Mráz M.1 Sokol

Mráz M.1 Sokol
	; Mráz M.1C Sokol w 1947 roku
	Dane podstawowe
Państwo	Czechosłowacja
Producent	Beneš-Mráz
Konstruktor	inż. Zdeněk Rublič
Typ	wielozadaniowy dolnopłat
Konstrukcja	drewniana
	Historia
Data oblotu	9 marca 1946
Liczba egz.	1 (M.1B); 183 (M.1C); 100-104 (M.1D); 1 (M.1E)
	Dane techniczne
Napęd	ZLAS Toma 4 o mocy 105 KM (M.1B); czterocylindrowy, chłodzony powietrzem silnik Walter Minor 4-III o mocy 105 KM (M.1A, M.1C, M.1D)
	Wymiary
Rozpiętość	10 m (M.1C, M.1D)
Długość	7,35 m (M.1C, M.1D)
Wysokość	1,95 m (M.1C); 2,20 m (M.1D)
	Masa
Własna	435 kg (M.1C); 500,8 kg (M.1D)
	Osiągi
Prędkość maks.	230 km/h (M.1C); 240 km/h (M.1D)
Prędkość przelotowa	212 km/h (M.1C, M.1D)
Prędkość wznoszenia	2,8 m/s (M.1C); 3 m/s (M.1D)
Pułap	4800 m (M.1C, M.1D)
Zasięg	1046 km (M.1C); 1000 km (M.1D)
	Dane operacyjne
	Użytkownicy
	Australia, Czechosłowacja, Egipt, Finlandia, Izrael, Szwajcaria
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mráz M.1 Sokol – czechosłowacki jednosilnikowy samolot wielozadaniowy o konstrukcji drewnianej, projektu inż. Zdenka Rubliča. Produkowany w różnych wersjach w zakładach Beneš-Mráz w Chocni po II wojnie światowej. Użytkowany był w Australii, Czechosłowacji, Egipcie, Finlandii, Izraelu i Szwajcarii.

Historia

Samolot został zaprojektowany przez inżyniera Zdenka Rubliča z czechosłowackich zakładów Beneš-Mráz w latach 40. XX wieku. W trakcie niemieckiej okupacji Czechosłowacji zakłady te produkowały szybowce DFS Kranich oraz samoloty Fieseler Fi 156 Storch. Zespoły konstrukcyjne pracowały także nad planami samolotów, które mogłyby być wykorzystane po wojnie^[1]. Mráz M.1 Sokol czerpał z konstrukcji, które powstały w zakładach Beneš-Mráz przed wojną, np. Be.550 Bibi, ale wprowadzono w nim modyfikacje^[2]^[3]. Linia dachu kabiny samolotu została podwyższona, a przeszklenie straciło sportowy, aerodynamiczny charakter. Kabina była dwumiejscowa. Ster kierunku został zaokrąglony. Podwozie Sokola chowało się do tyłu, sprawiając, że jego część wystawała poza kadłub. Bliżej kadłuba skrzydła miały ujemny kąt wzniosu, a w dalszej części kąt był dodatni^[3]. Samolot miał drewnianą konstrukcję we wszystkich wersjach^[4]^[5].

Pierwszy lot testowy prototyp Sokola o numerze OK-ZHA wykonał 9 marca 1946 roku. Wersja ta, w wariancie dwumiejscowym, została finalnie nazwana M.1A^[2]. Miała ona zamontowany czterocylindrowy silnik Walter Minor 4-III o mocy 105 KM^[4].

19 maja 1946 roku odbył się lot testowy zmodyfikowanej wersji samolotu (M.1B) z silnikiem ZLAS Toma 4 o mocy 105 KM. Wyprodukowano tylko jeden samolot w wersji M.1B^[2].

16 lutego 1947 roku odbył się lot testowy kolejnej, zmodyfikowanej wersji Sokola (M.1C) o numerze OK-BHD. Najważniejszą zmianą było wprowadzenie kokpitu trójmiejscowego. Nie wpłynęło to negatywnie na osiągi czy też masę samolotu. Również osłona kabiny została zaprojektowana tak, aby ułatwić sterowanie samolotem. Za drzwiami kabiny dodano zaokrąglone, trójkątne okna. Kadłub składał się z czterech podłużnic obłożonych sklejką. Samolot miał dwa trzynastogalonowe zbiorniki paliwa oraz jeden pomocniczy o pojemności trzech galonów. wersja M.1C napędzana była czterocylindrowym silnikiem Walter Minor 4-III o mocy 105 KM. Konstrukcja ta okazała się być głównym produktem zakładów Beneš-Mráz, które wyprodukowały 183 sztuki Sokola w wersji M.1C^[2]^[3]^[5]. W tej wersji samolot był sprzedawany głównie jako maszyna wielozadaniowa (do przewozu osób lub do celów szkolno-treningowych)^[3].

