Zbrodnia w Puźnikach
49°00′51″N 25°12′22″E/49,014167 25,206111 Tablica Pomnika ofiar zbrodni dokonanej na obywatelach polskich przez OUN-UPA wymieniająca Puźniki | |
| Państwo |
Polska (tereny anektowane przez ZSRR) |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
12/13 lutego 1945 |
| Liczba zabitych |
50–120 |
| Typ ataku | |
| Sprawca |
sotnie „Siri Wowki” i „Czernomorci” z kurenia UPA Petra Chamczuka „Bystrego” |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 49°00′51″N 25°12′22″E/49,014167 25,206111
| |
Zbrodnia w Puźnikach – zbrodnia na Polakach dokonana w nocy z 12 na 13 lutego 1945 roku przez sotnie z kurenia Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) Petra Chamczuka „Bystrego” w miejscowości Puźniki położonej w dawnym powiecie buczackim województwa tarnopolskiego. Nacjonaliści ukraińscy zamordowali według różnych źródeł od 50 do 120 Polaków.
Przed zbrodnią
[edytuj | edytuj kod]Przed wojną Puźniki były wsią niemal czysto polską liczącą około 800 mieszkańców, rodzin ukraińskich i mieszanych było tylko kilka[1].
Według wspomnień zgromadzonych przez Stowarzyszenie Upamiętniania Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu, w 1943 roku podczas okupacji niemieckiej, pod wpływem doniesień o mordach ukraińskich nacjonalistów na Polakach, w Puźnikach zawiązała się polska samoobrona oparta na strukturach AK pod dowództwem por. Mieczysława Warunka. Uzbroiła się ona m.in. w broń zebraną na pobojowisku po starciu sił niemieckich z sowieckimi partyzantami Sidora Kowpaka, które miało miejsce w sierpniu 1943 w lesie koropieckim. Kilka dni później Niemcy z ukraińską policją dokonali pacyfikacji części Puźnik paląc 12 zagród i biorąc zakładników, których ostatecznie zwolniono. Po kilku kolejnych dniach samoobrona bez strat w ludziach odparła atak banderowców z Zalesia, którzy zdołali podpalić trzy gospodarstwa. Po tym wydarzeniu wprowadzono całonocne uzbrojone warty oraz legitymowanie wszystkich nieznajomych wędrujących przez wieś. Mimo to pod koniec września banderowcy spalili osiedle Nagórzanka i po wymianie ognia wycofali się. Także tym razem nie zginął nikt z mieszkańców wsi[1].
29 lutego 1944 roku oddział z Puźnik przyszedł z odsieczą odległemu o 12 km Korościatynowi zaatakowanemu przez UPA i zapobiegł dalszej rzezi[2].
Latem 1944 roku rejon Puźnik został ponownie zajęty przez Armię Czerwoną. Por. Warunek z łączniczką ujawnił się władzom sowieckim, został aresztowany i zesłany do łagrów. W sierpniu 1944 większość mężczyzn w wieku poborowym wcielono do Wojska Polskiego. Kilkunastu Puźniczan wstąpiło do tzw. batalionu niszczycielskiego (IB), który stacjonował w Koropcu. Członkowie batalionu często przebywali w Puźnikach; mieszkańcy wsi w dalszym ciągu przechowywali broń[1].
5 lutego 1945 roku UPA dokonała masowej zbrodni na Polakach w pobliskim Baryszu. 2 dni później w Zalesiu zamordowano kilkadziesiąt osób, w tym 7 osób z Puźnik. W obawie przed napadem UPA niektórzy Polacy z Puźnik przenieśli się do miejscowości uważanych za bezpieczniejsze[1].
11 lutego 1945 roku do Puźnik przyjechali sowieccy urzędnicy z Koropca, którzy dokonali spisu ludności i nakazali zdać posiadaną broń, twierdząc, że Polakom nic nie grozi, ponieważ „władze zapewniają bezpieczeństwo”[1][3].
