Bitwa pod Zadorożem

Bitwa pod Zadorożem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	4–6 lipca 1920
Miejsce	pod Zadorożem[1][a]
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo wojsk Tuchaczewskiego
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Karol Battaglia Stanisław Szyłejko
Siły
39 pułk piechoty 4 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa nad Zadorożem – część wielkiej bitwy nad Autą. Walki polskiego 39 pułku piechoty z sowiecką 4 Dywizją Strzelców i zbiorczą brygadą kawalerii 15 Armii w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wojsko Polskie

Front Północno-Wschodni gen. Stanisława Szeptyckiego, który dysponował około 70 tys. żołnierzami i 460 działami^[2].

Ugrupowanie obronne

1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza dysponowała 34 000 żołnierzy i 186 działami. Ugrupowana była w sposób następujący^[3]:

• Na lewym skrzydle, w przesmyku między Dźwiną i jeziorem Jelnia rozwinęła się grupa ppłk. Jerzego Sawa-Sawickiego w składzie 33 pułk piechoty, dywizjon 18 pułku ułanów i 3 baterie artylerii.
• grupa gen. Lucjana Żeligowskiego w składzie 8. i 10 Dywizja Piechoty broniła się w centrum ugrupowania i osłaniała kierunek Hermanowicze - Wilno.
• Prawe skrzydło armii stanowiła grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego w składzie 7 Brygada Rezerwowa i IX Brygada Piechoty.

Na południe od linii kolejowej Połock – Mołodeczno zajmowała stanowiska 4 Armii gen. Szeptyckiego. Jej północne skrzydło tworzyła grupa gen. Jana Rządkowskiego w składzie 1 Dywizja Litewsko–Białoruska i 11 Dywizja Piechoty.

Armia Czerwona

Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego liczył około 150–160 tys. żołnierzy i 772 działa^[2][b]

Plan natarcia

Plan Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie^[6][7].

W tym celu:

• 4 Armia Jewgienija Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z 3 Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1 Armii.
• 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce –Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła^[2].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[8].

4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[3].

39 pułk piechoty wchodzący w skład IX Brygady Piechoty z Grupy gen. Władysława Jędrzejewskiego bronił pozycji nad Autą na lewym skrzydle brygady^[9]. Już w pierwszych godzinach nieprzyjacielskiego natarcia zarysował się kryzys na odcinku polskiej obrony. 39 pp został odrzucony na drugą linię okopów. W walce z oddziałami sowieckiej 4 Dywizji Strzeleckiej i zbiorczą brygadą kawalerii jego pozycje kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. Pułk w walce stracił około 50% szeregowców i 40% kadry oficerskiej^[10]. Wieczorem pułk wycofał się za Mniutę i przeszedł do obrony przedmościa Zadoroże^[11].

5 lipca przeciwnik przełamał front polski na północ i południe od przedmościa, a jego kawaleria zaczęła zagrażać wyjściem na tyły broniących się oddziałów. O 14.00 dowódca pułku otrzymał rozkaz opuszczenia przedmościa. Z ocalałych żołnierzy zdołano sformować tylko jeden batalion pod dowództwem kpt. Stanisława Szyłejki. Wieczorem zbiorczy batalion zajął stanowiska pod Zaborzem po obu stronach drogi z Zadoroża do Głębokiego. Jednak i tu kawaleria bolszewicka wykonywała głębokie obejścia uniemożliwiające utrzymanie pozycji obronnej. W trakcie dalszego odwrotu tylko część batalionu zdołała przedrzeć się do Głębokiego. Kpt. Szyłejko wraz z grupą żołnierzy został otoczony przez kawalerię i dostał się do niewoli. W Głębokiem resztki pułku uzupełniono rozbitkami z różnych oddziałów 1 Armii i jako batalion skierowano do obrony linii Olszanki^[12][9].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Janusz Odziemkowski. Bitwa nad Autą, 4–6 lipca 1920 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 14(65)/1 (243), s. 51-74, 2013. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Henryk Smotrecki: Zarys historii wojennej 39-go pułku Strzelców Lwowskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.