Mañeru

Mañeru
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Mañeruko ikuspegia ekialdeko sarbidetik
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Izarbeibar-Novenera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Lizarra
Izen ofiziala	Mañeru
Alkatea (2019-2023)	Nuria Garcia Arostegui (Mañeruko Aukera)
Posta kodea	31130
INE kodea	31161
Herritarra	mañeruar
Geografia
Koordenatuak	42°39′32″N 1°51′14″W / 42.65876748°N 1.85385787°W / 42.65876748; -1.85385787
Azalera	12,89 km²
Garaiera	325-723 metro
Distantzia	26,7 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	445 (2023:  9)
205 (%46,1) (2019)  (%51,5) 229
Dentsitatea	0,35 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 30,3
Ugalkortasuna[1]	‰ 76,92
Ekonomia
Jarduera[1]	% 75,44 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 10,81 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak[2][3]	% 10,90 (2018: %5,55)
Datu gehigarriak
Sorrera	1630 (independentzia)
Webgunea	www.mañeru.es

Mañeru^[4][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Lizarrako merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 26,7 kilometrora. Altuera 325 eta 723 metro artekoa da, eta 12,89 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 445 biztanle zituen.

Mañeru Lizarrerriko lehen herritzat hartzen da, Donejakue bideari jarraituz. Muino baten gainean dago, Arga ibaiaren eta Riosalado ibaiaren bista onekin. XIII. mendean Jerusalemgo San Joan Ospitaleko Ordena Militarreko kide izan zen, eta haren jaurerritik hiribildua askatu zuten 1555ean. Izena ematen dion ibarreko ibarburua da, eta duela gutxi pisua galdu du ondoko Ziraukiren alde, nahiz eta ez duen horregatik garrantzi txikia.

Bertako biztanleak mañeruarrak dira.

	Donibanetik			Donejakue bidea Nafar bidea		Donejakuera
	Gares (5,2 km)		Mañeru			Zirauki (2,6 km)

Mañeru toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Mañeru

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Mangero (1035)
• Manneru (1189)
• Mayneru (1193)
• Maineru (1228)
• Magneru (1229)
• Maynneru (1268)
• Maynero (1330)
• Mayneru (1366)
• Mañeru (1534)
• Mayneru (1591)
• Mañeru (1802)
• Mañeru (1974)
• Mañeru (1990)

Mañeru izena, oro har, Bizkaiko Mañaria eta Iruñeko Mañueta izenekin lotzen da ("bainuetxea" eta "bainu-lekua"). Hala ere, adituek ez dute argi ikusten Mañeruren jatorria "bainuetxea" dela. Julio Caro Barojak izena mañaria izeneko bularrarekin lotzea iradokitzen du, edo agian ezizen gisa erabilitako Magnarius izenekin lotzea. Hala ere, ez da ahaztu behar Alfonso Irigoienek Nafarroan ondo dokumentatutako pertsona izen ezagun batekin lotzen duela populazioaren izena: Mainerius de Pampilona (1157. urtea), Mainer de Pampilona edo don Mainer (1175. urtea); eta gogoan izan mañero ("antzua") izena dagoela.

Mañeru, beraz, esanahi zalantzagarriko izena da.

Mañeruko armarriak honako blasoi hau du:^[6]

Mañeruko banderak Mañeruko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Mañeru Mañeruibarreko herri bat da, Izarbeibar-Novenera eskualdean.

		Girgillao	Artazu
	Zirauki		Gares
		Mañeru
		Mendigorria

Nafarroa Garaiko erdialdean dago; Iruñetik joanez gero, A-12 autobia eta NA-1110 errepidea Gares-Lizarra norabidean jarraitu ostean, Lizarrako merindadearen ekialdeko muturrean. Arga eta Riosalado ibaiek bat egiten dute Mañerun.

Mañeruko klima, mediterraneo kontinentala da. Altueraren arabera aldakorrak dira, batez besteko tenperatura 12º eta 14º bitartekoa eta prezipitazioak 500 eta 800mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 60 eta 100 inguru izaten dira.

Landaredia landaturiko pinudiak eta ibaien ertzetan dagoen landaredia baino ez da han. Udalerrian zeuden jatorrizko basoak ia erabat galdu dira gizakiaren eragina dela eta.

