Tit Livi

Tit Livi (Titus Livius en latin), nascut vèrs 59 AbCa Pàdoa (Paduvium en latin) e mòrt en 17 ApC dins sa vila mairala, fogèt un istorian de la Roma antica, autor de la monumentala òbra Ab Urbe condita libri (AUC) (los libres dempuèi la fondacion de Roma).

Se sap pas lo nom complet (tria nomina) de Tit Livi. Son escaisnom (cognomen) tampauc se sap pas: coneissem que Titus, son pichon nom (praenomen), e Livius, son nom (nomen) o gentilici (gentile nomen). Per Patavinus (es a dire lo Padoan), es un chafre (agnomen).

Nasquèt en 59 AbC a Pàdoa, en Itàlia. Filh d’una familha rica nòbla, recebèt son educacion en província, e faguèt d'estudis de retorica que lo menèron a s’installar a Roma, vèrs l'edat de 24 ans. Se consacrèt fin finala a las letras.

Èra amic d'August, que respectava sas simpatias per la Republica e ajudèt l'emperaire dins son entrepresa de restauracion de la grandor de Roma. August l'encarguèt tanben de l'educacion du futur emperaire Claudi.

Pasmens, jamai exerciguèt pas de carga publica perque consacrèt tota sa vida a la literatura e a l'istòria.

Coneguèt, de son vivent, un succés que passèt los limits d'Itàlia, coma lo conta Plini lo Jove sus un abitant de Gadés (Cadis) que comencèt un viatge cap a Roma per lo visitar^[1].

Dos epitafis trobats a Pàdoa son considerats coma lo concernissent. Lo primièr^[2] remembra: Tit Livi, filh de Gaius (Caius) ; sa primièra esposa: Cassia, filha de Sext (Sextus); lors dos filhs: l'aïnat, dich l'Ancian (Titus Livius Priscus), e lo cabdet, dich lo Long (Titus Livius Longus). La segonda^[3] marca lo luòc de sepultura d'un afranquit de Livia Quarta, filha de Tit Livi.

L’òbra de Tit Livi, tutulada Ab Urbe condita libri, èra a l’origina un recuèlh de 142 libres (sus 150 prevists) que li valguèt una celebritat subte. Pasmens, sols 45 libres nos pervenguèron. Los libres contan l’istòria de Roma pendent los ans 292 a 218, e aqueles cobrissent lo periòde anant de 166 a 6 AbC, desapareguèron. Son coneguts sonque per de fragments e d'abreujats (nomenat periochae), mena de taulas de las matèrias mai o mens detalhadas, de destriar d'uns resumits o epitomae (que benlèu existiguèron mas que los periochae ne semblan pas eissidas). Istòria de Roma pareguèt en fasciculs pauc abans o en 29 AbC.

August utilizèt aqueles libres per enforçar son poder e l’unitat nacionala.

Tit Livi morriguèt en 17 ApC., tres ans aprés August.

Tit Livi escriguèt una Istòria de Roma (Ab Urbe condita libri, que significa literalament los libres dempuèi la fondacion de Roma) que cobrís en 142 libres l’istòria romana dempuèi las origiaes fins a la mòrt de Drus en 9 AbC L'autor roman segurament aviá previst 150 libres, que lo raconte se seriá acabat amb la mòrt d'August, tres ans abans la seuna.

Aquela òbra es organizada en decennis, mas sonque 35 libres nos parvenguèron: los libres I a X e XXI a XLV. Los autres son coneguts per de fragments o d'abreujats nomenats periochae fachs posteriorament. Nos donan una idèa del plan seguit per Tit Livi e del biais qu'aviá destriat la matèria que tractèt.

Los libres que demòran concernisson l’istòria dels primièrs sègles de Roma dempuèi sa fondacion fins a 292 AbC, lo raconte de la Segonda Guèrra Punica e de la conquista per las armadas romanas de la Gàllia Cisalpina, de Grècia, de Macedònia, e d’una partida de l’Asia Minora. Lo darrièr eveniment important qu'es contat es lo trionf de Lucius Aemilius Paullus Macedonicus a Pidna en 168 AbC

Sinòpsis dels libres conservats:

• Libre I: la periòde reial (753 - 509), amb l’arribada d’Enèu, la dinastia albana, los reialmes de Romul, Numa Pompili, Tulle Ostili, Anque Marci, Tarquin lo Vièlh, Servi Tulli, Tarquin lo Supèrbe, e son capvirament;
• Libres II-V: los primièrs sègles de la Republica (509 - 390), amb la luta contra los Tarquins, los dos decemvirats, la presa de Veies, l’invasion gallesa de 390 AbC e los esplèches de Marcus Furius Camillus;
• Libres VI-X: la conquista de l'Itàlia (390 - 292), amb la guèrra latina e las guèrras samnitas;
• Libres XXI-XXX: la Segonda Guèrra Punica (218 - 202);
• Libres XXXI-XL: la Segonda Guèrra Macedoniana e la luta contra Antiocos III (201 - 179) ;
• Livres XLI-XLV: la Tresena Guèrra Macedoniana (178 - 167)

Dins sa prefàcia, es dich «Al subjècte dels recits relatius a la fondacion de Roma o precedents sa fondacion, cèrqui ni a los certificar ni a los negar: la lor agradança deu mai a l'imaginacion dels poètas qu'al seriós de l'informacion». Se vei critica al respècte de çò que jutja coma una decadéncia de Roma (qu'èra pas encara arribada a l'apogèu) e exalta las valors que faguèron la Roma eternala.

