İdomeneo

İdomeneo

İdomeneo rolünde Anton Raaff
Özgün isim	İdemeneo re di Creta ossia Ilia e Idamante
Müzik	Wolfgang Amadeus Mozart
Libretto	Abbate Giambattista Varesco
Gala	28 Ocak 1781
İlk gösterim yeri	"Residenz Cuvilies" Tiyatrosu, Münih
Oyuncular	İdomeneo: Girit Kralı, Tenor İdamante: oğlu, Mezzosoprano İlia: Priamus’un kızı, soprano Elettra: Agamemnon’un kızı, soprano Başrahip: Tenor Arbace: haberci, bariton Neptün Kahini sesi: bas İki Giritli kadın: soprano ve mezzosoprano İki Truvalı: tenör ve bas

İdomeneo, re di Creta ossia Ilia e Idamante (Türkçe: Girit Kralı İdomeneo veya İlia ile İdamante) veya daha bilinen kısa adıyla İdomeneo, Wolfgang Amadeus Mozart'ın bestelediği ve librettosunu Giambattista Varesco'nun yazdığı 3 perdelik opera seria. Operadaki olaylar Girit adasında geçmektedir. İlk defa 29 Ocak 1781 tarihinde Münih'teki Cuvilliés Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir.

Bu eser 1780de Bavyera Elektörü olan "Karl Theodor" tarafından besteci Mozart ve libretto yazarı (saray papazı da olan) "Giambattista Varesco" ya bir Bavyera sarayı karnavalı için ısmarlandı. Libretto, "Antoine Danchet" tarafından yazılmış bir Fransızca metinden uyarlanarak, Varesco tarafından İtalyanca yazılmıştı. Bu liberetto daha önce 1712'de da besteci "Andre Campra" tarafından aynı adı taşıyan bir opera için kullanılmıştı. Bu sefer libretto, o zamanlar moda olan Fransız opera stiline uygun olarak, provalar sırasında değişti. İdomeneo Mozart 24 yaşında iken bestelenmiş olup onun ilk ustalık çağı opera seria eseridir. Bazı yönlerden bu eserde Mozart opera besteleme sanatı ustalığını denemeler yaparak ilerletti. Dram olarak operanın konusunun gelişmesi, resitatiflerle müziksel parçaların birbirine dengesi, şarkıların melodik akımı, orkestranın tonalitesi ve eserin tiyatro karakterleri gibi sorunlara devamlı ilgilenmesi gerekti. Aynı zamanda, liberetto yazarı olan saray papazı olan Veresco ile pek anlaşamamıştı. Provalar sırasında büyük kesintiler ve değişiklikler yapma zorunluğunu hissetti. Mozart'ın, şarkıcıların sevmedikleri fazla ünlü sözcüklerin (örneğin, içinde fazla sayıda "i" ünlüsü içeren "rinvigorir" sözcüğünün) değiştirilmesine kadar, librettonun ayrıntıları ile yakından ilgilendiği bilinmektedir.^[1]

Bu eser 29 Ocak 1781de Münih'te Bavyera Kral sarayına ("Rezidanz") bağlı olan Cuvilliés Tiyatrosunda ilk galası verildi ve sonra Münih'te üç defa daha oynandı. 1781de Mozart bu eseri o zaman yeni moda olmaya başlayan Gluck-stili bir operaya dönüştürmeye çalıştı. Bu İdemeno'nun bas ve İdamante'nin tenor olmasını gerektirmekteydi ve sonunda bundan vazgeçti. 1786'da bu eser Viyana'da Auersperg sarayında bir konser şeklinde sunuldu. Bu konser için Mozart eserinde değişiklikler yaptı: İdamantes'in ses tipini hadım tiz sesli ("kastrato")dan tenöre dönüştürdü. Bazı yeni müziksel parçalar ekleyip bazı eski parçaları kaldırdı.

Bu son değişmelerle İdemeneo dünya opera evleri standart opera repertuvarlarında devamlı bulunup ve muntazaman sahnelenmiştir. Birçok ses kaydı ve bir iki TV film yapımı da mevcuttur.