W Polsce pierwszy lot samolotem Mráz M.1 Sokol wykonał Aleksander Wąsowicz z Aeroklubu Warszawskiego 10 września 1948 roku^[6].

4 października 1948 roku odbył się lot testowy kolejnej wersji M.1D (samolot o numerze OK-CEF). Wprowadzono w niej jednoczęściowe przeszklenie kokpitu, otwierane na lewą stronę. Zmieniono także drążek sterowy i orczyk^[7]. Silnik pozostał ten sam, jak w przypadku wersji M.1C^[2]. Samolotów tej wersji wyprodukowano od 100^[7] do 104^[2] sztuk.

Jedna sztuka samolotu M.1D Sokol (OK-DHR) została wyposażona w pływaki i oznaczona jako wersja M.1E^[7].

Dane techniczne

Dane/Typ	M.1C^[3]	M.1D^[2]
Długość	7,35 m	7,35 m
Wysokość	1,95 m	2,20 m
Rozpiętość	10 m	10 m
Masa własna	435 kg	500,8 kg
Prędkość maks.	230 km/h	240 km/h
Prędkość przelot.	212 km/h	212 km/h
Prędkość wznoszenia	2,8 m/s	3 m/s
Pułap	4800 m	4800 m
Zasięg	1046 km	1000 km
Silnik	Walter Minor 4-III o mocy 105 KM	Walter Minor 4-III o mocy 105 KM

Użytkownicy

Australia

W 1948 roku jeden samolot o numerze HB-TAE został dostarczony do Australii po 120 godzinach lotu i 35 międzylądowaniach. W 1949 roku nadano mu numer VH-AXY. W 1962 roku samolot został jednak zawieszony ze względu na zakaz użytku samolotów o konstrukcji drewnianej klejonych klejem syntetycznym^[5]^[7].

Czechosłowacja

W Czechosłowacji samoloty te wykorzystywane były głównie w lotnictwie cywilnym w aeroklubach. Sokoly były również wykorzystywane przez Czechosłowacką Amię Ludową pod oznaczeniem K-63^[4].

Finlandia

Jedyna sztuka samolotu w wersji M.1E została sprzedana Finlandii w 1949 roku^[7].

Egipt

Egipskie Siły Powietrzne zamówiły 30 sztuk tych samolotów w wersji M.1C jako jednostki szkolno-treningowe^[8].

Izrael

W trakcie działań zbrojnych podczas kryzysu sueskiego (1956) izraelskie lotnictwo meldowało o tym, że Egipcjanie pozostawili na lotnisku w Al-Arisz dużą liczbę samolotów de Havilland Vampire. Po dotarciu na miejsce Izraelczycy zorientowali się, że były to tylko makiety samolotów. Jednak na miejscu odkryto kilka sztuk samolotów M.1C Sokol. Jeden z nich nadawał się do użytku i nakazano, aby przetransportować go do bazy lotniczej Tel Nof. Maszyna wykonała jeden lot, ale na miejscu okazało się, że jej stan techniczny wyklucza jej dalsze użytkowanie przez Siły Powietrzne Izraela^[9]^[10].

Szwajcaria

Mimo wycofywania samolotu z użytku w latach 60. XX wieku, to w 1962 roku jeden samolot Sokol został sprzedany do Szwajcarii^[8].

Przypisy

↑ The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 101, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-20] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g M.1D Sokol "D-ESOK", „Classic Trainers” [dostęp 2022-03-21] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 103, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-21] .
↑ ^a ^b ^c Jak pilot Nováček vypnul v Africe proud. Příběh legendárních sokolů, „iDNES.cz”, 2 kwietnia 2017 [dostęp 2022-03-21] .
↑ ^a ^b ^c Eyre 2019 ↓.
↑ Mráz M.1 "Sokol", 1946, „Samoloty w Lotnictwie Polskim” [dostęp 2022-03-21] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 104, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-21] .
↑ ^a ^b The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 104-105, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-21] .
↑ Benes-Mraz Sokol (Captured: November 2nd 1956), „Siły Powietrzne Izraela” [dostęp 2022-03-21] .
↑ Szalom 2005 ↓, s. 142.

Bibliografia

DavidD. Eyre DavidD., MRAZ M-1C SOKOL, „Aeropedia”, 8 maja 2019 [dostęp 2022-03-17] .
DaniD. Szalom DaniD., מטוסי חיל האוויר, Riszon le-Cijon: Bavir - Aviation and Space Publications, 2005, ISBN 965-90455-3-0 .

