Straszyn (województwo pomorskie)

Straszyn

wieś
Parafia św. Jacka Odrowąża w Straszynie
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	gdański
Gmina	Pruszcz Gdański
Liczba ludności (2023)	5580[2]
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-010[3]
Tablice rejestracyjne	GDA
SIMC	0169331
Położenie na mapie gminy wiejskiej Pruszcz Gdański Straszyn
Położenie na mapie Polski Straszyn
Położenie na mapie województwa pomorskiego Straszyn
Położenie na mapie powiatu gdańskiego Straszyn
54°16′21″N 18°34′56″E/54,272500 18,582222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Straszyn (niem. Straschin, kaszub. Straszino lub Straszënò) – wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, w gminie Pruszcz Gdański nad Radunią poniżej Jeziora Straszyńskiego, przy skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 222 z drogą ekspresową nr S6 oraz na trasie nieczynnej linii kolejowej Pruszcz Gdański – Żukowo – Kartuzy – Lębork. Transport publiczny obsługiwany jest w większości przez operatora wybranego przez gminę (obecnie Przewozy Autobusowe Albatros), ponadto przez autobusy przewoźników komercyjnych, dzięki którym miejscowość posiada połączenia autobusowe z Gdańskiem, Pruszczem Gdańskim oraz Starogardem Gdańskim.

W latach 1945–1975 miejscowość administracyjnie należała do tzw. dużego województwa gdańskiego, a w latach 1975–1998 do tzw. małego województwa gdańskiego.

Miejscowość położona jest w dolinie Raduni, około 10 km na południowy zachód od Gdańska. Obecnie pełni funkcję mieszkaniową jako przedmieście Gdańska. W miejscowości powstało kilka osiedli bloków. Działa tutaj również Szkoła Podstawowa im. Ignacego Krasickiego^[4].

We wsi znajduje się duża liczba firm i przedsiębiorstw przemysłowych, oferujących różnego rodzaju usługi.

W Straszynie znajduje się również ujęcie wody pitnej dla Gdańska oraz trzy zabytkowe elektrownie wodne z 1910, 1934 i 1937. W źródłach dla miejsca, w którym znajduje się stara elektrownia wodna z 1937, podaje się nazwę Prędzieszyn (niem. Prangschin^[5]), niemniej obecnie rejon ten stanowi część Straszyna – istniejąca tu nieczynna stacja kolejowa posiadała nazwę Straszyn Prędzieszyn, w związku z czym błędne jest podawanie nazwy Prędzieszyn jako odrębnie istniejącej wsi. Podobna sytuacja tyczy się terenów o nazwie Kuźnice (niem. Hammermühle), również zaliczanych do powierzchni Straszyna.

W Straszynie znajduje się 5 pomników przyrody: aleja kasztanowców (26 kasztanowców, 3 klony pospolite, 2 dęby drobnolistne oraz 2 dęby bezszypułkowe), grupa drzew na dawnym cmentarzu (2 sosny pospolite, lipa drobnolistna i dąb szypułkowy) oraz głazy narzutowe o obwodzie 7 i 5,5 m znajdujące się za kościołem. Dodatkowo przy ul. Bocznej rośnie jesion wyniosły o obwodzie równym 2,9 m.

Na wzgórzu nad wsią wznosi się współczesny kościół św. Jacka, obok którego znajdują się zabytkowe płyty nagrobne rodziny Tiedemann – właścicieli Prędzieszyna, Goszyna, Rusocina, Grabin-Zameczku i Wojanowa, których prawdopodobne szczątki znaleziono w czasie budowy świątyni. Należący do nich dworek przetrwał wojnę, ale w późniejszym czasie spłonął.

Warto wspomnieć o zabytkowym budynku, gdzie na początku XX wieku mieściła się szkoła podstawowa, oraz o dwóch młynach wybudowanych w 1903 roku, które ze względu na modernizację terenu w 2008 roku zostały rozebrane. Dawny folwark to obecnie piekarnia Mielnik, za którą przed 1939 r. znajdowała się garbarnia (późniejszy Supon).

