologjike me datat historike është një sfidë për të gjitha studimet kronologjike të civilizimeve të hershme."

Në librin "The Shape of the Turtle: Myth, Art, and Cosmos in Early China", Sarah Allan vëren se shumë aspekte të Xia janë thjesht të kundërta me karakteristikat që mbahen për Shang-un. Dualizmi i implikuar në sistemin mitologjik të Shang-ut, argumenton Allan, është se ndërsa Shang-u paraqet diellin, qiellin, zogjtë, lindjen dhe jetën, Xia paraqet hënën, botën ujore nën tokë, dragualet, perëndimin dhe vdekjen. Allan argumenton se kjo Xia mitike u reinterpretua nga Zhou-at si një dinasti sunduese e zëvendësuar nga Shang-u, në përputhje me zëvendësimin e tyre të vet me Shang-un.

Studiues të tjerë gjithashtu argumentojnë se trashëgimtarët e klasës politike të Shang-ut ende ekzistonin gjatë dinastisë së hershme Zhou, dhe sunduesit Zhou nuk mund të justifikonin thjesht trashëgiminë e tyre për të qetësuar trashëgimtarët e Shang-ut nëse ajo ishte plotësisht i fabrikuar, pasi trashëgimtarët e Shang-ut, që kishin kujtesë për historitë e mëparshme, nuk do ta besonin atë në fillim. Për shembull, Klasike e Poezisë ruajte "Lavde të Shang-ut" (商頌 Shāng sòng), që përfaqëson Shtetin e Fuqishëm të Song-ut, të cilët ishin trashëgimtarët drejtpërdrejtë të dinastisë Shang.[22] Ndër këto lavde, lavdia Chang Fa (長發) feston fitoret e "Mbretit Ushtarak" Tang të Shang-ut kundër Wei (韋), Gu (顧), Kunwu (昆吾), dhe Jie të Xia-s. Gjatë dinastisë së vonë Song (960–1279 es), u zbulua një artefakt bronzo i lashtë, "Shu Yi Zhong" (叔夷鐘), me një shënime që përshkruan si themelues të dinastisë Shang, Tang, përmbysi dinastinë Xia. Pronari i këtij artefakti, Shu Yi, një zyrtar i lartë i Mbretërisë Chi gjatë periudhës së Pranverës dhe të Dimrit (rreth 600 p.e.s.), ishte në fakt trashëgimtar i drejtpërdrejtë i sunduesve të Song-ut, që do të thotë se ai vetë ishte një trashëgimtar i popullit të Shang-ut. Ky artefakte bronzo u përdor për të nderuar paraardhësit e tij nga Shang-u. Shënimi e kundërshton hipotezën se dinastia Zhou krijoi ekzistencën e dinastisë Xia.

Megjithëse mbishkrimeve të kockave orakulare të Shang-ut nuk përmendin Xia-n, disa studiues kanë sugjeruar se shtetet që përmendin ato mund të jenë mbetje të Xia-s. Guo Moruo sugjeroi se një shtet armiqësor i quajtur shteti Tufang i shteteve Fang të përmendura në shumë mbishkrime mund të identifikohet me Xia-n.[25] Historiani Shen Changyun vëren katër mbishkrime që përmendin Chi (杞), të njëjtin emër si shteti Chi, që sipas historive tradicionale u themelua nga mbretërorja e munduar e Xia-s.

Veglat e prodhimit, të zbuluara në gërmadhën Erlitou, janë kryesisht vegla guri, por ka edhe vegla kockash, blirësh dhe guaskash, që përdoreshin asokohe. Në disa bazamente shtëpish, gropa hiri dhe mure varri, janë ruajtur edhe shenja të gërmimit të dheut me vegla druri. Populli i asaj kohe përdori ato vegla relativisht primitive për të sistemuar ujërat dhe për të zhvilluar prodhimin bujqësor, duke treguar zellin dhe mençurinë e vet. Në gërmadhën Erlitou janë zbuluar vegla bronzi, armë bronzi dhe enë bronzi të dinastisë Xia. Janë zbuluar edhe gërmadha të derdhjes së veglave të bronzit, copëra të enëve prej qeramike dhe të kazanëve të bronzit, si dhe sende prej nefriti, të përpunuara me teknikë relativisht të lartë, stoli të zbukuruara me safir dhe instrumente muzikore prej guri, të cilat tregojnë se në atë kohë kishin marrë një zhvillim të mëtejshëm artizanati dhe ndarja e punës.

Më të vlefshmet ndër materialet historiografike janë ato mbi kalendarin e dinastisë Xia. Artikulli《Xiao Zheng e Xiasë》në librin《Ritet Dadai》është dokument shumë i rëndësishëm mbi kalendarin e dinastisë Xia. Këto materiale tregojnë se qysh në atë kohë, populli përcaktonte muajt sipas pozicionet e yllësisë Arusha e Madhe dhe ky ka qenë kalendari më i hershëm kinez. Në këtë kalendar, shënoheshin dukuritë astronomike, meteorologjike dhe fizike si dhe veprimtaritë politike në 12 muajt. Në këtë kalendar, që pasqyroi në një shkallë të caktuar nivelin e zhvillimit të prodhimit bujqësor të dinastisë Xia, janë ruajtur njohuritë më të hershme shkencore në Kinë.