Meka

Meka مكة المكرمة
turismo-atrakzioa
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Saudi Arabia
Probintzia	Mekako probintzia
Alkatea	Khalid bin Faisal Al Saud (en)
Izen ofiziala	مكة
Jatorrizko izena	مكة المكرمة
Geografia
Koordenatuak	21°25′21″N 39°49′34″E / 21.4225°N 39.8261°E / 21.4225; 39.8261
Azalera	760 km²
Altuera	277 m
Demografia
Biztanleria	2.427.924 (2022)
Dentsitatea	3.195 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	1
Ordu eremua	UTC+03:00
Hiri senidetuak	Medina
http://www.holymakkah.gov.sa/

Meka^[1] (arabieraz مَـكَّـة الْـمُـكَـرَّمَـة, Makkah al-Mukkaramah) Saudi Arabiako hiria da, Arabiar penintsulako mendebaldean kokatua dagoena. Tihamahko lautadan dago, Arabiar penintsulako Hejazi eskualdean. Mekako eskualdearen hiriburu administratiboa da^[2]. Jeddahtik 70 kilometrora dago barnealdean, bailara estu batean, 277 metroko altueran. Medinatik 340 kilometrora dago hegoaldean. 2012an ia 2 milioi biztanle zituen, baina urtero hirukoizten da kopuru hau Hajjean zehar (arabieraz: حَـجّ‎, "Erromesaldia"), Dhūl-Ḥijjah (arabieraz: ذُو الْـحِـجَّـة‎) hamabigarren hilabete Islamdarrean ospatzen den data.

Hiri honetan Muhammad jaio zenez, eta Koranaren lehen errebelazioa bertan jaso zuenez (bereziki Mekatik 3 kilometrora dagoen kobazulo batean)^[3][4], Meka Islamaren hiri santuena da^[5], urtero milaka erromes musulmanek bisitatzen dutenak Hajj gisa ezagutzen den musulmanen derrigorrezko^{[oh 1]} erromesaldian^[6][7]. Mekan Kaaba dago, gehienek Islamaren lekurik sakratuenetzat dutena. Musulman guztiek Kaabarantz zuzendu behar dituzte euren eguneko otoitza^[8].

Urte luzez Mekan Mahomaren ondorengoek agindu dute, Mekako xerifeek, agintari independiente gisa edo beste agintari batzuen basailotzan. 1925ean Ibn Saudek konkistatu zuen. Azken hamarkadetan Mekak hedapen handia izan du bai tamainan, bai azpiegituratan. Abraj Al Bait egitura edo Mekako Erret Erlojuaren Dorre Hotela bertan dago, munduko laugarren eraikinik altuena eta azalera handiena duen hirugarren eraikina. Eraikuntza prozesu honetan Mekak egitura historiko asko eta aztarnategi arkeologiko batzuk galdu ditu, Ajyad gotorlekua kasu^[9]. Gaur egun 15 milioi bidaiarik bisitatzen dute Meka urtero, horietako milioi batzuk Hajjeko egunetan. Ondorioz, Meka mundu musulmaneko hiri kosmopolitenetako bat da^[10], nahiz eta ez-musulmanak ezin diren hirian sartu^[11].

Meka da hiriaren euskarazko izena^[1], eta arabierazko izenaren transliterazioa, nahiz eta transliterazio ofiziala Makkah den, arabierazko ahoskeratik gertuago. Mekak musulmanentzat duen garrantzia dela eta, askotan erabiltzen da jende asko biltzen duen gune gisa^[12], nahiz eta euskaraz ez den hiztegietan jasotzen. Arabiera ez den beste hizkuntza bat hitz egiten duten musulman askorentzat erabilera hau iraingarria da^[13]. Makkah transliterazio ofiziala ez da oso erabilia munduan zehar. Izen ofizial osoa Makkah al-Mukarramah da (arabieraz: مَـكَّـة الْـمُـكَـرَّمَـة‎‎ edo Makkatu l-Mukarramah (arabieraz: مَـكَّـةُ الْـمُـكَـرَّمَـة‎‎) da, "Ohorezko Meka" gisa itzul daitekena, baina "Meka Hiri Santu" gisa ere itzultzen dena^[13].