Atak UPA
[edytuj | edytuj kod]W nocy z 12 na 13 lutego 1945 roku (według wspomnień świadków – około północy[1], według danych sowieckich – około godz. 4[4]) w momencie zmiany wart Puźniki zostały otoczone i zaatakowane z kilku stron przez kureń UPA Petra Chamczuka „Bystrego”[4]. Napastnicy przystąpili do zabijania napotkanych Polaków przy pomocy broni palnej, siekier, bagnetów i noży oraz palenia zabudowań. Uzbrojeni członkowie samoobrony, zaskoczonej skalą ataku, oraz obecni we wsi żołnierze IB podjęli nieskoordynowaną obronę. Zaalarmowana przez nich ludność cywilna chroniła się w bronionych budynkach, gdzie były przygotowane schrony (kościół i plebania, domy Malinowskiego, Borkowskiego, Rolowej, Jarzyckiego, Łaciny). Niektórzy, jak Rozalia Dancewicz uciekli do lasu. Honorata Dancewicz ukryła się w kapliczce za figurą Matki Boskiej[1][3].
Najwięcej ofiar zginęło w „rowie Borkowskiego” biegnącym przez wieś, w którym znajdowały się jamy mogące służyć za kryjówki. Upowcy zmasakrowali tam kilkadziesiąt kobiet i dzieci, przeważnie przy pomocy siekier i bagnetów; strzelano tylko do próbujących uciekać[1][3].
Nad ranem siły UPA wycofały się z Puźnik. Według dokumentów UPA były to sotnie „Siri Wowki” i „Czernomorci”[5].
Najczęściej podaje się, że w Puźnikach zginęło około lub co najmniej 70 Polaków (część świadków[1], Grzegorz Hryciuk[6], Ryszard Kotarba[7]). O około 100 ofiarach piszą Zdzisław Skrok[8] oraz Henryk Komański i Szczepan Siekierka[1]. Taką samą liczbę podaje artykuł Zagłada Puźnik[3]. Liczbę 104 osób podał Michał Sobków, który przybył na miejsce masakry po kilku godzinach[9]. Według ks. J. Anczarskiego zginęło 120 osób[5]. Raport UPA mówi jedynie o zniszczeniu „kilkunastu bolszewickich sługusów”[10], raport Berii do Stalina o 50 zabitych Polakach[5]. Notatka MGB z 1951 roku wspomina o 82 ofiarach[4][5][11].
Według danych sowieckich spalono 172[4]-200[5] domów, w zagrodach spaliły się 63 sztuki bydła[11].
Oddział IB z Koropca przybył do Puźnik dopiero 13 lutego około południa. Zdaniem polskich żołnierzy batalionu i Puźniczan sowieccy dowódcy zwlekali z wyruszeniem wsi na odsiecz, a potem skierowali pościg w niewłaściwą stronę[3]. Ofiary zbrodni, w większości kobiety, dzieci i starcy, zostały pochowane na cmentarzu w dwóch zbiorowych grobach[1][3].
Po zbrodni ocaleni Polacy przebywali w Puźnikach jeszcze kilka–kilkanaście dni w niezniszczonych domach oraz na plebanii, sukcesywnie przenosząc się do Koropca i Buczacza. Stamtąd w czerwcu i lipcu 1945 przesiedlono ich na tzw. Ziemie Odzyskane[1] (wsie Niemysłowice koło Prudnika i Ratowice koło Wrocławia)[3].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 170–171, 650–653, 655–658, 664–668, 673–674, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s. 243.
- ↑ a b c d e f g Zagłada Puźnik. rp.pl, 2008-07-10. [dostęp 2014-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)]. (pol.).
- ↑ a b c d Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s. 346–347.
- ↑ a b c d e Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, ISBN 83-7441-121-X, s. 313, przyp. 144.
- ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 313, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- ↑ Ryszard Kotarba, Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej w województwie tarnopolskim w latach 1939–1945. Próba bilansu, [w:] Polska-Ukraina: trudne pytania, t. 6, s. 263.
- ↑ Zdzisław Skrok, Podolska legenda. Powstanie i pogrzeb polskiego Podola, Warszawa 2007, s. 117.
- ↑ Maria Orzeszkowa, Kresy zaklęte w książkach: Michał Sobków, „Koropiec nad Dniestrem” [online], Kresy zaklęte w książkach, 23 lutego 2016 [dostęp 2017-09-28].
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 408, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
- ↑ a b Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. Tom 4. Część druga, Warszawa-Kijów 2005, s. 1223.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zagłada Puźnik. rp.pl, 2008-07-10. [dostęp 2014-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)]. (pol.).
- Wystawa ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II RP 1939−1947, powiat Buczacz. [dostęp 2014-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)].