W okolicznych lasach znajdują się okopy pamiętające czasy II wojny światowej oraz grób nieznanych radzieckich żołnierzy-pilotów, którzy 23 marca 1945 (data na mogile) zginęli w katastrofie lotniczej nad Jeziorem Straszyńskim. Nad strumykiem za kościołem znajduje się cokół po dziale przeciwlotniczym z II wojny światowej.

W latach 70. XX wieku istniały ośrodki wypoczynkowe nad Jeziorem Straszyńskim (Goszyńskim).

Pierwsze wzmianki sięgają XIV w., jednak ślady najstarszego dotąd odkrytego osadnictwa sięgają co najmniej pół tysiąca lat przed naszą erą^[6]. Pod koniec XIX w. istniało w Straszynie 20 domów, szkoła, dwa młyny. W kronice Straszyna znajdujemy informację, że tutaj zatrzymywały się karawany kupieckie wędrujące "szlakiem bursztynowym".

• 1321 – wielki mistrz Fryderyk de Wildeberk podaje, że Stanisławowi Skłodowiczowi i jego spadkobiercom nadał dobra Świńcz i Straszyn (Straschin), za to on i jego spadkobiercy mają zakonowi czynić służbę wojenną na koniu w kraju na każde zawołanie. Będą także pomagali przy budowlach warownych.
• 1411 – datę tę napotykamy na gdańskich tablicach woskowych Fryderyka ze Straszyna.
• 1454 – Mikołaj ze Straszyna występuje jako chorąży szlachty polskiej w Obwodzie Gdańskim.
• 1574 – uruchomiono papiernię o dwóch kołach wodnych, która posiadała trzy znaki wodne (filigrany).
• 1643-1657 w Straszynie mieszka Marcin Ruar – jeden z najbardziej wykształconych ludzi swojej epoki, duchowny i teolog ariańskiego zboru w Gdańsku.
• 1648 – Straszyn obejmował razem z wybudowanymi Hammermuelle (Kuźnice) 337 ha.
• XVIII w. - z wizytacji opata Rybińskiego dowiadujemy się, że liczący 98 osób (52 katolików i 46 akatolików) Straszyn należał do Mikołaja Skórzewskiego, podkomorzego pomorskiego, który utrzymywał tu tak dla własnej wygody jako też dla licznych swoich poddanych własną kaplicę. Jego małżonką Czapska.
• 1840 – Straszyn liczył 108 mieszkańców.
• 1885 – było tu 20 domów, szkoła ewangelicka, 2 młyny, hamernia – młyn wodny, 2 jarmarki na bydło i konie, hodowla krów i owiec. Miejscowość zamieszkiwało 138 katolików i 134 ewangelików (razem 272 osoby).
• 1910 – została oddana do użytku kosztem 4 mln marek w złocie pierwsza elektrownia wodna na Raduni o mocy 2411 kW.
• 1934 – ok. 200 osób zamieszkiwało Straszyn.
• 1945 – 2 elektrownie wodne w Straszynie i Prędzieszynie dostarczały prąd dla Gdańska. Po II wojnie światowej opuszczone przez mieszkańców gospodarstwa zostały zaludnione przez repatriantów z terenów wschodniej Polski.
• 1946 – według danych szacunkowych w Straszynie mieszkało ok. 60 osób. Otwarcie polskiej szkoły, prowadzonej przez Marię i Stanisława Cabajów^[7].
• 1963 - rozbudowa szkoły (kolejne: 1991 i 2007)
• 1975 – rozpoczął się intensywny rozwój Straszyna w związku ze sprzedażą 58 działek budowlanych. W tym czasie powstało tzw. Pierwsze Osiedle.
• 1979 - liczba mieszkańców Straszyna przekracza 1050.
• 1982 – wyłączono Straszyn z parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Pruszczu Gdańskim i utworzono nową parafię rzymskokatolicką, należącą do dekanatu Pruszcz Gdański w archidiecezji gdańskiej. Kościół konsekrowano w 1988 (architekt Szczepan Baum, w 1990 Nagroda I Stopnia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa za zrealizowany projekt kościoła).
• 2009 - zbudowano ul. Raduńską i Plażową oraz halę sportową przy szkole.
• 2011 - zbudowano ul. Dworcową.
• 2012 - zbudowano drogę do Juszkowa (po prawej stronie Raduni).
• 2013 - budowa ul. Pocztowej.
• 17 listopada 2013 – na powierzchni 7 tys. m kw. otwarto park integracyjny, powstały kosztem 1,2 mln i obejmujący plac zabaw, skatepark, ściankę wspinaczkową, boisko do gry w bule, siłownię zewnętrzną oraz telebim do wyświetlania filmów fitness.
• 2015 - kosztem 5,3 mln zł powstała droga i ścieżka rowerowa od ul. Spokojnej wzdłuż drogi ekspresowej S6 do ul. Sadowej w Juszkowie^[8].
• 26 listopada 2016 - otwarcie mediateki w zmodernizowanym budynku dawnej stacji kolejowej Straszyn Prędzieszyn.