Antzinako izena Bakkah zen (arabieraz: بَـكَّـة‎‎^[14], batzuetan Baka, Bekka edo antzeko izenekin transliteratua)^[15][16][17]. Arabierazko hitza bada ere, bere etimologia iluna da, Mekarena den bezala^[18]. Orokorrean Mekaren sinonimotzat jotzen bada ere, baliteke haranaren antzinako izena izatea, eta ez hiriarena berarena. Islamaren ikertzaile batzuek uste dute Kaabah eta bere inguruaren izena izan daitekeela, Mekaren barruko lurralde sakratuarena^[19]. Forma hau agertzen da Meka izendatzeko Koranean, 3:96 Surahn, baina Meka izena agertzen da 48:24n^[18][20]. Mekari buruzko beste aipamen batzuk badaude Koranean (6:92^[21] eta 42:5^[22]) Umm al-Qurā (arabieraz: أُمّ الْـقُـرَى‎‎; "Herri guztien ama") izenarekin. Ṫihāmah izena ere agertzen da (arabieraz: تِـهَـامَـة‎‎).

Mekaren beste izen bat, edo bere inguruan dauden mendi eta basamortuarena Faran (edo Pharan) da, arabiar eta Islamdar tradizioaren arabera. Izen hau Hasieran 21:21 aipatzen da, Itun Zaharrean, Parango basamortua izenarekin. Arabiar tradizioak dio Parango eskualdea, zentzu zabalean, Tihamah dela, Ismaelek Meka eraiki zuen lekua^[23]. Yaqut al-Hamawi XII. mendeko siriar geografoak idatzi zuen Fārān arabierara ekarritako hebreerazko hitz bat zela, Torahn aipatzen den Mekaren izenetako bat"^[24].

Meka hiria udalerri homonimoak gobernatzen du, zeinaren gobernua tokiko 14 hautetsi kidek osatzen dute eta herrialdeko gobernuak izendatutako alkate batek (Al-Amin izenekoa) zuzentzen du. Gaur egungo hiriko alkatea Usama al-Bar da. ^[25]

Meka izen bereko probintziako hiriburua da, Jeddah hiria barne hartzen duena, probintziako handiena. Probintziako gobernadorea, 2000 eta 2007 artean, bere heriotzaren urtea, izan zen, Abdul Majeed bin Abdulaziz Al Saud printzea. ^[26] 2007ko maiatzaren 16an, Khalid bin Faisal Al Saud printzea izendatu zuten gobernadore berri. ^[27]

Islamiar tradizioaren arabera Adam da Mekan lehenengo eraikuntza Alaren eskariz egiten duena. Denborarekin eraikuntza desagertzen joan da Ismael eta Abrahamen egunetara arte. Saraik, Abrahamen emaztea antzua zelarik, Agar esklaboa eskaini zion Abrahami. Agar laster jaiotzen da. Sarai jeloskor batek Agar gogor tratatzen du, bere semearekin basamortura ihes egitera behartuz. Biak egarriz hiltzeko zorian daudenez, aingeru bat agertuko da Ismaelen amaren aurrean eta lurra jotzeko eskatuko dio. Hura jotzean, lurretik ura kimatzen hasten da eta Zamzam putzua sortzen da. Putzu honen inguruan basamortuko jende gehiagorekin finkatzen dira eta Meka (Beka) sortzen da.^[28]

Abrahamek Ismaelera hainbat bisita egin ondoren, Abrahamek, Allahren eskariz, Kaabako gela eraikitzea proposatzen du, jendeak leku honetara erromeriak egin ditzan. Denborarekin, jainko bakarraren gurtza ahaztu egin zen, eta tribu ezberdinak Mekara iristen hasi ziren euren harrizko jainkoak zeramatzatela. Meka laster idolatria forma ezberdinen erromes leku bihurtu zen. Egoera honek Mahoma iritsi arte iraun zuen, zeinak herriei "gogoratu" zien, besteak beste, Allah bakarrik gurtzeko harekin ezer lotu gabe.

