Gradungulidae

Gradungulidae
Forster, 1955
Pianoa isolata
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	pajęczaki
Rząd	pająki
Podrząd	Opisthothelae
Infrarząd	Araneomorphae
Nadrodzina	Austrochiloidea
Rodzina	Gradungulidae
Zasięg występowania
Multimedia w Wikimedia Commons

Gradungulidae – rodzina pająków z infrarzędu Araneomorphae. Zalicza się do niej 16 opisanych gatunków. Występują we wschodniej części kontynentalnej Australii i na Nowej Zelandii. Odznaczają się zmodyfikowanymi pazurkami pierwszej i drugiej pary odnóży. Dwa rodzaje polują z zasadzki, wykorzystując sieci z zygzakowatą drabinką łowną. Pozostałe aktywnie polują na ofiary.

Pająki te osiągają od 7 do 20 mm całkowitej długości ciała^[1].

Obrys karapaksu jest dłuższy niż szerszy, w części głowowej węższy i o bokach niemal równoległych, zaś w części tułowiowej rozszerzony i o bokach równomiernie zaokrąglonych. Ośmioro okrągłych oczu rozmieszczonych jest w dwóch mniej lub bardziej prostych rzędach. Najmniejsze są oczy pary przednio-środkowej. Oczy par bocznych stykają się ze sobą i są znacznie oddalone od oczu par środkowych, które to z kolei rozmieszczone są na planie trapezu o dłuższej podstawie z tyłu. Z tyłu oczu wyrastają sterczące szczecinki. Jamki karapaksu są płytkie i owalne. Opadający ku dołowi nadustek ma środkową część wyciągniętą ku przodowi w występ ponad szczękoczułkami. Nadustek i tułowiowa część karapaksu porośnięte są zwykle rzęskowatymi, położonymi włoskami^[1].

Pionowo ustawione szczękoczułki mają ujścia gruczołów jadowych wykształcone w postaci licznych porów na spodniej stronie paturonu. Przednia krawędź szczękoczułków zaopatrzona jest w typowo wykształcone zęby, natomiast na tylnej występuje grupa drobnych ząbków lub kilka małych zębów u nasady bruzdy. Oprócz licznych krótszych włosków występują na szczękoczułkach zwykle długie i tęgie szczeciny zgrupowane na przedniej powierzchni ich dosiebnej części. Obie płcie mają na tylno-bocznych powierzchniach szczękoczułków serie listewek, które do pary ze szczecinami na wewnętrznych powierzchniach ud nogogłaszczków tworzą aparat strydulacyjny. Szczęki mają dłuższe niż szersze, niemal równoległe endyty z pojedynczym rzędem ząbków tworzącym serrulę oraz z grupą grubych włosków cedzących na powierzchniach wewnętrzno-odsiebnych. Przednia krawędź wargi dolnej jest ząbkowana, a nasadowa wcięta. Dłuższe niż szersze, sięgające poza ostatnie biodra sternum ma krawędzie powcinane przy nasadach bioder i mniej lub bardziej spiczasty szczyt^[1].

Odnóża są mocno kolczaste. Kolejność odnóży od najdłuższej do najkrótszej pary to I, IV, II, III lub IV, I, II, III. Golenie mają trichobotria rozmieszczone w podwójnym rządku, zaś nadstopia mają po jednym trichobotrium umieszczonym subdystalnie. Stopy dwóch pierwszych par odnóży są nabrzmiałe i mają liczne tęgie kolce na spodzie oraz parę silnie różniących się rozmiarami i wyglądem pazurków – pazurki górne mają rząd grzebieniowań, zaś dolne pazurki mają postać zakrzywionych kolców. Pazurki pozostałych odnóży są niezmodyfikowane. Organ tarsalny jest odsłonięty^[1].

