Parafia św. Józefa w Katowicach

Parafia św. Józefa
w Katowicach-Załężu

Kościół parafialny (2014)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Katowice
Adres	ul. Gliwicka 76 40-854 Katowice
Data powołania	20 kwietnia 1896
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Archidiecezja	katowicka
Dekanat	Katowice-Załęże
Kościół	św. Józefa w Katowicach
Administrator	ks. Maciej Kuś
Wezwanie	św. Józef Robotnik
Wspomnienie liturgiczne	1 maja
Położenie na mapie Katowic Parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu
Położenie na mapie Polski Parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu
Położenie na mapie województwa śląskiego Parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu
50°15′47,7″N 19°00′03,1″E/50,263250 19,000861
Strona internetowa

Parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu – rzymskokatolicka parafia należąca do dekanatu Katowice-Załęże archidiecezji katowickiej, z siedzibą przy ulicy Gliwickiej 76 w Katowicach, na terenie dzielnicy Załęże.

Została erygowana 20 kwietnia 1896 roku. Jej pierwszym proboszczem w latach 1900–1942 był ks. Józef Kubis, a później posługiwali tu m.in. przyszli biskupi Wilhelm Pluta i Jerzy Stroba. Parafia w 2022 roku liczyła około 8,4 tys. wiernych z katowickiego Załęża, a na jej terenie znajduje się m.in. dom Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi, a także dom Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów.

Kościół parafialny powstał w stylu neogotyckim według projektu Ludwiga Schneidera jako obiekt wotywny po katastrofie górniczej w kopalni „Cleophas” (późniejszy „Kleofas”) z 1894 roku, a poświęcony został 8 listopada 1900 roku.

Zanim została erygowana parafia św. Józefa, wierni z Załęża przynależeli do bogucickiej parafii św. Szczepana, której początki sięgają drugiej połowy XIV wieku^[1]. Pierwszy pomysł utworzenia załęskiej parafii rzymskokatolickiej, a także budowy kościoła pojawił się w połowie XIX wieku^[2], kiedy to proboszczem parafii w Bogucicach był ks. Leopold Markiefka. W tym czasie właściciel dóbr załęskich, Ernest Georges de la Tour, wyszedł z pomysłem budowy kościoła, plebanii, cmentarza i szkoły w położonej na terenie gminy Załęskiej Hałdzie. Projekt nowej parafii z 1855 roku przewidywał włączenie do niej z parafii bogucickiej Brynowa i Załęża, z mikołowskiej Ligoty, Ochojca, Piotrowic, a z chorzowskiej familoków z okolic huty „Baildon”. Z powodu braku poparcia finansowego nie zrealizowano tych planów. Kolejny właściciel Załęża, George von Moltke (od 1856 roku), był zainteresowany jedynie budową kościoła, ale nie powołaniem parafii^[3].

Dynamiczny rozwój przemysłu, a wraz z tym szybki wzrost liczby ludności Załęża spowodowało, że kwestia ustanowienia nowej parafii stawała się coraz bardziej pilna zwłaszcza, że kościół w Bogucicach był od Załęża oddalony o około 4 km^[2]. Jednocześnie coraz więcej parafian z Załęża uczęszczało do nowo wybudowanych świątyń w Dębie, Hajdukach Wielkich czy Katowicach^[4], gdzie w rejonie późniejszego placu Wolności został poświęcony w 1860 roku tymczasowy kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Dalekie położenie bogucickiego kościoła spowodowało, iż wierni zaczęli zabiegać o odłączenie i utworzenie własnej parafii wraz z kościołem^[5].

Kiedy powoływano katowicką parafię Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny zakładano pierwotnie, że obejmie ona także Załęże^[2]. Na początku 1859 roku w katowickim mieszkaniu księgowego zarządu dóbr Tiele-Wincklerów Heinricha Knappego doszło do spotkania biskupich komisarzy w którym wziął udział ks. Leopold Markiefka w Bogucic. Jego tematem była secesja od parafii bogucickiej Katowic, Brynowa i Załęża, o co postulował biskup wrocławski ks. Heinrich Förster^[6][7]. Na secesję Załęża od parafii bogucickiej nie zgodził się bogucicki proboszcz, a spór ten rozstrzygnął biskup wrocławski, przez co samo Załęże pozostało jeszcze częścią parafii bogucickiej^[2].