Arabiar penintsulako baldintza gogorrek, oro har, Arabiako tribu ezberdinen arteko gatazka etengabea suposatzen zuten, baina urtean behin tregua deklaratzen zen eta Mekara bat egiten zuten urteroko erromerian. Bidaia hau erlijio arrazoiengatik egin zen, ermita omentzeko eta Zamzam putzuko urak edateko. Baina, urtero, gatazkak arbitratzeko, zorrak kitatzeko eta Mekako azoketan merkataritza garatzeko garai eta leku gisa ere balio izan zuen. Tribuen urteroko gertaera hauek nortasun komun bat eman zuten eta Meka oso hiri garrantzitsu bihurtu zuten penintsula osoan.

V. mendean, Quraysh tribuak Mekaren kontrola lortu zuen eta bertako kideak merkatari eta merkatari trebeak bihurtu ziren. VI.mendean espezien merkataritza errentagarriarekin bat egin zuten, munduko beste leku batzuetan izandako borrokek merkataritza-bideak itsas bide arriskutsuetatik lurreko bide nahiko seguruagoetara bideratzea eragin baitzuten.

Fakzio txiki bateko kidea zen, haxemitak, agintean zegoen Quraysh tribuko. Errebelazio jasotzen hasi eta hiriko paganismoaren kontra predikatzen hasi ondoren, 622an emigratu zuen (ikus Hejira) jarraitzaile batzuekin Medina hirira, eta hainbat eraso egin zituen Mekako merkataritzaren aurka, karabana erasotuz. Badr-eko guduan Mekak zeukan lidergoa gutxitu eta ospe handia lortu zuen beduinoen tribuen artean. Gatazkak jarraitu zuen, hala nola Uhudeko guduan eta Lubakiko guduan.

628an, Mahomak jarrera baketsuagoa hartu zuen: bera eta jarraitzaile batzuk Mekara sartzen saiatu ziren erromesaldian, erritual tradizionalak islamak onartu zitezkeela erakusteko. Hudaybiyyah- ko itunarekin musulmanak hirian sartzea ahalbidetuko zuen tregua adostu zen. Bi urte beranduago, tregua hautsi zen, baina borroka egin beharrean, Meka hiria Mahomaren esku utzi zen, eta honek amnistia aldarrikatu zuen biztanleentzat eta opari oparoak eman zizkion Quraysh nagusiei.

Hala, aldaketa nagusiak burutu zituen, Kaaba barruko kultu-irudi guztiak kentzeko eta suntsitzeko aginduz, garai hartan Islamaren lekurik santuena eta musulmanen erromesaldiaren erdigune bilakatu zena. Medinara itzuli zen Attab Bin Usaid gobernadore izendatu ondoren egunean dirham 1eko soldatarekin. Arabiar tribu askok Islama beren fede gisa onartzea erabaki zuten. Mahomak ezinezkoa zirudien zerbait lortu zuen orduan: Arabiar penintsulako tribu gudariak umma bakar batean batzea. Bere predikua eta Koraniko ikuspegiak sinesmen-sistema anitzen sintesi batean oinarritzen ziren, Arabia preislamiar-eko elementuak judu eta kristau ideia erlijiosoekin konbinatuz.

Mahoma 632an hil zen, baina arabiarrei helarazi zien batasun sentimenduarekin, islamak hedapen azkarra hasi zuen, eta hurrengo ehun urteetan Afrika iparraldera eta Asiara hedatu zen. Islamiar Inperioa hazten joan zen heinean, Mekak erromesak erakartzen jarraitu zuen, ez soilik Arabiatik, baizik eta hortik aurrera Inperio osoan zehar.

Beste aldaketa garrantzitsu bat izan zen musulmanak Jerusalemerantz prosternatu zirela beren eguneroko otoitzetan, baina, Medinako judu komunitatearekin aurre egin ondoren, Mahomak esan zuen Koranaren (Koran) bertso bat etorri zela, eta agerian utzi zion, otoitzean aldaketa egin behar zela, eta denek Kaabari begira egin behar zela.

