Gàllia cisalpina

La Gàllia cisalpina (Latin: Gallia Cisalpina, Gallia Transpadana, Gallia Citerior, Provincia ariminum o Gallia togata) es la partida de la Gàllia que cobrissiá l'Itàlia del Nòrd. Èra atal nomenada pels Romans a causa de sa posicion en dejós dels Alps (per opposicion a la Gàllia transalpina, s'espandissent al delà).

Gallia cisalpina es utilizat per Juli Cesar dins sos Comentaris sus la Guèrra de las Gàllias^[1]; Gallia citeror, l'es per Ciceron dins son discors sus las províncias consularas^[2] e tanben per Sueton dins sa Vida dels dotze Cesars^[3].

Lo territòri de la Gàllia Cispadana cobrissiá aproximativament los actuals territòris seguents:

• Emília
• Romanha
• Ligúria

Lo territòri de la Gàllia Transpadana Etrabon, "Geografia", Libre V, 1, 4 cobrissiá aproximativament los actuals territòris seguents:

• Piemont
• Lombardia
• Trentin e Aut Adige
• Venèt
• Friol-Venècia Júlia

Sas limitas topograficas essent:

• a l'oèst e al nòrd l'arc alpin
• a l'èst, lo territòri de Trieste
• al sud, lo Rubicon e l'Arnò o la Macra (territòri dels Etruscs) e l'Apenin ligur.

La val de Pò foguèt romana dempuèi la fin del sègle III Abc, mas foguèt sonque en -81 que la província de Gàllia cisalpina foguèt creada^[4].

La Gàllia cisalpina èra administrada per un propretor. Èra governada dempuèiMutina (uèi Modena). La província es annexiada a l'Itàlia vèrs -42/43 jol segond triumvirat. Los poètas Virgili e Catul e tanben l'istorian Tit Livi èèran natius d'aquela província.

Alara que lo Mond cèlta aparéis globalament estable a la mitats del millènari I AbC, los sègles IV e III AbC veson d'importants grops cèltas far moviment cap a la val Padana, la Panònia, lo bacin dels Carpats, los Balcans e la Grèce puèi l'Asia Minora^[5],[6].

Al començament del sègle IV AbC se produch l'invasion celticq en Itàlia, demorada celèbra a causa de la victòria emportada en -387 suls Romans a l'eissida de la batalha de l'Allia e de l'episòdi de Las aucas del Capitòli seguit del celèbre « Vae victis » lançat per Brennos als vencuts. De grops migrants de Senones, Bois, Lingons^{[note 1]} e Cenomans s'establisson en fòrça en Itàlia del Nòrd. A costat dels Insubres e Taurins, autres pòbles celtics ja establits, constituisson la Gàllia transpadana^[7].

Al meteis temps se debana l'Invasion celtica en Panònia, primièra estapa d'un espandiment mai vast cap al Bacin dels Carpats que testimònian fòrça tombas descobèrtas sul territòris de l'actuala Ongria. Vèrs -279, la Granda expedicion commandada pel Segond Brennos penètra en Tessàlia, fòrça lo Pas dels Termopils e marcha sus Dèlfes. L'un dels grops cèltas partits envasir la Grècia s'installa al retorn del confluent de la Sava e del Danubi per far nàicer los Escordics. D'autres grops s'establisson en Tràcia per i fondar le Reialme de Tilis. Un darrièr grop passa al servici de Nicomedes I, rei de Bitínia, qui l'installa en Anatolia ont fonda le Reialme galat^,[8].

La Tresena guèrra samnita vei la desfacha de la coalicion constituida pels Senones, Samnitas, Etruscs e Ombrians devant los Romans a la Batalha de Sentinum en -295. Malgrat aquela desfacha a que son associats los Senones, los Cèltas de Gàllia cisalpina capitan a conténer los Romans al prètz de las batalha d'Arretium en -284 e del Lac Vadimon en -283^[9].

