Bitwa pod Dryhuczami

Bitwa pod Dryhuczami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	4–5 lipca 1920
Miejsce	pod Dryhuczami[a]
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Jerzy Sawa-Sawicki Jewgienij Siergiejew
Siły
33 pułk piechoty III/155 pp (73 pp) I/18 pułku ułanów trzy baterie 8 pap oddziały 4 Armii
brak współrzędnych

Bitwa pod Dryhuczami – część wielkiej bitwy nad Autą. Walki polskiej grupy ppłk. Jerzego Sawy-Sawickiego ze zgrupowaniem uderzeniowym sowieckiej 4. Armii Jewgienija Siergiejewa w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wojsko Polskie

Front Północno-Wschodni gen. Stanisława Szeptyckiego w składzie 1. i 4 Armia dysponujący około 70 tys. żołnierzami i 460 działami^[2][3].

Ugrupowanie obronne

1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza dysponowała 34 000 żołnierzy i 186 działami. Ugrupowana była w sposób następujący^[4]:

• Na lewym skrzydle, w przesmyku między Dźwiną i jeziorem Jelnia, rozwinęła się grupa ppłk. Jerzego Sawy-Sawickiego w składzie 33 pułk piechoty, III batalion 155. pułku piechoty, dywizjon 18. pułku ułanów i 3 baterie artylerii^[5].
• grupa gen. Lucjana Żeligowskiego w składzie 8. i 10 Dywizja Piechoty broniła się w centrum ugrupowania i osłaniała kierunek Hermanowicze – Wilno.
• Prawe skrzydło armii stanowiła grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego w składzie 7 Brygada Rezerwowa i IX Brygada Piechoty.

Na południe od linii kolejowej Połock – Mołodeczno zajmowała stanowiska 4 Armia gen. Stanisława Szeptyckiego. Jej północne skrzydło tworzyła grupa gen. Jana Rządkowskiego w składzie 1 Dywizja Litewsko-Białoruska i 11 Dywizja Piechoty.

Armia Czerwona

Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego liczył około 150–160 tys. żołnierzy i dysponował 772 działami^[2][b].

Plan natarcia

Plan Michaiła Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1. Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie^[8][9].

W tym celu:

• 4 Armia Jewgienija Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z 3. Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1. Armii.
• 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce –Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła^[2][10].
• 16 Armia miała sforsować Berezynę z 5 na 6 lipca i nacierać w kierunku Ihumenia^[3].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[11].

4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[4]. 4 Armia Siergiejewa stanowiąca północne ramię oskrzydlające i uderzyła między Dźwiną a Dzisną^[5]. Jej główne zgrupowanie uderzeniowe stanowiły 12. i 53 Dywizja Strzelców oraz 3 Korpus Kawalerii Gaja. Zgrupowanie miało za zadanie przełamać front polski w przesmyku między Dźwiną a jeziorem Jelnia w rejonie Dryhucz, a następnie wyjście przez Szarkowszczyznę na tyły polskiej 1. Armii pod Głębokiem^[12].

Na lewym skrzydle armii gen. Zygadłowicza oddziały grupy ppłk. Sawy-Sawickiego broniły odcinka o szerokości około 5 km od folwarku Dryhucze (Dregucze) nad Dźwiną po bagna jeziora Jelnia. Okopy pierwszej linii obsadzały: III batalion 33. pułku piechoty na odcinku dwór Dryhucze–Sawczynki, II batalion 33. pp na odcinku Sawczynki–Hulki–Halinowo. Odwód tworzyły: I/33 pp, III/155 pp^[c] i dywizjon 18. pułku ułanów^[13].