Islamiar historian zehar, Meka ez da inoiz kalifatoren hiriburua izan. Mahomak Medinara emigratzeak hiria ezarri zuen Ummaren lehen hiriburu gisa. Ali Ibn Abi Talib, Mahomaren suhiak eta Zuzen Gidatutako Kalifa deritzonen artean laugarrenak, Ummah hiriburua Kufara eraman zuen, Irakeko. Hiria laburki sartu zen berriro Islamiar historia politikoan, Abd-Allah ibn al-Zubayr- ek zuzendutako talde batek omeiatar kalifa berrien aurka egin zuenean. Yazid I.a kalifa Meka setiatu zuen 683an. Omeiatar dinastia boterera iritsi zenean, Siriako Damaskora eraman zuen hiriburua, eta, ondoren, Abasidar Kalifatuak Irakeko Bagdadera eraman zuen hiriburua. Ummah musulmanaren zentroa Bagdaden egon zen ia 500 urtez, ikerketa eta merkataritza zentro gisa loratuz. Hala ere, Meka ez zen alde batera utzi alderdi musulmanen arteko borroketatik. 930. urtean karmatiarrek hiria konkistatu eta arpilatu zuten, Kaabako harri beltza hartuz, hainbat hamarkada geroago arte itzuliko ez zutena.

XIII.mendean mongoliarrek Bagdad inbaditu zuten eta hiria arpilatu zuten. Gertaera hau islamiar historiako ekintza gorrotagarrienetako bat izan zen. Bagdadeko guduaren ondoren (1258) gutxira, mongoliarrak mendebaldean berriro agertu eta Siria konkistatu zuten. Kairo, arabieraz "Garailea" edo "Errasaria" esan nahi duena, azkar azaleratzen da Ummako botere gune berri gisa. Otomandar Inperioa boteretsu bihurtu zenean, hiriburua Istanbulera (Konstantinopla) eraman zuten. Erromesak Hajj-era iristen zirenean, askotan Mekako merkatuetan saltzeko salgaiekin finantzatzen zuten bidaia, eta etxera itzultzean saltzekoak erosten zituzten.

Gerora, hiriak protagonismo gutxi izan zuen politikan, deboziora zuzendutako hiria baitzen. Mendeetan zehar Haxemitak , Mekako sherifak, Mahomaren ondorengoak bere biloba Hasan ibn Alik gobernatu zuten. Sherifek kalifaren edo edozein agintari musulmanen izenean gobernatzen zuten, eta Bi Meskita Santuen zaindari gisa nabarmendu ziren.

XVI.mendean, turkiarrek hiria hartu zuten, euren menpe geratu zen, nahiz eta haxemita sherif , Mahomaren eta bere suhia Ali, administratzen jarraitzeko baimena eman zieten. 1916an Husayn ibn Ali sherifa Hijazeko errege bihurtu zen otomandar boterearen aurkako matxinada baten ondoren, zeina Arabiar Matxinada bezala ezagutu zena. Meka izan zen iraupen laburreko erresuma honen hiriburua, 1924an saudiek konkistatu eta haien Erdialdeko Arabiako erreinuari erantsi ziotena (1932an bi lurraldeak Saudi Arabia izena hartuko zuten).

Mekak oso klima lehorra du. Saudi Arabiako beste hiri batzuetan ez bezala, Mekak bere tenperatura epela mantentzen du neguan, hau da, 18 °C bitartean egon daiteke gauetan eta 30 °C arratsaldeetan. Udako tenperatura oso berotzat hartzen da, askotan 40°C baino gehiago arratsaldeetan, 30°C-era jaitsiz gauez. Azaroa eta urtarrila bitartean euria egun gutxi batzuetan egin izaten du.^[32]

Eskasi hori dela eta, prezipitazioak uholde-mehatxua dakar eta arriskua izan da antzinatik. Azken mendean, larriena 1942an gertatu zen. Harrezkero, hainbat presa eraiki dira arazoa konpontzeko.^[33]

Garai modernoan Mekako industria nagusiak urteroko Hajj erromeria egiten jarraitzen du, baita urteko beste garai guztietan hiria bisitatzen duten erromesak ere. Zure bisitaren geltoki nagusiak Masjid al-Haram meskita eta Zamzam putzua dira.

