Plovdiv

Plovdiv; Пловдив
	Panorama PlovdivaPanorama Plovdiva
	; Grb
	; Grb
	Koordinate: 42°9′N 24°45′E / 42.150°N 24.750°E
Država	Bugarska
Oblast	Plovdiv
	Vlast
- Gradonačelnik	Slavčo Atanasov
Visina	160
	Stanovništvo (2008)
- Grad	378.107
Vremenska zona	EEST (UTC+2)
Poštanski broj	4000
Pozivni broj	032
	Službene stranice; www.plovdiv.bg
Karta
	Plovdiv

Plovdiv (bugarski: Пловдив) je drugi po veličini bugarski grad, odmah iza Sofije, sa svojih 379,882.stanovnika. Plovdiv je upravno sjedište Plovdivske oblasti u južnoj Bugarskoj i tri općine: Plovdivske, Maričke i Rodopske. To je grad velikog povijesnog kontinuiteta, već od starog vijeka je najveći grad i središte gornje Trakije. Plovdiv je iznimno značajan privredni, kulturni, školski i transportni centar tog dijela Bugarske.

Jedan je od najstarijih europskih gradova, izvorno je podignut od Tračana, da bi se vremenom premetnuo u važno središte kojim su upravljali Grci i Rimljani u antici. Tokom srednjeg vijeka Plovdiv je zadržao svoj značaj i padao iz ruke u ruku između Bizanta i Bugarske. U 14. vijeku grad je potpao pod Otomansko carstvo, od 1878 godine, Plovdiv je bio sjedište Istočne Rumelije, autonomne pokrajine Osmanskog carstva. Od 1885 godine Plovdiv je u sastavu Kneževine Bugarske.

Plovdiv se nalazi u južnom dijelu Plovdivske doline, na obalama rijeke Marice. Povijesno Plovdiv je bio grad na sedam brežuljaka (visine do 250 metara, danas ima samo šest brežuljaka, ali ga i danas Bugari zovu Grad na sedam brežuljaka. Plovdiv je grad domaćin Međunarodnog Plovdivskog sajma, povijesno značajne gospodarske manifestacije tog dijela Europe, kao i međunarodnog kazališnog festivala Scena na raskršću. Plovdiv je grad sa puno antičkih objekata i iskopina, poput amfiteatra, rimskog odeona, rimskog stadiona, arheološkog kompleksa Eirene i drugih.

Ime

Plovdiv je u svojoj dugoj povijesti često mijenjao ime. Prvobitno tračko naselje zvalo se Eumolpias. Filip II. Makedonski osvojio je grad i cijelo područje 342.-341. pne. i prezvao grad po svom imenu u Filipopolis, Philippoupolis (grčki: Φιλιππούπολις). Kasnije tračko ime grada Pulpu-deva, bio je prijevod grčkog imena grada: Philippou (Filipov) polis (grad). Kad su Rimljali ovladali gradom, dali su mu svoje ime: Trimontium (latinski: tri brda, to je stvarna geografska odrednica grada). Za ranog srednjeg vijeka i vladavine bizanta grad se ponovno zove po grčkom Philippoupolis, ali i Paldin (Пълдин) ili Plavdiv (Плъвдив) od strane njegovih novih stanovnika Bugara. Za Otomanskog carstva grad se zvao Filibe, evropljani su kao i grci nastavili zvati grad sve do 19. vijeka Philippoupolis (Grci ga tako i danas zovu).

Geografija

Plovdiv leži na obalama rijeke Marice, udaljen oko 152 km jugoistočno od glavnog grada Sofije. Grad se smjestio na južnom dijelu vrlo plodne Doline Plovdiv, aluvijalne tvorevine u gornjoj Trakiji.Padine Sredne Gore uzdižu se na sjeverozapadu, sa istoka tu dolinu zatvaraju planina Čirpan, a sa juga Rodopski paninski masiv. Izvorno grad je podignut na južnim obalama rijeke, ali se u posljednjih sto godina proširio i na sjevernu obalu rijeke Marice. Današnji Plovdiv prostire se na površini od 101 km², sa 3,352 stanovnika na km².

Povijesni dio grada podignut je na šest šumovitih brežuljaka zvanih tapeta. Još početkom XX st. bilo ih je sedam, ali je je jedno od njih Markovo tepe razgrađeno. Ti brežuljci se zovu; Džendem tepe, Bunardžik tepe, Sahat tepe, Nebet tepe, Džambaz tepe i Taksim tepe. Na posljednja tri (bugarski: Трихълмие), prostire se najuži centar grada.

Klima

Plovdiv ima umjerenu kontinentalnu klimu sa utjecajem Mediterana, tipičnu za taj dio jugoistočne Evrope, sa vrlo toplim i sušnim ljetima i prilično hladnim zimama. Prosječna godišnja temperatura u gradu je 12.3 °C. Najviša je u prosjeku u mjesecu julu -30.3 °C, najviša ikad izmjerena bila je 45 °C, izmjerena 2000. godine. Prosječna najniža temperatura je 6.5 °C, a najniža ikad izmjerena bila je −31.7 °C .

