Zbrodnie w Baryszu

Zbrodnia w Baryszu

Pomnik na masowym grobie Polaków zabitych w Baryszu
Państwo	Polska (tereny anektowane przez ZSRR)
Miejsce	Barysz
Data	5/6 lutego 1945
Godzina	22:00
Liczba zabitych	135
Typ ataku	masakra, ludobójstwo
Sprawca	Ukraińska Powstańcza Armia, kureń Petra Chamczuka „Bystrego”
Położenie na mapie Polski w 1939 Barysz
49°01′45″N 25°16′21″E/49,029167 25,272500
Multimedia w Wikimedia Commons

Zbrodnie w Baryszu – zbrodnie popełnione na Polakach w miejscowości Barysz położonej w dawnym powiecie buczackim województwa tarnopolskiego przez nacjonalistów ukraińskich, w tym zbrodnia dokonana w nocy z 5 na 6 lutego 1945 roku przez kureń Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dowodzony przez Petra Chamczuka „Bystrego”.

Ludność Barysza liczyła około 7 tys. mieszkańców, z czego 2/3 Polaków, którzy mieszkali na osiedlu Mazury. Wraz z początkiem okupacji niemieckiej miejscowi aktywiści OUN oraz policjanci ukraińscy zaczęli stosować wobec Polaków różne szykany. W lipcu 1941 aresztowano i przekazano Niemcom 10 mężczyzn, których 5 sierpnia 1941 roku rozstrzelano w Buczaczu. Także w sierpniu 1941 ofiarą mordów w wykonaniu ouenowców padło w Baryszu kilkanaście osób. Henryk Komański i Szczepan Siekierka podają nazwiska dalszych 36 osób z Barysza, które w latach 1942–1944 w różnych okolicznościach straciły życie z rąk nacjonalistów ukraińskich lub ukraińskich policjantów.

W 1944, po zajęciu tych ziem przez Armię Czerwoną, polskich mężczyzn zaczęto powoływać do Wojska Polskiego, pozbawiając wsie samoobrony. W ich miejsce powoływano Istriebitielne bataliony. Posterunek IB w Baryszu liczył ponad 100 żołnierzy, z czego około 50 należało wcześniej do AK. Dowódcą jednostki był Ukrainiec zza Zbrucza Iwanienko, jego zastępcą Polak Józef Krowicki. IB z Barysza aktywnie zwalczał ukraińskie podziemie nacjonalistyczne.

Pierwszą masową zbrodnią w Baryszu było wymordowanie w styczniu 1945 roku przysiółka Tysów, gdzie zginęło 21 osób.

W nocy z 5 na 6 lutego 1945 roku około godz. 22:00 osiedle Mazury w Baryszu zaatakował kureń UPA „Bystrego” mordując napotkaną ludność bez względu na płeć i wiek oraz paląc zabudowania. Upowcy otrzymali wsparcie ukraińskiej ludności cywilnej, która rabowała mienie Polaków. Miejscowości broniła tylko część żołnierzy IB (według niektórych świadków tylko 10), ponieważ większość z nich dzień przed zbrodnią wezwano do Buczacza^[1]. Na ulicy Plebańskiej napastnicy napotkali zacięty opór IB i mieszkańców. Część ludności schroniła się w murowanych budynkach szkoły i kościoła. Rzeź ludności oraz walki trwały około 5 godzin, po czym kureń UPA wycofał się.

Henryk Komański i Szczepan Siekierka podają liczbę 135 Polaków zabitych podczas napadu z 5 na 6 lutego 1945 roku^[2]. W pierwszych polskich meldunkach straty Ukraińców oceniono na kilkudziesięciu zabitych i rannych, co Grzegorz Motyka uznaje za liczbę zawyżoną^[3]. Osiedle Mazury zostało całkowicie spalone. W ciągu kilku dni ocaleni Polacy dokonali pochówku zabitych i przenieśli się do Buczacza, skąd byli przesiedlani na Ziemie Odzyskane.

• Czystka etniczna w Małopolsce Wschodniej

• GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, ISBN 83-88490-58-3, ISBN 978-83-88490-58-3, ISBN 83-7399-163-8, OCLC 838973434 . Brak numerów stron w książce
• HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .
• Stanisława Puchała, Kresowy Barysz i okolice, Sobótka 2017. ISBN 978-83-948540-0-3

• Reportaż z odsłonięcia pomnika w Baryszu. Oficjalna strona miejscowości Krzelków. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
• Wystawa ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II RP 1939−1947, powiat Buczacz. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)].