Masjid al-Haram (arabieraz المسجد الحرام "meskita santua") Meka hiriko meskitarik garrantzitsuena eta Islamaren lehen leku santua da. Munduko meskitarik handienatzat hartzen da.

Egungo meskita 1570ekoa da. Harrizko hormez inguratutako erdiko plaza baten forma du. Barruko santutegiaren inguruan marmolezko zoladura bat dago, mataf . Erdiko patioaren erdian Kaaba dago, Islamaren tenplurik santuena.

Lehenengo meskita 638an eraiki zen, musulmanen hazkundeak Umar ibn al-Khattab kalifa gunea handitzera eraman zuenean. Otomandarrek berriro handitu zuten eta beren estilora eraberritu zuten 1570ean. 1990eko hamarkadaz geroztik, Saudiko gobernuak kanpoko patioa zabaltzeko eta sarbideak sortzeko programa handi bat hasi zuen, inguruan meskita eta hilerri zaharrak suntsituz (Saudi Arabiako ondare islamikoa suntsitzea).

Kaaba (arabieraz: الكعبة, al-ka'ba‎ : الكعبة, piztu. 'dadoa' edo 'kuboa'), 'Jainkoaren etxea', kiswaz estalitako meteorito zati bat da - zetazko oihal beltz bat , fede-lanbide musulmanaren eta bertso koranikoen kaligrafia urrez brodatuak dituena - zeinari begira. musulman guztiek egunean bost aldiz otoitz egiten dute. Otoitzaren norabidea qibla izenez ezagutzen da, meskitaren hormetako batek irudikatzen duena, erraz antzematea mihrab izeneko nitxoa irekitzen delako bertan.

Erromes guztiak zazpi aldiz ezkerrera joan behar dira Kaaba inguruan eta Harri Beltzaren txokoa ukitzen saiatu behar dute, Tawaf izeneko erritual batean.

Musulmanek uste dute Zamzameko putzua Ismaelen ama Agari agertu zitzaiola, etsi-etsian bere seme txikiarentzat ura hartzera joan zenean. Ez zuen urik aurkitu Zamzam aurkitu zuen arte, eta horrek mutikotxoaren egarria asetzen zuen. Meka ur iturri gutxi dituen haran lehor bero batean dago, eta tradizioaren arabera, Zamzam ura Jainkoak bedeinkatzen du.

Zamzam urak propietate bereziak dituela uste da, gosea baretzen eta gaixotasunak sendatzen dituela. Erromes gutxi itzultzen dira erromesalditik Zamzam ur botilarik gabe. Mekako Masjid al-Haram eta Medinako Masjid al-Nabawi hozkailuen bidez publikoari zerbitzatzen zaion ura da. Erromes guztiek beren ahala egiten dute ur honetatik edaten erromesaldian eta batzuek ihram -jantziak bertan bustitzen dituzte, oihala euren ehorzketarako erabili ahal izateko, hiltzen direnean estalki gisa.

Erromesaldi nagusian, erromesak Minara joaten dira, inguruko herri txiki batera, non deabrua 26 metroko horma batek irudikatzen duen. Erromesek sinbolikoki harrikatzen dute, Deabruaren harrikada deitzen den horretan. 2004ra arte deabrua hiru zutaberekin irudikatzen zen, baina orduan Saudiko gobernuak aipatutako harresiarekin ordezkatu zituen. Mina igaro ondoren, erromesak Arafat mendira joaten dira, 70 metroko altuera duena, otoitzerako zuzendutako tokira. Uste da Mohammed profetak bere azken hitzaldia hemen eman zuela.