1 grudnia 1895 roku Zarząd Kościelny parafii św. Szczepana w Bogucicach podjął uchwałą o utworzeniu nowej parafii w Załężu^[2]. Proboszcz bogucickiej parafii ks. Ludwik Skowronek zwrócił się z tą sprawą do kurii wrocławskiej, gdzie 27 grudnia 1895 roku ks. kard. Georg von Kopp zaakceptował jego plany. 19 stycznia 1896 roku bogucicki proboszcz zwołał walne zebranie przedstawicieli załęskiej gminy i przedstawił plany utworzenia parafii i budowy kościoła, które zostały przyjęte większością głosów^[8].

Sprawę budowy kościoła i powołania parafii przyspieszyła katastrofa górnicza w kopalni „Cleophas” (późniejszy „Kleofas”) z 3 na 4 marca 1896 roku, w której to w pożarze zginęło ponad stu górników, głównie z Bogucic, Dębu i Załęża^[9][10]. W trakcie pogrzebu ofiar katastrofy ks. Ludwik Skowronek złożył uroczyste ślubowanie zbudowania kościoła w Załężu poświęconemu św. Józefowi, patronowi dobrej śmierci^[11].

20 kwietnia 1896 roku dekretem biskupa wrocławskiego ks. kard. Georga von Koppa erygowano parafię św. Józefa w Załężu^[12], a potwierdzenie tego faktu przez władze świeckie nastąpiło 13 lipca 1896 roku^[13]. Administratorem nowej parafii został 24 sierpnia 1896 roku proboszcz bogucicki ks. Ludwik Skowronek. Księgi parafialne zaczęto prowadzić od 1 października 1896 roku, natomiast ponad miesiąc później, tj. 12 listopada, wybrano Zarząd Kościelny i Radę Parafialną^[3].

Do nowo utworzonej załęskiej parafii zostali przypisani mieszkańcy Załęża oraz dwóch przysiółków: Obroków i Owsisk^[14]. Liczyła około 12 tysięcy wiernych, a po 25 latach było ich 20 tysięcy^[15]. Charakteryzowała się ujednoliconą strukturą społeczną mieszkańców, wśród których zdecydowaną większość stanowili robotnicy oraz rzemieślnicy^[16].

W 1896 roku rozpoczęto przygotowania do budowy kościoła, a także rozpoczęto budowę probostwa i klasztoru sióstr jadwiżanek^[3]. Samą budowę świątyni rozpoczęto po dwóch latach – 15 maja 1898 roku poświęcono kamień węgielny. Zaprojektowanie świątyni powierzono architektowi Ludwigowi Schneiderowi^[11]. Patronat nad nowo powstałą parafią i budowanym kościołem objął biskup wrocławski jako ordynariusz, lecz największy trud budowy kościoła spoczywał na administratorze oraz wiernych^[16]. Poświęcenia kościoła parafialnego pw. św. Józefa dokonał 8 listopada 1900 roku ks. dziekan Wiktor Schmidt, a podczas tej uroczystości wprowadzono nowego proboszcza załęskiej parafii – ks. Józefa Kubisa^[17]. Konsekracji świątyni dokonał 29 kwietnia 1902 roku biskup wrocławski ks. kard. Georg von Kopp^[12], a nazajutrz dokonał w niej pierwszego bierzmowania, które przyjęło 1 749 osób^[15].

Wraz z powstaniem parafii ks. Ludwik Skowronek podjął starania o sprowadzenie do Załęża sióstr zakonnych. 30 kwietnia 1898 roku władze świeckie wyraziły zgodę na powstanie Domu Sióstr św. Jadwigi, a pierwsze siostry przybyły do Załęża 4 kwietnia 1899 roku. 30 listopada 1899 roku poświęcono dom zakonny^[18].

W 1901 roku załęska parafia zyskała pierwszego wikariusza – ks. Zygfryda Noconia, który posługiwał we wspólnocie do 1903 roku^[19]. Od 1905 roku parafia miała już dwóch wikariuszy^[20]. W 1910 roku z inicjatywy proboszcza ks. Józefa Kubisa i przy wsparciu Towarzystwa św. Karola Boromeusza powstała biblioteka parafialna, która posiadała pierwotnie 1 tys. woluminów^[21]. W 1910 roku przygotowano pierwsze w parafii misje dla polskojęzycznych parafian, które prowadzili ojcowie Jezuici z Galicji, a w marcu 1911 roku osobne misje odbyły się dla parafian niemieckojęzycznych^[22]. 15 czerwca 1916 roku proboszcz załęskiej parafii ks. Józef Kubis objął obowiązki dziekana dekanatu mysłowickiego, do którego należała także załęska parafia^[23].

