Łomnica (Tatry)

Łomnica

Lomnický štít

Państwo	Słowacja
Położenie	powiat Poprad
Pasmo	Tatry, Karpaty
Wysokość	2633 m n.p.m.
Wybitność	441 m
Pierwsze wejście	1793 Robert Townson z przewodnikiem
Położenie na mapie Tatr Łomnica
Położenie na mapie Karpat Łomnica
49°11′42,5″N 20°12′47,0″E/49,195139 20,213056
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz hasło Łomnica w Wikisłowniku

Łomnica (słow. Lomnický štít, niem. Lomnitzer Spitze, węg. Lomnici-csúcs) – drugi co do wysokości (2633^[1], 2634^[2] lub 2632^[3][4] m n.p.m.) po Gerlachu (2655 m) wybitny szczyt Tatr, położony w słowackiej części Tatr Wysokich. Do przeprowadzenia dokładniejszych pomiarów ok. 1860 r. uchodził za najwyższy w Tatrach^[5]. Należy do Wielkiej Korony Tatr^[6].

Łomnica położona jest w bocznej grani odchodzącej na południowy wschód od grani głównej w Wyżnim Baranim Zworniku (Vyšná Barania strážnica) w masywie Baranich Rogów (Baranie rohy).

Od Łomnicy odchodzą liczne grzędy i trzy granie:

• grań północno-wschodnia z Widłami i Kieżmarskim Szczytem. Grań ta (a dokładniej najbliższy Łomnicy Miedziany Mur) od Łomnicy oddzielona jest Wyżnią Miedzianą Przełączką (Medená štrbina)^[5].
• grań południowa (dokładniej: południowo-południowo-wschodnia) ze szczytem Łomnickiej Kopy (Lomnická kopa, 2421 m), Łomnicką Przełęczą (Lomnické sedlo) i Łomnicką Granią (Lomnický hrebeň) opadającą w kierunku Schroniska Zamkovskiego (Zamkovského chata). Od wierzchołka znajdują się kolejno:
  • Łomnicka Szczerbinka (Lomnická štrbinka),
  • Łomnicki Kopiniaczek (Lomnický zub),
  • Wyżni Łomnicki Karb (Vyšný lomnický zárez),
  • Łomnicki Mniszek (Lomnický mníšik),
  • Pośredni Łomnicki Karb (Prostredný lomnický zárez),
  • Łomnicki Kopiniak (Lomnická stena),
  • Niżni Łomnicki Karb (Lomnická priehyba),
  • Łomnicka Kopa (Lomnická kopa)^[4][3][7],
• grań północno-zachodnia z Poślednią Turnią, Durnym Szczytem i Baranimi Rogami. W tej grani najbliżej szczytu znajdują się kolejno:
  • Przełączka pod Łomnicą (Sedielko pod Lomnickým),
  • Mała Poślednia Turniczka (Lomnická vežička),
  • Poślednia Przełączka (Posledná štrbina),
  • Poślednia Turnia (Posledná veža)^[4].

Łomnica góruje nad:

• Doliną Małej Zimnej Wody – odgałęzieniem Doliny Zimnej Wody (Malá Studená dolina) – od południowego zachodu,
• Doliną Łomnicką (Skalnatá dolina) – od wschodu,
• Miedzianą Kotliną (Medená kotlina) – odgałęzieniem Doliny Dzikiej (Veľká Zmrzlá dolina), górnego piętra Doliny Zielonej Kieżmarskiej (dolina Zeleného plesa), należącej do systemu Doliny Kieżmarskiej (dolina Kežmarskej Bielej vody) – od północy^[2].

Po północnej stronie szczytu położony jest Miedziany Śnieżnik. W stokach masywu Łomnicy znajdują się liczne żleby – najbardziej skomplikowaną budowę mają ściany południowo-zachodnie, w które wcinają się m.in. Żleb Chmielowskiego, Żleb Téryego i Siklawiczny Żleb^[2]. Na północny wschód od wierzchołka opada Łomnickie Koryto, będące najwyższą częścią Cmentarzyska w Dolinie Łomnickiej^[3].

Sylwetkę Łomnicy stanowią okazałe ściany: zachodnia (ok. 300-400 metrów), wschodnia (ok. 600 metrów) i północna (ok. 600 metrów)^[8]. Wierzchołek wznosi się około 900 metrów ponad lustrem Łomnickiego Stawu oraz prawie 2 kilometry ponad podtatrzańskimi równinami, co jednak trudno uznać za właściwą wysokość względną samej góry^[9].