Prosječna količina vlage je73%, najviša je novembru - 86% a najniža u augustu - 62%. Ukupno padne 540 mm - padalina, najviše u maju i junu, prosječno po 66,2 mm, a najsušniji mjesec je august, kad padne samo 31 mm padalina. Prosječni broj dana sa sniježnim pokrivačem je 33, koji je obično visok od 2 do 4 cm.

Historija

Stari vijek

Plovdiv je jedno od najstarijih europskih naselja, vršnjak je Troje i Mikene, a stariji od Rima, Kartage i Konstatinopola. Arheolozi su pronašli finu keramiku i druge svakodnevne uporabne predmete iz neolita, koji govore da je već pri kraju 7. milenijuma pne. tu postajalo naselje. Po Ammianusu Marcellinusu, Plovdiv je na kraju brončanog doba tračko utvrđeno naselje pod imenom Eumolpias. U 6. vijeku pne. ovo naselje je središte trgovačkog sajma zvanog - panegiris. 342. pne., osvaja ga Filip II Makedonski, otac Aleksandra Velikog i naziva po sebi Filipov grad - Philippopolis ( "Φιλιππόπολις"). Kasnije su grad ponovno osvojili Tračani kojji su ga nazvali Pulpudeva (jednostavno prevevši Filipovo ime grada Philipopolis na svoj jezik) 72. pne. grad je zauzeo rimski general Terentius Varo Lukulus i uključio ga u Rimsko carstvo. Grad je prezvan u Trimontium (Trobrdac). Plovdiv je dobio status grada na kraju 1. vijeka. Za Rimljana je bio važan grad u Gornjoj Trakiji, najveći grad u čitavoj provinciji (iako ne i glavni). U to doba Via Militaris (zvana još i Via Diagonalis), jedna od najznačajnijih rimskih balkanskih cesta prolazila je kroz grad. Grad je imao visoko razvijen vodovodni sistem, dvostruke zidine, dio tih objekata iz rimskih vremena danas je samo manjim dijelom iskopan.

Srednji vijek

Slaveni su definitivno naselili teritorij Plovdiva sredinom 6. vijeka. Po osnutku Prve Bugarske države 681. Philipopolis je postao važna granična utvrda Bizantskog carstva. Bugarski kan Krum bio je prvi bugarski vladar koji je ovladao Plovdivom 812. godine, ali je grad postao dio Bugarskog carstva 834 za vrijeme vladavine kana Malamira. Grad je ostao pod Bugarskom vlašću vrlo malo, ponovno ga je zauzelo Bizantsko carstvo 855-856. Pod bizantskom vlašću grad je postao središte vjerskih hereza koje su se sa granica širile u unutrašnjost carstva. Iz Philippopolisa su se širile dualističke vjerske doktrine, koje su se nakraju oblikovale u bogumilstvo. Godine 970. velika azijska armija Bizantskog carstva pobjeđena je od strane Bugara. Nakon toga gradom vlada Bizantsko carstvo uz dva kratka prekida, kada grad zauzima bugarski kralj Kalojan.

Godine 1208. godine Kalojanov nasljednik Boril, pobijeđen je od vojske Latinskog carstva u Bitci kod Plovdiva. Za vrijeme Latina Plovdiv je glavni grad Kneževine Philippopolis, kojom vlada Renier de Trit, te kasnije Gerard de Strem. Bugari se vraćaju vlast u Plovdivu za vladavine Ivana Asena II, između 1225. i 1229. godine. Godine 1263. na vlast u Plovdivu vraća se reobnovljeno Bizantsko carstvo, zatim se ponovno vraćaju Bugari s Đorđem Terterom II Bugarskim, 1322. godine. Bizantsko carstvo se ponovno vraća 1323. godine. Plovdiv je 1344. uz još osam gradova poklonjen Bugarima od strane cara Ivana V Palajologosa, kao nagrada za sudjelovanje Ivana Aleksandra Bugarskog u bizantskom građanskom ratu.

Godine 1364. godine Turci su pod vodstvom paše Lale Šakina zauzeli Plovdiv, grad je nazvan Filibe, postao je sjedište Vilajeta Rumelija sve do 1382. godine, kad je zauzeta Sofija, koja je postala glavni grad.

Plovdiv u 19. vijeku

Pod vlašću Osmanskog Carstva, Plovdiv je bio najznačajnije središte bugarskog nacionalnog pokreta u Istočnoj Rumeliji. Za vrijeme tog razdoblja Plovdiv je značajno privredno sjedište uz Istanbul, Jedrene i Solun. Bogati građani podižu kuće u historicističkim stilovima, to danas predstavlja arhitektonsko nasljeđe Plovdiva. Plovdiv je bio sjedište sandžaka Rumelija 1364. i 1864, te potom sjedište sandžaka u Vilajetu Edirne, kad je osnovan između 1864. i 1878. godine.