Mañerun ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]

Herriari buruzko lehen aipamena erromatarren garaikoa da, eta garai horretakoa da udalerrian aurkitutako Merkurioren brontzezko irudia, II. mendekoa.

Ibn Sa'd-ek 924. urtean aipatzen du, urte honetan Abd ar-Rahmanentzat hasitako zigor kanpaina dela eta, Iruñeko erresumaren aurka, 923an Naiara eta Viguera baskoi-leondar birkonkistatu ondoren: "handik (Aseria) Amir bere zelaira joan zen Manigin (Mañeru) eta handik Mahalxarrara"

Herria erregearen jaurerri izan zen eta Antso VI.a Jakituna errege nafarrak jaurerriaren petxa 700 soldatera murriztu zuen 1193an, herriari forua eman eta berehala. Irantzuko monasterioko eta Jerusalengo San Joan Ospitalekoaren ordenako erlijiosoek jabetza ugari izan zituzten Mañerun. Azken ordena honek herriko parrokiaren jabetza zeukan.

Geroago (1351. urtean) Pierre de Monteruc apezpiku iruindarra Ordenari eman zizkion hamarreneko laurdenak. XIII. menderako hazizurriak eta errazioneroen kopuruak populazioa ehun bat familiatan zifratu zezaketen.

Mañeru askatu egin zen San Joan Ospitalekoari ordaintzen zizkion petxetatik, 1555ean Garesko Gurutzifikako komentuari eman zizkion 800 dukerriengatik.^[9]

1630ean Mañeru bere ibarretik banandu zen eta 1665ean Nafarroako Gorteetan jarlekua lortu zuen, horretarako dirua ordaindu eta gero. Dena den, jarlekua hamaika urte geroago galdu zuen. Hori gertatu zen Filipe IV.ak Mañeruri hiribildu onaren titulua eman ziolako, Gorteei esertzeko eskubidea ematen ziona, hondatutako errege-ogasunerako 600 dukat ematearen truke. Pribilegio horren emakida 1665ean izan zen, baina 1676. urtean Karlos II.a errege etorri zen aipatutako saria desegitera, Nafarroako beste hiribildu onek horri buruz egindako eskaeraren aurrean.

XVIII. mendearen amaieran, berriz, Mañerun, tabakoa, olioa eta batez ere ardoa ekoizten zuten enpresak zeuden. Ordurako, herriko oihalgintza tailerrak gainbeheran zeuden, ordea. 1848an herrian nesken eta mutilen eskolak zeuden. Mutilen eskolan 94 haur zeuden, eta maisuak 4000 errealeko soldata jasotzen zuen. Nesken eskolan, berriz, 72 haur zeuden eta bertako maistrak 2000 errealeko soldata jasotzen zuen. Soldata horiek, umeen gurasoek emandako diruarekin batetik, eta udalerriko ondasun komunetik ateratako diruarekin, bestetik, ordaintzen ziren.^[10]

1812ko irailean, Iberiar Penintsulako gerrapean, Frantzisko Espotz Mina jaunaren gerrillarien dibisioko bigarren batailoia Mañerun bildu zen, Gipuzkoako kostaldetik ekarritako armamentua banatzeko. 1812ko urriaren 13an, Abbé jeneralak, .600 gizoneko zutabe baten eta zegokion artilleriaren buru, Iruñetik irten zen Tafallarako norabidean, 14an Lizarran eman zuen gaua eta 15ean Iruñerako bidea hartu zuen. Espotz Minaren gerrilarien dibisioko lehen lau batailoiak Añorben, Muruzabalen, Garesen eta Mañerun zeuden, eta zaldieria Obanosen. Batailoi guztiak Espotz Mañerurekin bildu ziren frantziarrei erasotzeko. Espozek estrategikoki kokatu zuen bere jendea. Frantziarrak hurbildu zirenean, gerrillariek garaia baino lehen ireki zuten sua. Abbé jeneralak bere troparen zati bat bidali zuen altuerak irabaztera, eta lodiak, berriz, Mañerurantz jo zuen, zaldieria aurrera eramanez, baina ezin izan zuten herrira iritsi, gerrillarien hirugarren batailoiak atzera bota zituelako. Frantziarrak Espotz dibisioko suaz inguraturik aurkitu ziren eta Mañerun sartzen saiatu ziren berriro, baina batailoiek aurre egin zieten, beren posizioak utziz, eta frantziarrek Gareserantz ihes egitea erabaki zuten. Bitartean, Espotz zaldieria frantziarren zaldieriaren kontra oldartzen zen. Abbék goialdean kokatu zuen tropek ere alde egin behar izan zuten. Indar horietako batzuk Girgillaon sartu ziren, eta berehala arpilatu eta erlijioso bat hil zuten. Gaueko iluntasunaren erdian Abbék bere zutabe hamartuarekin Iruñerako bideari ekin zion.^[11]