W latach przedwojennych liczebnie dominowali parafialnie polskojęzyczni, lecz w działalności duszpasterskiej traktowano ich na równo z parafianami niemieckojęzycznymi. Widoczne było to w języku głoszonych kazań czy przyjmowaniu spowiedzi^[24]. Jednocześnie w tym samym okresie zaczęły powstawać różnego rodzaju stowarzyszenia oraz wspólnoty działające przy kościele, które oddzielnie skupiały Polaków i Niemców^[20].

W 1922 roku do Polski włączono część Górnego Śląska, w tym i parafię św. Józefa^[25]. W tym samym roku w szpitalu dziecięcym przy późniejszej ulicy P. Pośpiecha otwarto klasztor Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z domu macierzystego w Porębie^[26]. 1 marca 1923 roku utworzono dekanat katowicki, do którego włączono załęską parafię, a na jego czele stanął załęski proboszcz ks. Józef Kubis^[27]. W 1925 roku została powołana diecezja katowicka, do której włączono parafię św. Józefa^[25].

Od 1934 roku zaczęto wydawać dwujęzyczne czasopismo parafialne, wydawane w takiej formie do września 1939 roku. Czasopismo wydawano jeszcze w latach 1940–1941, ale już tylko w języku niemieckim^[28].

W 1938 roku parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu liczyła 18 015 wiernych, a posługiwało w niej 4 kapłanów. Udzielono wówczas 215 ślubów, 337 chrztów oraz 247 pogrzebów^[29]. Przed wybuchem II wojny światowej przy wspólnocie parafialnej działało 30 polskich stowarzyszeń kościelnych i bractw oraz 21 ich niemieckich odpowiedników. Do wspólnot tych należało około 30 tys. członków – część parafian należało do więcej niż jednej organizacji^[30].

5 listopada 1942 roku odbył się pogrzeb pierwszego załęskiego proboszcza ka. Józefa Kubisa, w którym uczestniczyło 106 kapłanów, w tym biskup sufragan wrocławski ks. Joseph Ferche i wikariusz generalny ks. Franciszek Woźnica^[31].

Po II wojnie światowej nastąpiły radykalne zmiany w załęskim duszpasterstwie. W 1945 roku katolików w Załężu było niemal 100% (innowierców i niewierzących było zaledwie 92). W 1947 roku liczba parafian zaczynała zbliżać się do 17 tysięcy, a w 1948 roku wznowione zostały misje, które ze względu na małe zainteresowanie prowadzono na dziedzińcu kościelnym. Ograniczano także działalność siostrom jadwiżankom – w 1950 roku został im odebrany zakład opiekuńczy^[32], który został przekazany prorządowej organizacji Caritas, a siostry odtąd prowadziły tylko dom opieki nad starszymi kobietami – Zakład Opiekuńczo-Leczniczy^[21].

Po II wojnie światowej z terenów parafii św. Józefa wyłoniono dwie osobne wspólnoty parafialne. 1 stycznia 1946 roku biskup katowicki ks. Stanisław Adamski ustanowił kurację – późniejszą parafię śś. Cyryla i Metodego, a 14 września 1982 roku powołano parafię Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta na osiedlu W. Witosa^[14].

W latach 1951–1956 na probostwie działało Studium Pastoralne dla neoprezbiterów, którego rektorem był proboszcz ks. Wilhelm Pluta. Studiowali oni teologię pastoralną, a oprócz tego odbywali praktykę duszpasterską w pobliskich wspólnotach parafialnych^[31]. W 1954 roku po przyjęciu święceń na terenie parafii św. Józefa zamieszkał ks. Władysław Basista. Wówczas to pod kierownictwem proboszcza ks. Wilhelma Pluty rozpoczął katechizację dzieci w przyparafialnej salce katechetycznej. Organizował również zajęcia teatralne oraz wycieczki dla dzieci w góry, a podczas odwiedzin duszpasterskich udzielał wsparcia materialnego dla najbardziej potrzebujących rodzin z załęskiej parafii^[33].