Truva Savaşı bitişinden sonra Girit adası

Truva Savaşı'nda mağlup düşmüş Truva Kralı Priam'ın kızı olan Ilia köle olarak Girit'e getirilmiştir ve burada kral olan İdemeneo'nun oğlu olan Prens İdamente'ye aşık olmuştur. Fakat aşkını ona bildirmekten çekinmektedir. İdamente iyi niyetini göstermek için Girit'te bulunan Truvali köleleri serbest bırakır. Aşkını, bunu açıkça kabul etmeyen, Ilia'ya söyler ve babalarının birbirlerine düşman olmalarının çocukların da birbirine düşman olması gerekmediğini de ifade eder. Barış içinde birlikte yaşamayı öneren bu tedbirden hem Truvalılar ve hem de Giritliler genellikle çok hoşnut olmuşlardır. Fakat Yunan Kral Agamemnon'un kızı olan Elektra İlia'yı kıskanmaktadır ve İdamante'nin eski düşman esirlerine karşı merhametli davranışını sevmemektedir. Girit Kralının yakın arkadaşı ve sırdaşı Arbace, İdemeneo'nun Truva'dan Girit'e gelirken kaybolmuş olduğu haberini getirir. Bir Truvali olan İlia'nın İdamente ile evlenip Girit Kraliçesi olmasından hiç hoşlanmayan Elektra kendini Hades zebanilerinin eziyetine maruz gibi hissetmektedir.

İdemeneo denizde kaybolup ölmemiştir. Deniz Tanrısı olan Neptün tarafından kurtarılmış ve onun yardımıyla bir Girit sahiline kazazede olarak ayak basmıştır. Orada kazadan kurtulmak için Neptün'e vermiş olduğu yemini hatırlar. Eğer kazadan sağ salim kurtulup karaya çıkarsa orada karşılaştığı ilk yaratığı Neptün'e kurban etmeye söz vermiştir. Karaya çıktığında oğlu İdamante'nin kendine doğru geldiğini görür. Birbirlerinden ayrılıkları çok uzun zaman olduğu için önce birbirlerini tanımazlar. Fakat sonunda İdemeneo kendini karşılayan gencin kendi oğlu olduğunu anlar ve kendini karşılayan ilk yaratık olduğu için onu Neptün'e kurban etmeye yemin verdiğini de hatırlar. Hemen oğluna ortadan kaybolması ve bir daha hiç gözüne görünmemesi emrini verir. Babasının kendisini reddeden muamelesine çok üzülen İdamante'de oradan kaçar. İdemeneo'nın karaya vuran gemilerinden çıkan Giritli askerler karıları ve sevdikleri tarafından karşılanırlar ve hepsi kendilerini kurtaran Neptün'e şükürlerini ifade ederler.

Girit'in krallık sarayında

Sarayına giden İdemeneo orada sırdaşı Arbace'nin tavsiyelerini dinler. Arbace'ye göre eğer İdamante sürgüne gönderilirse onun yerine başka bir genci kurban olarak adamak uygundur. İdemeneo oğlunu Girit'ten uzaklaştırmak için Elektra'yı kendi ülkesi olan Argos'a refakatçi olma ödevini verir. Elektra İdamante refakatinde Argos gitmeden çok memnundur. İdemeneo'nun Ilia'ya verdiği güzel nasihatlerden çok duygulanan Ilia, o zamana kadar kendi için değerli olan her şeyini kaybetmiş olduğunu, ama bundan sonra kendini bir Girit'lı olarak kabul edeceğini ve İdemeneo'yu da bir baba sayacağını ifade eder. İlia yanından ayrılırken, İdomeneo, oğlu İdamante'yi sürgüne göndermesinin sadece kendinin değil, İlia'nın da saadetine de kara gölgeler indirdiğini anlamıştır.

Sidon limanında İdomeneo oğluna veda etmektedir ve ona ülkesinden ayrı olduğu dönemde halkı iyi idare etme sanatını öğrenmesini beklediğini söyler. Tam gemi denize açılacakken acayip bir fırtına çıkar ve bir deniz canavarı ortaya çıkıp limanın çıkışını kapatır. İdemeneo bunun Neptün'den gelen bir haberci olduğunu anlar. Neptün'e verdiği adak verme yeminini yerine getirememesine karşılık olarak kendini kurban etmeye hazır olduğunu açıklar.

Girit kral sarayının bahçesi

İlia, İdamente'ye olan aşkının haberini ona taşıması için rüzgarlara yalvarmaktadır. Bu sırada İdamante oraya gelir; deniz yolunu kesen canavar ile savaş yapması gerektiğini açıklar. Bu bela yanında, ayrıca reddedilmiş aşkının eziyetini de çektiğini de söyler. Bunun üzerine İlia da onu sevdiğini ve onun aşkının karşılıksız kalmadığını itiraf eder. Tam bu sırada Elektra ve İdemeneo girerler. İdamante babasına niçin onu uzaklara göndermek istediği sorar. İdemeneo açıkça yanıttan kaçınır; hiç nedenini öğrenmeden gencin hemen Girit'ten ayrılmasının hayatî gereği olduğunu söylemekle yetinir. İlia bu sefer teselli için Elektra'ya dönüp ondan yardım bekler; ama Elektra sadece intikam düşünmektedir. Arbace gelir ve Neptün tapınağının Basrahibi ve onu takip eden ahalinin gelip İdemeneo'yu karşılarına çağırmakta olduklarını haber verir. Basrahip krala Neptün'ün gönderdiği deniz canavarının ortaya çıkardığı hasardan şikayet edip Tanrı tarafından istenilen kurbanın kim olduğunu İdemeneo'nun açıklamasını talep eder. Kral kurbanın kendi oğlu olması gereğini açıklar. Ahali bu haberi çok korkuyla karşılarlar.

