Gesalatz

Gesalatz
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Guesálaz <> Gesalatz[1]
Alkatea	María Vicenta Goñi Azantza (AIG, indep.)
Posta kodea	31xxx
INE kodea	31120
Herritarra	gesalaztar
Geografia
Koordenatuak	42°45′00″N 1°55′00″W / 42.75°N 1.9166666666667°W / 42.75; -1.9166666666667
Azalera	76,82 km²
Garaiera	522 metro
Distantzia	35 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	431 (2023:  −7)
178 (%41,3) (2019)  (%58,9) 254
Dentsitatea	0,06 bizt/km²
Zahartzea[2]	% 30,72
Ugalkortasuna[2]	‰ 28,57
Ekonomia
Jarduera[2]	% 70,18 (2011)
Desberdintasuna[2]	% 0 (2011)
Langabezia[2]	% 6,54 (2013)
Euskara
Euskaldunak[3][4]	% 7,80 (2018:  %-0,37)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.guesalaz.es

Gesalatz^[5] ([ges̺alats̻]) Nafarroako udalerria da, Lizarrerrian ipar-ekialdean kokatua. Gesalazko ibarrak eta udalerriak ez dute erabat bat egiten, Jaitz herria ere ibarreko zatia delako, baina bere udalerria osatu du. Gesalatz udalerriak 78,1 kilometro koadro ditu, eta 456 biztanle zituzten 2014. urtean.

Muetz da herriburua eta Iturgoien populatuena.

Gesalatz Lizarrako merindadearen iparraldean dago, Iruñetik 35 kilometrora eta Lizarratik 16ra. Allozko urtegia udalerri honetan dago kokatuta, Deierrirekin batera.

Iparraldean Goñerrirekin egiten du muga, ekialdean Jaitz eta Girgillaorekin, mendebaldean Lezaun eta Deierrirekin, eta hegoaldean Ziraukirekin.

Gesalazko Iturgoien herritik gertu, itsasoaren mailatik 1.224 metrora, Nafarroako Gobernuak jarritako estazio meteorologikoa dago.^[6]

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Gesalatz udalerria ondoko herri hauek osatua dago: Argiñano, Arzotz, Bidaurre, Biguria, Estenotz, Garisoain, Genbe, Irurre, Iruxo, Iturgoien, Izurtzu, Lerate, Muetz (udaletxea), Muniain eta Muzki. Aipatu herri guztiek azkena izan ezik zenbait urtez berezko udalerri bana izan zutela jasotzen da 1842ko erroldan.

Kontzeju hauek multzo bat osatzen dute salbu eta barruti bereiz gisa kokatutako Izurtzu, tartean geografikoki Jaitz herria baitago, zeina Gesalatzen parte izan zen 1852. urtera arte.^[7]

Herri hustuak ere baditu: Neusol (Irurren), Opako edo Opakua (Arzotzen), Oro (Jaitzen), Zurbano (Iturgoienen), eta Zurundain (Garisoainen).

Gesalazko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko bederatzi etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %1,96 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Gesalazko alkatea Agrupación Independiente de Guesálaz (AIG) taldeko María Vicenta Goñi Azantza da 2007ko udal hauteskundeez geroztik. Udaletxeko zazpi zinegotzietatik lau lortu zituen, gehiengo osoa. Baliogabeko botoak lau izan ziren (emandako guztien %1,31) eta boto zuriak bederatzi (botoen %2,99). Abstentzioa %33,41ekoa izan zen.

2011n bi zerrenda berberak aurkeztu ziren; zinegotzi banaketa bera eta oso antzeko boto kopurua jaso izan zituzten. Goñik segitu zuen alkate.

• HELBIDEA: Errepide Nagusia z/g (Muetz kontzejua)

La Estellesa autobus konpainiaren Iruñea eta Lizarra arteko lineak geltokia dauka Gesalazko hainbat kontzejutan. Lineak honako ibilbidea egiten du:

• Iruñea - Orkoien - Etxauri - Izurtzu - Muez - Abartzuza - Bearin eta Lizarra

Lizarrerriko iparraldean, zeinean kokatzen den Gesalatz, euskal toponimia nagusi den eremua da, eta euskara mintzatu zen bertan 18. mendera arte, non atzerakada handia gertatu zen. 1735. urteko katexima bat gorde da euskaraz idatzia, Apezendaco dotrina christiana uscaras, Muzkiko herriko Francisco Martinez de Elizalde apaizak idatzia. Era berean, Muzkiko apaiz izan ziren Martinez de Mortentin anaien paperetan, 1805. urtean datatu diren 4 sermoi idatzi daude euskarazkoak. Bonaparteren mapan, Gesalatz ibarrak hegoaldeko muga markatzen zuen euskararentzat Lizarrerrian 1863. urtean argitaratu zenean. ^[8]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Gesalatz eremu mistoko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizialak euskara eta gaztelania dira. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %8,10ek zekien euskaraz hitz egiten.

2009ko urtarriletik Gesalazko udalerriaren izen ofiziala Guesálaz <> Gesalatz da^[1].

• Andre Mariaren Natibitatearen eliza, Garisoain.
• Jasokundearen eliza, Irurre.^[9]
• Biguriako jauregia: XVIII. mendean eraikitako jauregia.

• Marcelino Ulibarri (1880-1951), politikaria.
• Eulogio Zudaire (1915-1991), fraide kaputxinoa eta historialaria.

• 
  Genbeko etxeak.
• 
  Biguria, Jauregia.
• 
  Estenotz, San Martin eliza.
• 
  Izurtzu.
• 
  Obantzeako harroila, Argiñanoko basoetan.

• Nafarroako udalerrien zerrenda

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• (Gaztelaniaz) Gesalatzi buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
• Izurtzuko kaleak Google Street Viewn.