Opistosomę (odwłok) porastają krótkie, rzęskowate, położone włoski oraz nieliczne włoski stojące. Obecne są dwie pary przetchlinek, z których druga leży ⅓–¾ odległości między bruzdą epigastryczną a podstawami kądziołków przędnych. Spośród trzech par kądziołków przednia i tylna są dwuczłonowe, a środkowa jednoczłonowa. U części rodzajów występuje siteczko przędne oraz grzebień przędny. U tych pozbawionych sitka obecny może być małych rozmiarów stożeczek^[1].

Nogogłaszczki samca cechują się dobrze rozwiniętą apofizą medialną na goleni oraz bulbusem umieszczonym przynasadowo lub środkowo-brzusznie na cymbium, które to z kolei ma lekkie wykrojenie u szczytu, służące za miejsce spoczynku wierzchołka embolusa. Gałąź embolusa zaopatrzona jest w rzucający się w oczy wtórny wyrostek. Nie występuje w aparacie kopulacyjnym samca konduktor. Narządy rozrodcze samic mają liczne zbiorniki nasienne, a zwykle też pośrodkową, błoniastą torebkę pozbawioną gruczołów^[1].

Gatunki pozbawione sitka przędnego aktywnie wędrują w poszukiwaniu ofiar. Z pomocy sieci korzystają natomiast przedstawiciele rodzajów Macrogradungula i Progradungula. Sieć budowana jest przy ścianach jaskiń, pniach drzew lub wśród skał. Górna jej część jest większa i stanowi schronienie, do którego pająk może się wycofać. Z niego ku podłożu ciągną się dwie prawie pionowe nici podporowe. Ich długość wynosić może od 20 do 210 cm. W dolnej części nici podporowe utrzymywane są w niemal równoległej pozycji dzięki krótkim, poprzecznym niciom mostowym. Pomiędzy nimi tworzona jest zygzakowata, sprężysta drabinka z nieregularnych, lepkich nici łownych, stanowiąca platformę łowną, która jest dość mała w stosunku do rozmiarów pająka. Łowca czatuje w niej na ofiarę głowową częścią w dół z długimi odnóżami pierwszej pary zwisającymi tuż nad podłożem, a odnóżami drugiej pary spoczywającymi na niciach podporowych celem wyczuwania drgań. Gdy ofiara znajdzie się w zasięgu pająka, jest chwytana przednimi odnóżami i wciągana na lepką drabinkę, która zaczyna owijać się wokół ofiary. Tam pająk zadaje jej jadowite ugryzienie. Gdy ofiara zostaje unieruchomiona, pająk odwraca się przodem do góry i zaczyna owijać ją w kokon. Taki sposób polowania jest prawdopodobnie pierwotny dla Gradungulidae, gdyż wyjaśnia on obecność w całej rodzinie zmodyfikowanych pazurków dwóch początkowych par odnóży^[1].

Rodzina endemiczna dla krainy australijskiej. 13 gatunków jest endemicznych dla wschodniej części kontynentalnej Australii (stany Queensland, Nowa Południowa Walia, Wiktoria oraz Australijskie Terytorium Stołeczne), zaś pozostałe są endemitami Nowej Zelandii^[2].

Rodzina ta wprowadzona została w 1955 roku przez Raymonda R. Forstera. Autor ów zaliczył do niej tylko jeden rodzaj z dwoma gatunkami i umieścił ją w podrzędzie Hypochilomorphae^[3]. Kolejny rodzaj opisał w 1979 roku wspólnie z Michaelem Grayem^[4]. Pięć kolejnych rodzajów ta dwójka autorów opisała w 1987 roku w ramach rewizji całych nadrodzin Hypochiloidea i Austrochiloidea^[1].

Łącznie do rodziny tej zalicza się 16 opisanych gatunków, sklasyfikowanych w 7 rodzajach^[2]:

• Gradungula Forster, 1955
• Kaiya Gray, 1987
• Macrogradungula Gray, 1987
• Pianoa Forster, 1987
• Progradungula Forster & Gray, 1979
• Spelungula Forster, 1987
• Tarlina Gray, 1987