[1] The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 101, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-20] .

[:0-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g M.1D Sokol "D-ESOK", „Classic Trainers” [dostęp 2022-03-21] .

[:1-3] The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 103, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-21] .

[:4-4] Jak pilot Nováček vypnul v Africe proud. Příběh legendárních sokolů, „iDNES.cz”, 2 kwietnia 2017 [dostęp 2022-03-21] .

[CITEREFEyre2019-5] Eyre 2019 ↓.

[6] Mráz M.1 "Sokol", 1946, „Samoloty w Lotnictwie Polskim” [dostęp 2022-03-21] .

[:2-7] The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 104, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-21] .

[:3-8] The Mraz M.1 Sokol, „Air-Britain Archive” (1), marzec 2003, s. 104-105, ISSN 0262-4923 [dostęp 2022-03-21] .

[9] Benes-Mraz Sokol (Captured: November 2nd 1956), „Siły Powietrzne Izraela” [dostęp 2022-03-21] .

[CITEREFSzalom2005142-10] Szalom 2005 ↓, s. 142.

[:2-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ jednostka zdobyczna

[:1-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y produkcja izraelska

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[A]

[B]

Samoloty myśliwskie i myśliwsko-bombowe	Avia S-199 MD 450 Ouragan MD 452 Mystère Meteor MiG-17^[A] MiG-21^[A] MiG-23^[A] Mirage III (Szachak) Mosquito P-51 Mustang Super Mystère (Sambad) Supermarine Spitfire
Samoloty szturmowe	A-4 Skyhawk (Ajit) Sud Aviation Vautour II
Myśliwce wielozadaniowe	Bristol Beaufighter F-4 Phantom II (Kurnas) F-15I (Baz, Ra’am) F-16 (Nec, Barak, Sufa) F-35 (Adir) Kfir^[B] Lawi^[B] Nesher^[B]
Bombowce	Boening B-17
Samoloty transportowe	A-36 Bonanza (Hofit) Arawa^[B] Avro Anson B-80 Queen Air (Zamir) Britten-Norman Islander Constellation Cessna 180 Cessna 208 C-46 Commando C-47 Dakota C-130 Hercules (Karnaf) C-130J Super Hercules (Szimszon) Douglas DC-4 Douglas DC-5 DH.89 Dragon Rapide Grumman G-44 Widgeon Gulfstream G550 Hudson Lodestar M.57 Aerovan Nord Noratlas Norseman C-64A Pilatus PC-6 Rylle 893 RC-3 Seabee Stratocruiser (Anak) TB-20 Trinidad (Paszosz)
Samoloty zwiadowcze, WRE i wczesnego ostrzegania	Auster Autocrat (Primus) Beechcraft Bonanza Dornier Do 27 (Dror) Fairchild F-24^[A] PA-18 Super Cub RWD-13 RWD-15 Sea Scan (Szachaf)^[B] Taylorcraft BL
Tankowce powietrzne	Boeing 707 (Re’em)
Samoloty szkolno-treningowe	AS-65 Consul Avro Anson B-80 Queen Air (Zamir) Beechcraft T-6 Texan II (Efroni) Bücker Bü 181^[A] BT-13 Valiant Buckaroo Chipmunk CM.170 Magister Cukit^[B] Fokker S-11 Grob G-120A Jak-11^[A] Harvard Stearman PT-17 Kaydet M-346 (Lawi) Mráz M.1 Sokol^[A] Nord 1203 Piaggio P.149 PA-18 Super Cub Tiger Moth
Śmigłowce	Aérospatiale Alouette II AH-64 Apache (Peten, Saraf) Bell 47 Bell 205 Bell 206 (Sajfanit) Bell 212 (Anafa) Bell AH-1 Cobra (Cefa) CH-53 Sea Stallion (Jasur) Eurocopter Panther (Atalef) Gazelle^[A] H-19 Chickasaw H-34 Choctaw HH-65 Dolphin Hughes Defender Mi-8^[A] Super Frelon (Cira) Hiller OH-23 Raven UH-60 Black Hawk (Janszuf)
Bezzałogowe statki powietrzne	Bird Eye Eitan^[B] Hermes 90^[B] Hermes 450^[B] Hermes 900^[B] Mastiff^[B] Moskito^[B] Panter^[B] Rotem L^[B] RQ-5 Hunter^[B] RQ-2 Pioneer^[B] Scout^[B] Searcher^[B] Heron^[B] Skylark I^[B]
Amunicja krążąca	Green Dragon^[B] Harpy^[B] Harop^[B]
Pociski rakietowe	Gabriel^[B] Lahat^[B]