Elektrownia w Straszynie została uruchomiona w październiku 1910 roku jako pierwsza siłownia na Raduni^[9]. Inwestycja powstała z inicjatywy rady powiatu Gdańskie Wyżyny, aby zapobiegać wiosennym powodziom, które zagrażały terenom na przedpolu fortów gdańskich (rejon na południe od miasta wzdłuż Motławy). Zbiornik retencyjny w Straszynie miał ograniczyć spływ wód roztopowych i zatrzymać rumowisko wleczone przez wezbraną Radunię.

Początkowo w elektrowni pracowały dwa hydrozespoły składające się z turbin Francisa o osi poziomej zamontowanych w kotłach stalowych i generatorów. W 1935 roku, gdy lepiej rozpoznano możliwości energetyczne stopnia w Straszynie, a zapotrzebowanie na energię elektryczną rosło, dobudowano trzeci hydrozespół o największej mocy i przepływie. Składał się on z turbiny śmigłowej pionowej i generatora. Ta pierwsza i najbardziej znacząca modernizacja elektrowni była podyktowana również potrzebą przystosowania Straszyna do pracy w kaskadzie z powstałymi w latach dwudziestych siłowniami w Łapinie i Bielkowie^[9].

Podczas wojny elektrownia pracowała. Tuż przed wyzwoleniem Niemcy uszkodzili budowle hydrotechniczne i wywieźli część wyposażenia, jednak dzięki pomocy miejscowej ludności udało się odzyskać urządzenia. Naprawę uszkodzeń zakończono w połowie czerwca 1945 roku. Po raz pierwszy napięcie podano 19 czerwca 1945 roku do zasilania gdańskiej sieci tramwajowej.

Zbiornik elektrowni, zwany jeziorem Goszyńskim lub Straszyńskim, stanowił w latach powojennych, do wczesnych 70. XX w., ośrodek wypoczynkowo-rekreacyjny dla okolicznej ludności i gdańszczan. Po wybudowaniu ujęcia wody pitnej dla Gdańska w 1983 roku objęty został strefą ochronną, zamknięty dla turystyki i rekreacji^[9].

Dane techniczne^[10]

1. średni przepływ: 5,63 m³/s
2. moc instalowana: 2411 kW
3. przełyk instalowany: 24,0 m³/s
4. rzędna piętrzenia: 41,20 m n.p.m.
5. spad: 13,8 m
6. średnia roczna produkcja: 4,8x10(6) kWh
7. ilość turbozespołów: 3

• aglomeracja trójmiejska
• Borkowo Łostowickie
• Juszkowo

• Straszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 393 .

• p
• d
• e

Gmina Pruszcz Gdański

• Siedziba gminy: Juszkowo

Wsie	Bogatka Borkowo Bystra Cieplewo Dziewięć Włók Jagatowo Juszkowo Krępiec Lędowo Łęgowo Mokry Dwór Przejazdowo Radunica Rokitnica Roszkowo Straszyn Wiślina Wiślinka Żukczyn Żuławka
Osady	Arciszewo Będzieszyn Goszyn Rekcin Rotmanka Rusocin Świńcz Weselno Wojanowo Żuława
Osady leśne	Malentyn
Kolonie	Borzęcin
Miejscowości zniesione	Głębokie Kolonia Lędowo Kuźnice Pręcieszyn Przejazdowo-Dobrowo Wiślinka Żabianka

 Zobacz więcej w artykule Pruszcz Gdański (gmina wiejska), w sekcji Miejscowości.