Bitwa pod Ozieryszczami

Bitwa pod Ozieryszczami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	11 lipca 1920
Miejsce	pod Ozieryszczami[a]
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
31 pułk Strzelców Kaniowskich 81 Brygadą Strzelców
Straty
200 poległych
brak współrzędnych

Bitwa pod Ozieryszczami – część wielkiej bitwy nad Autą. Walki polskiego 31 pułku Strzelców Kaniowskich z sowiecką 81 Brygadą Strzelców w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Polskie ugrupowanie obronne

1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza dysponowała 34 000 żołnierzy i 186 działami. Ugrupowana była w sposób następujący^[2]:

• Na lewym skrzydle, w przesmyku między Dźwiną i jeziorem Jelnia, rozwinęła się grupa ppłk. Jerzego Sawy-Sawickiego w składzie 33 pułk piechoty, III batalion 155 pułku piechoty, dywizjon 18 pułku ułanów i 3 baterie artylerii^[3].
• grupa gen. Lucjana Żeligowskiego w składzie 8. i 10 Dywizja Piechoty broniła się w centrum ugrupowania i osłaniała kierunek Hermanowicze – Wilno.
• Prawe skrzydło armii stanowiła grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego w składzie 7 Brygada Rezerwowa i IX Brygada Piechoty.

Armia Czerwona

Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego liczył około 150–160 tys. żołnierzy i dysponował 772 działami^[4][b].

Plan natarcia wojsk sowieckich

Plan Michaiła Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie^[7][8].

W tym celu:

• 4 Armia Jewgienija Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z 3 Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1 Armii.
• 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce –Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła^[4][9].
• 16 Armia Sołłohuba oraz Grupa Mozyrska Tichona Chwiesina miały związać siły polskiej 4 Armii i Grupy Poleskiej^[10].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[11].

W ostatnich dniach czerwca 1920 z Wileńszczyzny do Mińska przybył 31 pułk Strzelców Kaniowskich. Początkowo stanowił odwód wojsk gen. Szeptyckiego^[13]. 4 lipca wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[2]. Trzy armie sowieckie uderzyły na polską 1 Armię i przełamały jej obronę. 5 lipca na rozkaz dowódcy frontu gen. Szeptyckiego, 1 Armia przystąpiła do odwrotu na linię Milcza – Budsław – Postawy – Koziany^[14]. Front polski nad Autą został przełamany, a sowieckie dywizje parły na zachód.

Sowiecka 3 Armia skierowana została na Mińsk. 7 lipca, dywizje sowieckiej 16 Armii zaatakowały stojącą nad Berezyną 2 Dywizję Piechoty Legionów^[15]. W celu wsparcia oddziałów 2 Dywizji Piechoty Legionów, pułk został przydzielony do grupy płk. Żymierskiego i 7 lipca bataliony przegrupowały się do Żodzina i obsadziły pozycje obronne. III batalion stanowił odwód 10 pułku piechoty. Przez kolejne dni bataliony prowadziły działania opóźniające w kierunku Mińska^[16]. W tym czasie nieprzyjaciel wprowadził do walki odwodową 27 Dywizję Strzelców Witowta Putny z zadaniem natarcia wzdłuż traktu i linii kolejowej w kierunku na Mińsk^[17][18].

10 lipca bataliony 31 pp przybyły do Mińska. II batalion obsadził linię byłych okopów niemieckich, a III batalion wysłany został na pomoc 2 pułkowi piechoty Legionów i zajął stanowiska pod Ozieryszczami^[19].

Na skutek niepomyślnego rozwoju sytuacji na froncie, dowództwo polskie zrezygnowało z planowanej obrony Mińska i nocą z 10 na 11 lipca zarządziło odwrót. Rozkazy nie dotarły jednak na czas do III batalionu, a rano 11 lipca pozycję batalionu zaatakowała 81 Brygada Strzelców. Kontratakowały 9 i 11 kompanie. Poniosły przy tym ogromne straty. 9 kompania prawie cała wyginęła^[18]. Zginął między innymi jej dowódca ppor. Wiktor Kloss, a ciężko ranny został ppor. Konstanty Jankowski. Z pozostałych kompanii ciężko ranni zostali por. Bronisław Golub oraz ppor. Janusz Dobrski. Uratowano jednak broń maszynową, po czym zdziesiątkowany batalion wycofał się w okoliczne bagna i lasy^[19].

Walka zakończyła się przegraną III/31 pułku Strzelców Kaniowskich. Batalion stracił około dwustu żołnierzy. Jego postawę docenił dowódca sowieckiej 27 Dywizji Strzelców Witowt Putna, pisząc we wspomnieniach o „nadzwyczajnym” oporze Polaków pod tą miejscowością^[18].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Feliks Libert: Zarys historii wojennej 31-go pułku Strzelców Kaniowskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski. Bitwa nad Autą, 4–6 lipca 1920 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 14(65)/1 (243), s. 51-74, 2013. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Józef Sitko: Zarys historji wojennej 2-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.