Neptün tapınağının dışında

Kral ve başrahip Neptün tapınak rahiplerinin dua merasimine katılırlar ve Tanrı'dan kendilerine acıyıp kendilerini affetmesi için bu merasimde dua etmektedirler. Tam bu sırada Arbace yeni bir haberle gelir; İdamante canavarı öldürmüştür. İdomeneo bunun da Neptün'ün kızgınlığına ekleneceğinden ve ülkesi için çok fena bir sonuç doğacağından korkmaya başlar. O sırada İdamante kurban edilecek kişi giysileri giyinmiş olarak ortaya çıkar; babasının yeminini gerçekleştirmemekten ne kadar eziyet çektiğini anladığını açıklar ve kurban olmaya hazır olduğunu bildirir. Baba oğul arasında çok elim bir vedalaşmadan sonra İdemeneo oğlunu Neptün'e kurban etmeye hazır olur. Tam bu sırada İlia araya girer ve İdamante yerine kendini kurban etmelerini ister. Tanrı Neptün'ün sesi duyulur. İdemeneo tahtından çekilip ülkesinin idaresinin İdamante ve İlia'ya devretmesini adak olarak kabul edeceğini ilan eder Bundan herkes memnun kalır. Ama Elektra hüzünlüdür ve yakın olduğunu düşündüğü kendi ölümünü beklemeye koyulur. İdomeneo Girit halkına yeni Girit kralı olarak İdamante'yi ilan eder ve oradaki ahaliye onu ve karısını tanıtır. Halk da sevgi ve evlilik tanrısına dualarla çağrılar yapıp onun yeni kralı ve karısını kutsamasına yalvarıp herkese de barış getirmesi için dua ederler.

• "Non ho colpa": İdamante
• "Padre, germani, addio", İlia
• "Il padre adorato", İdamante
• "Tutte nel cor vi sento", Elektra
• "Vedrommi intorno", İdomeneo
• İntermezzo: Askerlerin ve Giritli ahalinin korosu için Marş

• "Fuor del mar", İdomeneo
• "Idol mio", Elektra
• "Se il padre perdei", İlia
• "Se il tuo duol", Arbace
• "Corriamo, fuggiamo", koro

• "D'Oreste, d'Ajace", Elektra
• "Andrò ramingo e solo", Dörtlü: Elektra, İdamante, İdomeneo
• "Balletto, K 366"
• "No, la morte", İdamante
• "Se colá ne' fati è scritto", Arbace
• "Torna la pace", İdomeneo
• "Zeffiretti lusinghieri", İlia

• 1956 - John Pritchard,Glyndebourne Festivali Orkatra ve korosu - Richard Lewis (Idomeneo), Léopold Simoneau (Idamante), Sena Jurinac (Ilia), Lucille Udovick (Elettra) - CD Audio EMI
• 1971 - Colin Davis, RAI di Roma Orkestrası ve Korosu - Nicolai Gedda, Jessye Norman, Heather Harper, Rae Woodland - CD Audio Philips
• 1982 - James Levine, Metropolitan Orkestrasi ve Korosu - Luciano Pavarotti, Frederica von Stade, Ileana Cotrubas, Hildegard Behrens - Pioneer Classic Audio yönetmeni: Jean-Pierre Ponnelle, DVD yönetmeni: Brian Large)
• 1990 - John Eliot Gardiner, Monteverdi Korosu, English Baroque Solistleri - Anthony Rolfe Johnson, Anne-Sofie von Otter, Sylvia McNair, Hillevi Martinpelto - CD Audio Audio Arsiv
• 1994 - James Levine - Plácido Domingo, Cecilia Bartoli, Heidi Grant Murphy, Carol Vaness - Deutsche Grammophon
• 2001 - Charles Mackerras - CD Audio EMI
• 2006 - Roger Norrington - Ramon Vargas, Magdalena Kozena, Anja Harteros, Ekaterina Siurina, Jeffrey Francis. Decca, Salzburg Festival Sahnelemesi. Yönetmenler: Ursel ve Karl-Ernt Herrmann House for Mozart

• Opera
• Wolfgang Amadeus Mozart
• Mozart operaları listesi

• Idemeneo librettosu^{[ölü/kırık bağlantı]} (İtalyanca), (Görülme tarihi:20.2.2009)
• Idemeneo librettosu (Almanca) (Görülme tarihi:20.2.2009)