O 3.00 sowiecka grupa uderzeniowa zaatakowała na przesmykach międzyjeziornych. Ogień artylerii zmiótł zasieki z drutu kolczastego, wszystkie połączenia telefoniczne obrońców zostały zerwane, a okopy w wielu miejscach zasypane^[14]. Piechota sowiecka w kilku falach tyralier uderzyła na III batalion 33. pułku piechoty między Dryhuczami a Sawczonkami^[15]. Po godzinie polski batalion wycofał się na Klemin. Odwrót rozpoczął również II batalion, broniący odcinka Halino – Sawczonki. W tym momencie dowodzący 33. pułkiem piechoty kpt. Stefan Hryniewiecki wprowadził do walki z rejonu Peresławka – Morozy odwodowy I batalion. I batalion wspólnie z II bp odzyskał utracone okopy^[14][16].

W kolejnych godzinach kompanie 33 pp siedemnaście razy przechodziły do kontrataku na bagnety^[17]. Około 16.00 dwie sowieckie brygady 3. Korpusu Kawalerii wyszły na tyły wojsk polskich. Do walki wszedł odwodowy III/155 pp. Ranni zostali dowódca batalionu por. Antoni Szyfter i dowódca 11. kompanii ppor. Jan Paprocki. Dowódca 12. kompanii ppor. Mieczysław Kowalski dostał się do niewoli i niedługo potem został zamordowany. Przed rozpoczęciem odwrotu chor. Stanisław Sobkowiak wysadził w powietrze własny magazyn amunicji, zniechęcając czerwonoarmistów do pościgu^[18]. W tej sytuacji ppłk Sawicki wydał wszystkim pododdziałom grupy rozkaz odwrotu na Miory – Brasław. 33 pułk stracił połowę stanu osobowego, a jego III batalion aż 70% żołnierzy. W III/155 pułku piechoty pozostało zaledwie kilkudziesięciu żołnierzy^[14].

5 lipca 33 pułk kontynuował odwrót, a działania opóźniające przejął I dywizjon 18. pułku ułanów por. Tadeusza Mincera^[19][20]. Dywizjon obsadził brody na Wiacie i walcząc w osamotnieniu, zatrzymał na kilka godzin marsz sowieckiej 15. Dywizji Kawalerii. Po wielu próbach przebicia się przez pierścień okrążenia, polscy ułani zostali przyparci pod Drują do Dźwiny. Mimo naporu nieprzyjaciela, udało im się przeprawić z końmi, bronią i amunicją na teren Łotwy^[21]. Tam zostali internowani, ale większość spośród nich zbiegła i jeszcze przed bitwą nad Wisłą wróciła do kraju^[22][23]. Po południu, na rozkaz dowódcy frontu gen. Szeptyckiego, 1 Armia przystąpiła do odwrotu na linię Milcza – Budsław – Postawy – Koziany^[24].

Wojska grupy ppłk. Jerzego Sawy-Sawickiego poniosły klęskę na pierwszej linii obrony. Jednak ich zacięty opór pod Dryhuczami uniemożliwił realizację planu Michaiła Tuchaczewskiego oskrzydlenia 1. Armii gen. Zygadłowicza od północy^[25]. Wprawdzie 12. i 53 Dywizja Strzelców rozpoczęły w drugim dniu operacji marsz na Szarkowszczyznę, ale opóźnienie pozwoliło polskiej 8. Dywizji Piechoty przeciąć im drogę pod Pohostem. Straty polskie i sowieckie pod Dryhuczami są nieznane^[24]. Naczelny Wódz, marszałek Józef Piłsudski tak ocenił postawę 33. pułku piechoty w boju pod Dryhuczami: była to „bohaterska obrona” i „tak silnym był opór dwóch batalionów 33 pułku piechoty, że nieprzyjaciel w swoich relacjach i obliczeniach zwiększył nasze siły, czyniąc z bojów dwóch batalionów, bój większej części 8 Dywizji^[26].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Józef Ciapka: Zarys historii wojennej 33-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jerzy Dobiecki, Michał Kłopotowski: Zarys historji wojennej 18-go pułku ułanów pomorskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Janusz Odziemkowski. Bitwa nad Autą, 4–6 lipca 1920 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 14(65)/1 (243), s. 51–74, 2013. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Tadeusz Przyjemski: Zarys historji wojennej 73-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.