Od XV wieku była znakiem herbowym Berzeviczych z Wielkiej Łomnicy, uważana była też za symbol Tatr Spiskich. W XVII i XIX wieku, podobnie jak w wielu innych miejscach Tatr, prowadzono na Łomnicy prace górnicze (w rejonie Miedzianych Ławek). Pierwszego znanego wejścia na szczyt dokonał Jakob Fabri senior (członek rodziny zajmującej się w tym rejonie górnictwem) pomiędzy 1760 a 1790 rokiem. Do pierwszych wejść turystycznych należą następujące: Robert Townson z dwoma myśliwymi 17 sierpnia 1793 r., Stanisław Staszic z przewodnikami 21 sierpnia 1802 lub 1804 r. Zimą pierwszy na szczycie był Theodor Wundt z przewodnikiem Jakobem Horvayem 27 grudnia 1891 r.^[4]

Do 1870 r. Łomnica była najczęściej odwiedzanym szczytem Tatr Wysokich. Pisarka Jadwiga Łuszczewska przyjechała na Spisz tylko po to, by zobaczyć Łomnicę, prezydent Ludvík Svoboda był na niej kilkanaście razy pieszo. Łomnica odegrała ogromną rolę w dziejach zdobycia Tatr. Stanisław Staszic wyszedł na nią dla przeprowadzenia doświadczeń z magnetyzmem. Maksymilian Nowicki w 1867 r. pisał: Kto pewny w nogach i wolny od zawrotu głowy, temu łatwo wejść na nią i zejść z niej. Zdobycie jej w 1891 r. przez niemieckiego alpinistę Theodora Wundta w trudnych warunkach zimowych było ówczesnym rekordem pokonanych trudności.

W walkach o zdobycie trudnej zachodniej ściany o wysokości 250–400 m wzięli udział czołowi polscy taternicy. 8 sierpnia 1929 r. przeszli ją (lewą jej częścią) Wiesław Stanisławski, Antoni Kenar i Aleksander Stanecki, 21 czerwca 1930 r. inną drogą (prawą częścią) Wincenty Birkenmajer i Kazimierz Kupczyk^[4]. O tej drugiej drodze Jan Kazimierz Dorawski napisał, że prawdopodobnie niczym już w Tatrach przewyższona być nie może.

Również obecnie należy do najpopularniejszych szczytów tatrzańskich. Związane jest to ze zbudowaniem w latach 1936–1940 napowietrznej kolei linowej z Tatrzańskiej Łomnicy. Łączna deniwelacja dla kolei, stopniowo wynoszącej turystów po zboczach Łomnicy, wynosi 1700 metrów^[10]. W górnej stacji kolei umieszczono Instytut Hydrometeorologiczny, w latach 1957–1962 dobudowano obserwatorium astronomiczne „Lomnický štít” (placówki należące do Słowackiej Akademii Nauk)^[11]. W 1957 r. umieszczono tu telewizyjną stację przekaźnikową. Spod Łomnickiej Przełęczy prowadzą w dół narciarskie trasy zjazdowe.

Dolna stacja kolei linowej na Łomnicę znajduje się nad Łomnickim Stawem, osiągalnym pieszo bądź kolejną koleją z Tatrzańskiej Łomnicy.

Ze szczytu Łomnicy roztacza się bardzo rozległa panorama. W 1962 r. słowacki znawca Tatr Ivan Bohuš pisał o niej: „Około 300 wyraźniejszych szczytów i turni wystercza z grzbietów tatrzańskich, a gdy się na nie patrzy z drugiego co do wysokości wierzchołka całego pasma – wyglądają jak fale wzburzone wiatrem i nawałnicą.”

Trasy piesze prowadzą od:

• schroniska nad Zielonym Stawem Kieżmarskim,
• Schroniska Téryego (Téryho chata) w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich (tzw. „Jordanka”, czyli droga Károlya Jordána),
• Doliny Łomnickiej, od Łomnickiego Stawu (Skalnaté pleso).

Wejścia piesze dozwolone są tylko w towarzystwie uprawnionego przewodnika.

Nazwa Łomnicy pochodzi od przepływającego dnem Doliny Łomnickiej Łomnickiego Potoku, zwanego dawniej po prostu Łomnicą (od niego też wzięły się nazwy doliny, Łomnickiego Stawu, miejscowości Wielka Łomnica i innych). Sam potok wziął swą nazwę od dawnego słowa „łomy”, oznaczającego bloki kamienne zrzucane z łoskotem przez rwącą wodę. Nazwy Kamienny Potok, Kamienny Staw oraz słowackie Skalnaté pleso, Skalnatý potok są dosłownymi tłumaczeniami spiskoniemieckiej nazwy Steinbach – a ta z kolei według Witolda Henryka Paryskiego jest kalką wczesnych nazw słowiańskich. Słowacki znawca Tatr Ivan Bohuš pisał zaś, że Steinbach to zniekształcone słowo Steinbock, oznaczające kozicę.

W przeszłości Łomnicę określano też jako Łomnicki Szczyt. W użyciu było też określenie Krępak, Krempak, Krapak, przy czym czasem rozciągano je na całej Tatry czy wręcz Karpaty. Stanisław Staszic w latach 1812 i 1815 określał Łomnicę konsekwentnie mianem Wielkiego Krapaka lub Krapaka, podawał też inne nazwy: Wysoka, Wysoka Łomnicka, Wielki Gruń – nie wymieniał natomiast polskiej nazwy Łomnica, która powstała później. Szczyt nazywano też Królową Tatr lub Królową Tatrzańską^[4].

• Zofia Radwańska-Paryska: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wyd. Górskie, 1995. ISBN 83-7104-009-1. Brak numerów stron w książce
• Józef Nyka, Tatry Słowackie. Przewodnik, wyd. 2, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 1998, ISBN 83-901580-8-6.
• Tatry Wysokie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2005/06. ISBN 83-87873-26-8. Brak numerów stron w książce