W 1963 roku ustanowiono drugi odpust parafialny ku czci Matki Bożej Fatimskiej^[34]. 28 stycznia 1966 roku w ramach Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan w załęskim kościele parafialnym została odprawiona msza św. w obrządku grecko-katolickim, której przewodniczył ks. kan. Mikołaj Deńko z Krakowa^[34]. W 1971 roku z uwagi na zwolnienie z prac ostatnich sióstr służebniczek zlikwidowano miejscową placówkę zakonną, która w 1962 roku została przeniesiona na probostwo^[26].

W 1990 roku z inicjatywy księży Janusza Kuśki i Józefa Włoska rozpoczęto wydawanie czasopisma parafialnego Podpora Rodzin^[35]. W 1991 roku w odpowiedzi na prośbę Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Ludności Pochodzenia Niemieckiego ks. abp Damian Zimoń wydał zgodę na odprawianie w załęskim kościele parafialnym cotygodniowej mszy św. w języku niemieckim, które odbywały się do końca 2016 roku^[35]. 23 maja 2002 roku na terenie załęskiej parafii rozpoczął działalność klub Wysoki Zamek, powstały jako dzieło Wspólnoty Dobrego Pasterza^[36]. W 2006 roku na terenie parafii w budynku przy ulicy Gliwickiej 195/1 zamieszkali Bracia Mniejsi Kapucyni z prowincji krakowskiej^[26].

W 2005 roku parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu liczyła około 11 tys. wiernych^[12], a w 2022 roku liczba ta zmalała do około 8,4 tys. wiernych. Udzielono wówczas 41 chrztów, 51 pierwszych i wczesnych komunii św., 68 sakramentów bierzmowania, 12 ślubów i 178 pogrzebów^[37].

• ks. Ludwik Skowronek (kuratus 1896–1900)^[38]
• ks. prał. Józef Kubis (proboszcz 1900–1942)^[38]
• ks. Franciszek Musialik (administrator 1942–1946)^[38]
• ks. Alfons Tomaszewski (administrator 1946–1951)^[38]
• ks. Wilhelm Pluta (administrator 1951–1956; proboszcz 1956–1958; późniejszy biskup gorzowski; Sługa Boży)^[38][39]
• ks. Jerzy Stroba (administrator 1958; późniejszy biskup pomocniczy gorzowski, potem biskup szczecińsko-kamieński, następnie arcybiskup metropolita poznański)^[38]
• ks. Franciszek Leśnik (administrator 1958–1959; proboszcz 1959–1971)^[38]
• ks. prał. Jerzy Nyga (administrator 1971; proboszcz 1971–2000)^[38][18]
• ks. Jerzy Słota (administrator 2000–2001; proboszcz 2001–2023)^[38][40]
• ks. Maciej Kuś (administrator od 2023)^[40]

 Osobny artykuł: Kościół św. Józefa w Katowicach.

Kościół parafialny p.w. św. Józefa położony jest przy ulicy Gliwickiej, we wschodniej części Załęża^[41]. Został poświęcony 8 listopada 1900 roku^[17], a wzniesiono go w stylu neogotyckim według projektu architekta Ludwiga Schneidera^[11]. Posiada pseudobazylikowy korpus i smukłą wieżę, a łączna wysokość świątyni dochodzi do 64 metrów. Elewacje ozdobiono ornamentami z cegły profilowanej i glazurowanej, a samą fasadę ujęto w dwie wieżyczki, pomiędzy którymi znajduje się kruchta z potrójnym wejściem do kościoła. Wewnątrz świątyni zachowany jest niemal cały jego pierwotny wystrój^[41].

Dom parafialny i dom Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi znajduje się w zachodniej części placu kościelnego, przy ulicy Gliwickiej 78. Został poświęcony 30 października 1899 roku^[42]. Budynek probostwa przy ulicy Gliwickiej 76 zamieszkany jest przez proboszcza i wikariuszy, a położony jest naprzeciwko domu parafialnego, po wschodniej stronie placu kościelnego. Funkcjonuje od listopada 1900 roku^[3].

Na terenie parafii znajdują się następujące kaplice: na probostwie, w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym^[12] i w domu Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów^[43].

Parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu ma swoją siedzibę przy ulicy Gliwickiej 76 w Katowicach, na terenie dzielnicy Załęże. Przynależy ona do dekanatu Katowice-Załęże archidiecezji katowickiej^[44][45]. W 2022 roku liczyła około 8,4 tys. wiernych w 3,7 tys. rodzinach katolickich^[37].