Erromes kopuru esanguratsu batek urtero bidaiatzen du Mekako Hajj-ean parte hartzera. XX.mendearen erdialdetik aurrera, garraio modernoaren orokortzearen ondorioz erromesen etengabeko hazkundea eta herrialde musulmanetan jaiotza-tasaren igoera handia dela eta, hainbeste jende aldi berean leku berean bilduta, edozein akats jendetzaren kontrolak benetako hondamendia eragin dezake. Azken tragedia batzuk hauek izan dira: ^[35]

• 1979ko azaroaren 20a eta abenduaren 4a bitartean, disidente islamistek Al-Masjid al-Haram meskita hartu zuten Meskita Handiaren Istripua deiturikoan. GIGN-ek lagundutako Saudi Indarrek meskita erasotu zuten, eta 127 hildako utzi zituzten Saudiko gobernuko indarren artean eta 117 hildako eta 68 exekutatu disidenteen artean.
• 1987ko uztailaren 31n, 400 bat erromes xiita, Ruhollah Khomeini aiatolaren jarraitzaileak, Saudi Poliziak tiroz hil zituen estatubatuarren aurkako manifestazio batean.
• 1989ko uztailaren 15ean, bost palestinar hil eta 34 zauritu ziren hiri santuaren inguruko kanpamentu batek su hartu zuenean.
• 1989ko uztailaren 10ean, eraso bikoitz batek pertsona bat hil eta beste 16 zauritu zituen. Urte horretako irailaren 21ean, Kuwaiteko 16 xiita exekutatu zituzten atentatuen egileak izatea leporatuta.
• 1990eko uztailaren 2an 1.402 erromes hil ziren oinezkoen tunel baten barruan Mekara zihoazela.
• 1994ko maiatzaren 23an, 270 erromes hil ziren ihesaldi batek, gehienbat turkiarrak .
• 1997ko apirilaren 15ean, 340 erromes hil ziren 70.000 karpa erre zirenean sute batean.
• 1998, 118 pertsona hil ziren deabruaren harrikada sinbolikoan ari zirela.
• 2004ko otsailaren 1ean 244 pertsona hil ziren eta beste 244 zauritu ziren Demon Stone Stone erritualean.
• 2015eko irailaren 11n, gutxienez 100 pertsona hil ziren eta hainbat dozena zauritu ziren Al-Masjid al-Haram meskita handira garabi bat erori zen haize-ekaitz baten ondorioz.
• 2015eko irailaren 24an, Deabruaren harrikada batean 700 eta 2.400 pertsona artean hil ziren, historiako gertakaririk hilgarriena edo bigarren hilgarriena bihurtuz, aipatutako iturriaren arabera.

Mekaren ekonomia Hajj-era joaten diren pertsonek gastatzen duten diruaren araberakoa da ia esklusiboki. Erromesaldi honetan, 100 milioi dolar baino gehiago sartzen dira hirian, eta Saudiko gobernuak 50 milioi dolar inguru gastatzen ditu erromesentzako zerbitzuetan.

Hirian industria eta lantegi batzuk daude, baina Mekak jada ez du garrantzi handirik Saudi Arabiako ekonomian, petrolio esportazioetan oinarritzen baita neurri handi batean. Mekan diharduten industria bakanak ehungintza eta altzariak dira. Ura urria da eta janaria inportatu behar da.

Osasuna Saudiko gobernuak doan eskaintzen die erromes guztiei. Mekan zazpi ospitale nagusi daude:

• Ajyad ospitalea (arabieraz: مستشفى أجياد)
• King Faisal ospitalea (arabieraz: مستشفى الملك فيصل)
• King Abdul Aziz ospitalea (arabieraz: مستشفى الملك عبدالعزيز)
• Sheesha ospitalea (arabieraz: مستشفى الششة)
• Al Noor ospitalea (arabieraz: مستشفى النور)
• Hira ospitalea (arabieraz: مستشفى حراء)
• Ama eta Haurren ospitalea (arabieraz: مستشفى الولادة والأطفال)
• King Abdullah osasun hiria (arabieraz: مدينة الملك عبدالله الطبية)

Egoiliarrentzat zein erromesentzat ere klinika ugari daude eskuragarri.

• Kaaba
• Masjid al-Haram Meskita
• Abraj Al Bait dorreak

• 
  Masjid al-Haram Meskita eta Kaaba.
• Gauez.
  Gauez.
• 
  Masjid al-Haram Meskitaren barnealdea.

• Mekako Udak webgunea (Arabieraz)
• Meka