Bitwa pod Hrubieszowem

Bitwa pod Hrubieszowem

wojna polsko-bolszewicka
Czas	13–14 sierpnia 1920 20 sierpnia – 6 września
Miejsce	okolice Hrubieszowa, Lubelszczyzna
Terytorium	Polska
Przyczyna	działania wspomagające dla głównego natarcia nad Wieprzem
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Leon Berbecki Siemion Budionny
brak współrzędnych

Bitwa pod Hrubieszowem – walki stoczone w dniach 13–14 sierpnia 1920 roku przez 3 DP Leg pod dowództwem gen. L. Berbeckiego z oddziałami sowieckiej 12 Armii^[1] oraz w dniach 20 sierpnia–6 września 1920 roku przez 4 pułk piechoty Legionów z oddziałami 24 Dywizji Strzelców i 1 Armii Konnej^[2].

W toku przygotowań do kontrofensywy znad Wieprza 3 DP Leg. otrzymała rozkaz opanowania do świtu 13 sierpnia rejonu Hrubieszowa, a następnie we współdziałaniu z 7 DP, odrzucenia Rosjan za Bug. 13 sierpnia o świcie 8 i 9 pp Leg. uderzyły na Hrubieszów od południowego zachodu, a 7 pp Leg. i 23 pp od zachodu. Po walkach pod Lipowcem i Masłomęczem ok. 16 opanowano miasto. 14 sierpnia dywizja odparła trzy silne ataki oddziałów 7 i 25 DS oraz Baszkirskiej Brygady Kawalerii. Przeciwnik stracił ok. 1000 zabitych, dużą liczbę rannych i ok. 200 jeńców. Wieczorem 3 DP Leg. została zluzowana przez III batalion 4 pułku Strzelców Podhalańskich oraz walczącą po stronie polskiej Brygadę Kozaków Dońskich pod dowództwem W. Jakowlewa. 3 DP Leg. odeszła na Chełm, do rejonu koncentracji przed kontrofensywą znad Wieprza. Nocą 14/15 sierpnia kawaleria sowiecka uderzyła na Hrubieszów. Jednocześnie doszło w mieście do wystąpień ludności żydowskiej przeciw Polakom. Batalion podhalański poniósł wysokie straty. Utracił całą broń maszynową i wycofał się w nieładzie do Nieledwi. Zagrożona ze skrzydeł Brygada Jakowlewa wycofała się na Mołodiatycze.

Od 20 sierpnia do 6 września 1920 roku walki 4 pp Leg. z oddziałami 24 DS i 1 Armii Konnej. Dowództwo polskiej 3 Armii 17 sierpnia wydało rozkaz wyparcia oddziałów sowieckich z rejonu Hrubieszowa. Natarcie zamierzano przeprowadzić siłami 2 DP Leg., którą postępy polskiej ofensywy znad Wieprza „zwolniły” z obowiązku dozorowania środkowej Wisły, oraz lewym skrzydłem 7 DP broniącej Chełma i linii Bugu na południe od Hrubieszowa. Jednak 2 DP Leg. dopiero koncentrowała się w rejonie Dęblina, a 7 DP musiała użyć gros sił do utrzymania swojego odcinka frontu. W związku z zagrożeniem Zamościa przez 1 Armię Konną, do rejonu Hrubieszowa skierowano początkowo tylko 4 pp Leg. Od 20 sierpnia Hrubieszów kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Odbity przez II i III batalion 4 pp Leg. mjr. Floriana Smykala, został następnego dnia opanowany przez rosyjską 24 DS. 24 sierpnia czwartacy ponownie zdobyli miasto i w dniach 28–29 sierpnia odpierali natarcia przeciwnika.

Wieczorem 29 sierpnia pułk otrzymał rozkaz odwrotu na linię Nieledew – Janki – Kułakowice, na północny zachód od Hrubieszowa; linię tę obsadzono nocą z 29/30 sierpnia, ale już 1 września nakazano czwartakom zdobycie Hrubieszowa uderzeniem od północnego zachodu. Wykonując to zadanie, pułk wpadł pod Hrubieszowem na główne siły 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego (4, 11 i 14 DK), które po przegranych bitwach pod Zamościem i Komarowem przerwały słabą zaporę, utworzoną przez nadmiernie rozproszone oddziały 2 DPLeg., i uchodziły na wschód. Gdy 4 pp Leg. rozpoczął 1 września natarcie na Hrubieszów i związał się walką z załogą miasta, na jego tyły uderzyła kawaleria Budionnego. Szeroko rozrzucone tyraliery nie mogły odeprzeć szarży jazdy. Pułk poniósł wielkie straty. Grupy piechurów, skupione wokół oficerów, broniły się bagnetami i granatami ręcznymi. Od zupełnej klęski 4 pp Leg. uratował I batalion 24 pp, który pojawił się na polu bitwy z pomocą i zepchnął oddziały kawalerii, zagradzające czwartakom drogę odwrotu. Następnie, wraz z niedobitkami 4 pp Leg., dołączył do głównych sił 24 pp. Po odrzuceniu kilku szarż kawalerii 24 pp wycofał się w kierunku Ubrodowic. W bitwie pod Hrubieszowem 1 września 4 pp Leg. stracił 60% stanu osobowego i musiał być zluzowany do Zamościa w celu uzupełnienia i reorganizacji. Na front wrócił w drugiej połowie września.

W początkach września Naczelne Dowództwo WP podjęło próbę rozbicia 1 Armii Konnej koncentrującej się w rejonie Hrubieszowa. Do koncentrycznego uderzenia na miasto skierowano od północy przez Kułakowice 9 DP, od zachodu przez Nieledew 2 DP Leg., od południowego zachodu przez Hostynne 13 DP i 1 DJ. Rozpoczęte 5 września natarcie nie dało rezultatu, bowiem Budionny trafnie przewidział zamiary Polaków i wycofał armię do rejonu Włodzimierza Wołyńskiego. 1 Armia Konna wykrwawiona i wyniszczona dotychczasowymi walkami, nie stanowiła już wielkiego zagrożenia dla polskiego frontu. 6 września Hrubieszów wyzwoliły oddziały 2 DP Leg. i 9 DP.

Walki żołnierzy polskich pod Hrubieszowem zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic w II RP i po 1990 r. – „KOMARÓW – HRUBIESZÓW 30 VIII – 1 IX 1920”.

• Otton Laskowski: Encyklopedia wojskowa. T. III. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1933.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.