XIX. mendearen erdialdean, Mañeruko eliza herritarrek aurkezturiko bikario batek zuzentzen zuen. Elizak aldi berean bost onuradun zituen, erregeak eta Garesko San Joan komentuak izendatzen zituenak. 1820an herrian errota eta bestelako aletegi txikiak zeuden bertan, baina jarduera ekonomiko nagusia ardogintza zen.

Lehen Karlistaldian Fernandez kordobar jeneralak mañeruarrak herritik kanporatu zituen, karlistak Larragako gotorlekuaren jabe egiten saiatzean.

1855eko maiatzeko Desamortizazioari buruzko Lege Orokorra betez, 1864an hogeita lau landa-finka eta hamalau pieza saldu ziren herri horretan.^[12]

Bigarren Karlistaldia 1872ko udaberrian hasten da; 1873ko urriaren 6an Mañeruko Santa Barbaran gudu bortitz bat gertatzen da, karlisten aldekoa, kosta ahala kosta Lizarra bereganatu nahi zutenak. Borroka horretan Menduri nabarmendu zen nabarmen, buruzagi karlista berria.

XX. mendean zehar, herriaren gainbehera etorri zen, Iruñerriko eta Lizarrako industrializazioak mañeruar asko erakarri baitzuen. Herriko biztanle kopurua erdira murriztu zen.^[9]

2023 urteko erroldaren arabera 445 biztanle zituen Mañeruk.^[13]

Jarduera ekonomiko nagusia industria da, biztanleriaren %65ek egiten du lan horretan. Igeltsua ekoizten duen lantegia eta nekazaritzarekin zerikusia duten industria txikiak nagusi dira: ardogintza kooperatiba, barazkien kontserba lantegia, olio enpresa eta okela industria txikia. Biztanleriaren gainontzekoa nekazaritzan aritzen da.

Mañeruko udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Girgillaoko, Artazuko eta Ziraukiko udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Nuria Garcia Arostegui da, Mañeruko Aukerako hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.

Udal bulegoak Foruen plazan XIX. mendearen amaieran altxatutako eraikuntza batean daude. Udaletxeak bi zati dauzka eta lau fatxada, bakoitza plazaren alde batera begira. Zati nagusia zarpeatuta dago eta inguruko eraikuntzen estilo bera dauka. Udaletxean, udal bulegoez gain, anbulatorioa, kultura etxea eta banketxe baten bulegoa daude.Udala alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: Foru plaza, 1

Mañeruko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Nuria Garcia Arostegui da, Mañeruko Aukera zerrendakoa. Zinegotziak 6 daude:^[14]

• Ruben Irisarri Arbeloa (Mañeruko Aukera)
• Soria Martinez Marañon (Mañeruko Aukera)
• Patricia Echarren Salvatierra (Mañeruko Aukera)
• Arantzazu Martinez Unanua (Mañeruko Aukera)
• Eduardo Usoz Sola (Mañeruko Aukera)
• Iñaki Obregozo Istillart (Mañeruko Aukera)

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

Hauek izan dira Mañeruko azken alkateak:

La Estellesa autobus konpainiak Aguilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodesko norantzan eta lau zerbitzu kontrako norabidean. Linearen ibilbidea honakoa da:

• Aguilar Kodes - Cabredo - Marañon - Genevilla - Zuñiga - Antzin - Murieta - Lizarra - Villatuerta - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos - Legarda - Zizur Nagusia eta Iruñea

Mañeruko herriguneak Erdi Aroko hiribilduen ezaugarriak ditu, kale estu eta okerrekin. Herria, plaza zabalen inguruan antolaturik dago, San Pedro plaza esaterako, betiere, elizaren inguruan. Mañeruko udaletxea Foruen Plazan dago eta XIX. mendearen amaieran eraiki zen. Udalean, anbulategia, eskola-publikoa eta udal liburutegia daude. Foruen plaza, maila baxuagoan dago, eta bertan hiru gorputzetako etxeak altxatzen dira, errenkada horizontalean eta harlanduz egindakoak.