Tit Livi, pasmens republican, foguèt ajudat dins son trabalh per la familha imperiala. August comprenguèt plan qu'aquela evocacion dels nauts faches de Roma podiá servir son poder. Se tracta en mai d’enauçar « un monument a la glòria de Roma » mas subretot de remembrar l’ancianetat e la continuitat sens falha de l’istòria de la vila. L’Istòria segon Tit Livi es pas objectiva: idealiza los grands òmes e demòra plena de prevencion al repècte dels democratas.

Dins aquela Istòria de Roma se trapa tanben la primièra ucronia coneguda: Tit Livi imaginant lo mond se Alexandre lo Grand se n'èra anat conquistar l’oèst e non pas l’èst de Grècia.

En mai, son introduccion nos dona lo prepaus de Tit Livi: remembrat los nauts faches de Roma, la ciutat alara mestressa del mond mediterranèu, descriure los òmes e los biais de viure a l'origina de la grandor de la vila e la decadéncia morala a l'epòca de las guèrras civilas, de biais que los lectors pòscan ne tirar d'ensenhaments de l'Istòria. Es donc a l'encòp un obratge de dialectica e de morala. Aqueles biaises son aqueles del Grèc Isocrat, del sègle IV AbC. Las fonts de Tit Livi son los analistas precedents coma Cassi e Calpurni Pison, dos autors romans avent escrich pendent la segonda mitat del sègle II, puèi Polib e pels darrièrs libres Posidonios, Cesar coma la Memòria d'August.

Dante cita fòrça personatges istorics que Tit Livi al Cant IV de l'Infèrn, primièra partida de la Divina Comèdia :

«[…] Puèi avent levat un pauc mai los uèlhs, vegèri lo mèstre d'aqueles que sabon, setat al mitan de la Camilla filosofica. Totes l’admirava, totes li fasián onor. Aquí vegèri Socrates e Platon, que se tenián mai près d'el que los autres; Democrit, que somés l’univèrs a l'azard; Diogèn, Anaxagòr e Tales; Empèdocles, Eraclit e Zenon; e vegèri aquel que descriguèt fòrça plan las vertuts de las plantas, vòle dire Dioscorid; vegèri Orfèu, Tulli (Ciceron) e Livi (Tit Livi), e Senèca lo filosòf moral»

• (fr)Hippolyte Taine, Essai sur Tite-Live, Paris, 1856 ;
• (fr)Nicolas Machiavel, Discours sur la première décade de Tite-Live
• (fr) Études sur la langue et la grammaire de Tite-Live. 
• (fr) Tite-Live. París: Boivin. 
• (fr) Tite-Live et l'Histoire de Rome. Klincksieck. ISBN 9782252035726. 
• (en) T.J. Luce, Livy. The Composition of His History, Princeton, 1977.
• (en) G.B. Miles, Livy. Reconstructing Early Rome, Ithaca-Londres, 1995.
• (en) P.G. Walsh, Livy. His Historical Aims and Methods, Cambridge, 1970.

• (fr)Jean Leclant (dir.), Marielle de Franchis, Dictionnaire de l'Antiquité, Paris, PUF, 2005.
• (fr)Margaret C. Howatson (dir.), Dictionnaire de l'Antiquité: Mythologie, Littérature, Civilisation, Paris, Robert Laffont, 1993.

1. ↑ Plini lo Jove, Letras, II, 3, 8 : « Nunquamne legisti Gaditanum quemdam, Titi Livii nomine gloriaque commotum, ad visendum eum ab ultimo terrarum orbe venisse, statimque ut viderat, abiisse ? », « Jamai avètz legit lu qu'un ciutadan de Gadés, tocat per la reputacion e de la glòria de Tit Livi, venguèt del tèrme del mond per lo veire, e se ne tornèt après l'aver vist? »
2. ↑ Corpus inscriptionum Latinarum (CIL), V, 2975 : « T. Livius C. f. sibi et / suis / T. Livio T. f. Prisco f., / T. Livio T. f. Longo, / Cassiae Sex. f. Primae / uxori ».
3. ↑ CIL, V 2865 : « T. Livius Liviae T. f. Quartae l. Halys, concordialis ».