W kościele parafialnym w niedziele i święta odprawianych jest sześć mszy św. (w tym jedna raz w miesiącu), a w tygodniu i soboty dwie. Ponadto odprawiane są różnego rodzaju nabożeństwa, w tym: nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy, nowenna do św. Józefa czy nabożeństwa do Najświętszego Serca Pana Jezusa i do Bożego Miłosierdzia^[46]. Odpust parafialny przypada 1 maja w uroczystość św. Józefa Robotnika^[12][47], a drugi ku czci Matki Bożej Fatimskiej w niedzielę po 13 października^[34].

Przy parafii działają wspólnoty zarówno dziecięco-młodzieżowe, jak i dla dorosłych. Dla dzieci i młodzieży są to (stan na 2024 rok) ministranci i oaza młodzieżowa Ruchu Światło-Życie, natomiast dla dorosłych grupa katechezy dla dorosłych (funkcjonuje od 2000 roku; liczy średnio 20 osób), koło przyjaciół Radia Maryja, krąg biblijny (funkcjonuje do 2018 roku), nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej, zespół charytatywny „Caritas” i Żywy Różaniec^[46]. Ponadto przy parafii funkcjonuje Poradnia Życia Rodzinnego^[48], a także wydawane jest czasopismo parafialne o nazwie Podpora Rodzin^[35].

Przy ulicy Gliwickiej 76 funkcjonuje dom Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi, w którym siostry prowadzą Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla kobiet, a także czynnie włączają się w działalność parafialną^[42]. Przy ulicy Gliwickiej 195/1 mieszkają kapucyni z prowincji krakowskiej – działa tam Dom Zakonny Kapucynów w Katowicach^[49]. Tworzą oni Wspólnota Braci Itinerantów^[50], żyjąc wśród najuboższych mieszkańców tej części miasta i posługują jako rekolekcjoniści oraz spowiednicy^[26].

Załęska parafia zarządza cmentarzem położonym przy ulicy P. Pośpiecha, znajdującym się pomiędzy kościołem parafialnym a linią kolejową. Powierzchnia nekropolii wynosi 2,08 ha, a pierwsze pochówki pochodzą z końca XIX wieku^[16].

Parafia św. Józefa swoim zasięgiem obejmuje całą katowicką dzielnicę Załęże. Przynależą do niej następujące ulice: F. Anioła, S. Badury, F. Bocheńskiego (do nr. 54), S. Bogusławskiego, S. Borysa, Bracka (część), J. Cholewy, J. Ciemały, L. Czoika, F. Dudka, Gliwicka (nr. 44-312), Gminna, J. Grządziela, W. Janasa, R. Kempki, Klimczoka, J. Koczeby, J. Kupca, J. Lelewela, Lisa, Macieja, Mamoka, Marcina, P. Musialika, G. Narutowicza, Ondraszka, J. Piechy, Pokoju, P. Pośpiecha, 18 Sierpnia, J. Skrzeka, T. Szewczenki, Ślusarska, Tokarska, Wiśniowa, J. Wolnego, M. Wolskiego, J. Wyplera, Zamułkowa, J. Zarębskiego i Żelazna (południowa część)^[12][47].

• RobertR. Borowy RobertR., Wczoraj – dziś – jutro …kopalni „Katowice-Kleofas”: historia węglem pisana, Katowice: Usługi Poligraf.-Wyd. Piotr Tyrtania, 1997, ISBN 83-907139-2-6  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• Katalog Archidiecezji Katowickiej. Część II Dekanaty i parafie, Katowice: Kuria Metropolitalna w Katowicach, 2005, ISBN 978-83-922482-7-9  (pol.).
• LudwikL. Musioł LudwikL., Załęże: monografia historyczna dzisiejszej dzielnicy miasta Katowic, Katowice 1969  (pol.).
• HenrykH. Olszar HenrykH., Parafie Kościoła rzymskokatolickiego, [w:] AntoniA. Barciak, EwaE. Chojecka, SylwesterS. Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 588–614, ISBN 978-83-87727-24-6  (pol.).
• GinterG. Pierończyk GinterG., Plecionka, Kotórz Mały: Silesia Progress, 2019, ISBN 978-83-65558-24-4  (pol.).
• BernadetaB. Prandzioch-Goretzki BernadetaB., 125-lecie parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu 1896–2021, Katowice: Rzymskokatolicka parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu, 2021  (pol.).