Amb sa victòria de Primièra Guèrra Punica, Roma es liura de contunhar la conquista del territòri dels Senones. Per o far, conclutz de tractats d'alliança amb los Venèts e los Cenomans^[10]. Malgrat lor pugnacitat, los Senones devon se retirar d'Etrúria e se replegar sus la val Padana en -232. Ongan, lo Senat roman, sus proposicion de Flaminin, vòta una lei sul partatge de las tèrras d'aqueles darrièrs. En -226, los Bois e ls Insubres obtenon lo renfòrt dels Gesats. Roma fa alara aplicar los tractats conclusits amb los Venèts e los Cenomans que lèvan una armada d'unes 20 000 òmes per s'opausarr als Insubres. En -225, aqueles darrièrs empòrtant la Batalha de Faesulae. Pendent la retirada, son desfach per una segonda armada romana au Cap Telamon^[11]. En -224, las legions romanas investisson lo territòri dels Bois que capitulan. En -223/-222, los Insubres son desfach a la bataille de Clastidium. En -222, Publi Cornèli Escipion e Marc Claudi Marcèl prenon Mediolanum, après aver tuat lo cap dels Gesats Viridomar, e se rendon los Insubres.

Malgrat aquel succès militars, la Republica romana sometèt pas totalament la Cisalpina. Pendent la segonda guèrra punica, los Cèltas cisalpins se ligan a Cartage, levat los Taurins s'essent oposats al passatge de las tropas d'Annibal sus lor territòri. La resisténcia cèlta s'afirma als costats dels cartagineses, coma a la Batalha du lac Trasimèna vesent entre autre los Cònsol roman Cai Flaminin Nepos tuat pel cavalièr insubre Ducarios.

L'ieissida de la segonda guèrra punica qu'aviá as estat favorabla a la Cisalpina gallesa, los Romans desfan de nòu los Cèltas a Bedriacum en -200, batalha a l'eissida de que los sols Bois e Insubres opausan una resisténcia. Après la reddicion d'aqueles darrièrs a Mutina en -194, los Bois resistisson fàcia a Roma fins a -191. Alara, la Gàllia cisalpina cai jos la dependéncia de la Republica romana^[12].

La primièra forma de romanizacion de la província es la creacion de Via Flaminia en 220 AbC pl censor Flaminin. Aquela via, ligan Roma a l'Adriatica, correspond a l'itinerari qu'aviá estat seguida per la legions romanas al començament del sègle III per se dirigir dempuèi Ómbria cap al territòri dels Senones^[13]. Las primièras ciutats de Drech latin fondadas en Cisalpina son Plasença e Cremona en -219.

En -73, Espartac desfach la legion de Gai Cassi Longin sul territòri de Cisalpina, que ven en -81 la Provincia ariminum administrada per un propretor. Vers -42, es integrada a l'Itàlia romana^[14],[15].

1. ↑  {{{títol}}}. , VI, 1
2. ↑  {{{títol}}}. , 36
3. ↑  {{{títol}}}. , 30, 1
4. ↑ Tit Livi, Istòria romana, XXXIV, XXXV, XXXVI
5. ↑ Venceslas Kruta & Paul-Marie Duval, Les Mouvements celtiques du Ve au Ier siècle avant notre ère, CNRS / 1978
6. ↑ Henri Hubert, Les Celtes et l'expansion celtique jusqu'à l'époque de La Tène, Albin Michel à Paris (collection « Évolution de l'humanité ») / 1989 ISBN: 2226000771
7. ↑ Henri Hubert, « L'expansion des Celtes à l'époque de la Tène / Les Celtes en Italie », Les Celtes depuis l'époque de la Tène et la Civilisation celtique, La Renaissance du Livre à Paris, 1933 lire en ligne
8. ↑ Venceslas Kruta & Paul-Marie Duval, Les mouvements celtiques du Modèl:Sp- avant notre ère, CNRS / 1978
9. ↑ J.-H.-C.Williams, Romans and Gauls in Republican Italy, 2001, Oxford classical monographs ISBN 0-19-815300-7 lire en ligne
10. ↑ André Piganiol, La conquête romaine, p. .
11. ↑ André Piganiol, La conquête romaine, p. .
12. ↑ Venceslas Kruta, Les Celtes en Italie, Mondadori à Milan / 1999
13. ↑ André Piganiol, La conquête romaine, p. .
14. ↑ Elena Percivaldi, Les Celtes, une civilisation européenne, Giunti à Florence / 2003
15. ↑ C. Peyre, La Cisalpine-gauloise du IIIen au sègle i s. av.

1. ↑ (it) Lingons de Gaule-cisalpine

. Stéphane Bourdin, Les peuples de l'Italie préromaine. Identités, territoires et relations inter-ethniques en Italie centrale et septentrionale (Modèl:VIIIe-sègle i s. av. J.-C.), Rome, BEFAR 350, 2012.

• Cultura de Golasecca
• Itàlia preromana
• Itàlia romana
• Republica cisalpina