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Mañeru ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[20]

Koldo Zuazok, 2010ean, Mañeru ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[21]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Mañeru eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 5,38k zekien euskaraz, 2010ean % 5,35 eta 2018n % 10,90k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Mañeru) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.^[22]

2010-2011 ikasurtean, guraso gehienek D eredua eskatu eta Nafarroako Gobernuak eredu hori herrian zabaltzeari uko egin zionez, A eredua baino eskaintzen ez zuen eskola ikaslerik gabe geratu eta gobernuak itxi egin zuen, guraso eta herritar ugariren protesten artean.^[23]

2017an Mañeruko herritar talde batek 157 sinadura aurkeztu zituen Udalak eremu mistora ez sartzeko hartutako erabakia berrazter zezan. Sinadura guztiak Mañerun erroldatutako 18 urtetik gorako pertsonenak ziren. 2015eko azken hauteskundeetan, Mañerun 345 lagun erroldatuta zeuden^[24] Udalak ez zuen kontutan hartu eskaera hau eta honen ondorioz herriak tira birak egon ziren.^[25]

2022ko apirilaren 6an, Mañeruko Udalak, gehiengo osoz, mozio bat onartu zuen, non adierazten baitzuen euskara udalerriko "berezko hizkuntza" zela, eta Nafarroako Parlamentuari eskatzen zion legegintza-ekimen egokiak har zitzala, "hizkuntza-zonifikazioaren irizpideari eusten zaion bitartean, Mañeruko udalerriari eremu misto deiturikoan sartzeko gaitasuna emateko". Gainera, arrazoibide historikoekin, eskola-matrikulazioari buruzko datu jarraituekin eta ikasketa soziolinguistikoekin justifikatzen zen eskaeraren sendotasuna, eta, horrez gain, Mañeruko biztanleentzat eremu ez-euskaldunean irauteak eremu mistoan bizi direnekiko izango lukeen konparaziozko bidegabekeria saihestearen alde egiten zen", hala nola inguruko udalerri guztiak, Girgillao izan ezik. Abenduaren 23an, Geroa Bai, Euskal Herria Bildu, Ahal Dugu eta Izquierda-Ezkerra parlamentu-taldeek Euskararen Foru Legea aldatzea proposatu zuten Nafarroako Parlamentuan, Mañeru eremu mistoan sartzeko, tokiko Udalak aldez aurretik eskatutakoaren arabera.^[26][27] 2023ko urtarrilean PSNk eta Navarra Sumak atzera bota zuten eskaera hau. Navarra Sumako Marta Álvarezen hitzetan "printzipioz" ez daude gune mixtoa zabaltzearen alde. PSNko Ramón Alzorrizen arabera aldiz, "beste herri batzuk gune mistotik atera nahi dute eta hau ez da ezbaian jartzen", horretaz gainera "orain beste gauza batzuk dute lehentasuna" esan zuen^[28].

• Santa Barbarako erromeria, maiatzaren 1ean
• San Pedroko jaiak edo Jai Txikiak, ekainaren azken asteburuan
• Erlikia Santuen jaiak edo Jai Nagusiak, abuztuaren azken asteburuan

• San Pedro eliza, XVIII. mendean eraikitako kristiau eliza, neoklasiko estiloan.

• Juan Oses Maiantz (1830-1881), irakasle eta kazetari.
• Javier Garriz Aiantz (1894-1977), apaiz eta idazle.
• Demetrio Beriain Azketa (1911-1981), idazle anarkista.
• Víctor Manuel Arbeloa Muru (1936-) politikari eta idazle.

• 
  Karrika bat
• 
  San Pedro eliza karrikartean
• 
  Karrika bat
• 
  San Pedro eliza

1. ↑ /maɲéɾu/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Izarbeibar-Novenera
• Lizarrako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Mañeruko Udalako webgune ofiziala