Plovdiv je postao sjedište borbe za bugarsku crkvenu samostalnost (autokefalnost) jednu vrst mirne građanske revolucije. Lideri tog gibanja bili su Najden Gerov, dr. Valkovič, Joakim Gruev i brojne druge osobe. Godine 1836. osnovana je prva škola na bugarskom jeziku, a 1850. otpočelo je suvremeno svjetovno obrazovanje sa otvaranjem škole "Sv. Kirila i Metoda". Dana 11. maja 1858. po prvi put nakon nekoliko vijekova slavljen je dan Sv. Kirila i Metoda, dan koji će poslije postati nacionalni praznik. Godine 1858. godine u crkvi Djevice Marije po prvi put za božić te godine, služena je misa na bugarskom jeziku od početka otomanske okupacije. Godine 1868. otvorena je osnovna škola, proširena je i postala je prva škola bugarskog jezika, brojni bugarski intelektualci, političari i crkveni velikodostojnici pohađali su tu školu.

Grad je prestao biti pod vlašću Turaka nakon bitke za Plovdiv 1878. godine.

Istočna Rumelija

Po ugovornim točkama San-Stefanskog mira od 3. marta 1878 Kneževini Bugarskoj pripale bi zemlje u kojima živi većinsko bugarsko stanovništvo. Plovdiv kao veliki i propulzivni Bugarski grad, odabran je za sjedište reobnovljene zemlje i sjedište privremene ruske vlade. Velika Britanija i Austro-Ugarska, nisu pozitivno gledale na San-Stefanski mir i nisu to odobravale, zato su inzistirale na Berlinskom kongresu, po kojem je netom oslobođena Bugarska podjeljena na više dijelova. Tako je Istočna Rumelija postala nezavisna zemlja s Plovdivom kao glavnim gradom, Otomansko carstvo priredilo je ustav i poslalo guvernera ove tvorevine. Tada je grad imao oko 33 500, od toga je 45% bilo Bugara, 25% Grka, 21% Turaka, 6% Židova i 3% Armenaca.

U proljeće 1885 godine Zahari Stojanov osnovao je Tajni bugarski centralni revolucionarni komitet u gradu koji je trebao raditi na propagandi ideje ujedinjenja između Bugarske i Istočne Rumelije. 5. septembra nekoliko stotina naoružanih pobunjenika iz mjesta Golemo Konjare (danas Sjedinjenje) krenulo je na Plovdiv. U noći između 5-6, septembra, ovaj pobunjenički odred pod vodstvom Danila Nikolajeva zauzeo je grad i preuzeo kontrolu od Generalnog guvernera Gavrila Krasteviča. Nakon toga osnovana je privremena vlada sa Georgijem Stranskim na čelu i najavljena opća mobilizacija. Nakon poraza Srbije u Srpsko-Bugarskom ratu, Bugarska je s Turskom sklopila sporazum po kojem će Kneževina Bugarska i Istočna Rumelija imati zajedničku vladu, parlament, upravu i vojsku. Danas se 6. septembar slavi kao Dan ujedinjenja i Dan grada Plovdiva.

Plovdiv danas

Nakon ujedinjenja Plovdiv je postao drugi grad po veličini i značaju u Bugarskoj. Prva željeznička pruga do grada izgrađena je 1874 godine, a 1888 godine Plovdiv je spojen sa Sofijom. 1892 godine održan je prvi svebugarski sajam u Plovdivu (uz brojne inozemne izlagače), nakon toga Plovdiv je postao značajan sajamski grad, a Plovdiski sajam značajna međunarodna priredba. Odmah po oslobođenju grada u gradu je proradila prva pivovara.

Na početku 20. vijeka Plovdiv je izrastao u značajno trgovačko i industrijsko središte (prehrambena i laka industrija) mlade Bugarske države u koji su dosta investirali Nijemci, Francuzi i Belgijanci. 1939 godine u gradu je bilo 16.000 zanatlija i 17.000 radnika koji su bili zaposleni u tvornicama i pogonima za proizvodnju hrane i duhana. Godine 1943. 1500 gradskih Židova spašeno je od koncentracijskih logora zahvaljujući Kirilu, tadašnjem episkopu grada koji je kasnije postao bugarski patrijarh.

1960-e i 1970-e su bile godine velike socijalističke izgradnje, tada je izgrađen veliki dio grada. Između 1970. i 1980. rađeno je puno na iskopavanju drevnih spomenika u gradu i tad je temeljito restauriran Stari grad.

Vanjske veze

Gradovi u Bugarskoj