Nowy Meksyk

Nowy Meksyk

State of New Mexico

stan
47. stan od 6 stycznia 1912
Pieczęć Flaga
Dewiza: Crescit eundo
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Santa Fe
Kod ISO 3166-2	US-NM
Gubernator	Michelle Lujan Grisham (D)
Powierzchnia	314 917 km²[1]
Populacja (2020) • liczba ludności	2 117 552[2]
• gęstość	6,6 os./km²
Strefa czasowa	UTC-07:00 UTC-06:00
Języki urzędowe	de iure brak (de facto na równi angielski i hiszpański)
Położenie na mapie USA
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Nowy Meksyk (ang. New Mexico, wymowa: /nu: ˈmɛksɪkoʊ/^ⓘ /nu: ˈmɛksɪkoʊ/; hiszp. Nuevo México; nawaho Yootó Hahoodzo) – stan na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych. Od południa graniczy z Meksykiem, natomiast z pozostałych stron z innymi amerykańskimi stanami (od zachodu z Arizoną, od północy z Kolorado, od wschodu z Oklahomą i Teksasem).

Stolicą stanu jest Santa Fe, a największym miastem Albuquerque. Nowy Meksyk ma najwyższy odsetek ludności latynoskiej w Stanach Zjednoczonych oraz drugi po Alasce odsetek rdzennych Amerykanów.

• Dewiza: Crescit Eundo („Rośnie sam”)
• Przydomek: Land of Enchantment („Kraina Oczarowania”)
• Symbole:
  • kwiat: jukka
  • drzewo: pinion
  • ptak: Kukawka kalifornijska

• 1540–1542 – wyprawa hiszpańskiego konkwistadora Francisco Vásquez de Coronado
• 1610 – gubernator Nowego Meksyku Pedro de Peralta formalnie zakłada miasto Santa Fe
• 1680 – zwycięska rebelia ludu Pueblo pod wodzą Popé zmusiła hiszpańskich kolonizatorów do opuszczenia na pewien czas niemal całego Nowego Meksyku
• do 1821 wchodził w skład hiszpańskiego Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, następnie Meksyku
• 1848 – po przegranej wojnie Meksyk przekazał Amerykański Południowy Zachód Stanom Zjednoczonym
• 1912 – Nowy Meksyk został przyjęty do Unii jako 47. stan
• 16 lipca 1945 – na pustyni koło Alamogordo zdetonowano w celach doświadczalnych pierwszą bombę atomową

Klimat jest bardzo zróżnicowany w zależności od położenia i wysokości. Na południu przeważają pustynie, gdzie temperatury w lecie przekraczają 38 °C, a na północy śnieżne szczyty, gdzie temperatury zimą spadają wiele stopni poniżej zera.

Chociaż Nowy Meksyk jest piątym co do wielkości stanem USA pod względem powierzchni, to jest szóstym – najmniej zaludnionym. Około jedna czwarta ludności mieszka w mieście Albuquerque, w środkowej części stanu^[3].

Nowy Meksyk ma wiele zalesionych dolin i szczytów w południowych Górach Skalistych, pustynnych kanionów na południu, a na wschodzie wysokich płaskowyżów Wielkich Równin^[3]. Najwyższym szczytem jest Wheeler Peak, wznoszący się na wysokość 4013 m n.p.m.

• Główne rzeki: Rio Grande, Pecos, Canadian River, San Juan i Gila River.
• Liczba hrabstw: 33
   Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Nowy Meksyk.

Albuquerque

Las Cruces

Rio Rancho

Santa Fe

Roswell

Farmington

Hobbs

Clovis

Carlsbad

Alamogordo

Największe miasta w stanie Nowy Meksyk, powyżej 30 000 mieszkańców (2021)^[4]

Na terenie stanu Nowy Meksyk znajduje się 105 miast (city lub town) i wsi (village), w tym trzy o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 19 powyżej 10 000 mieszkańców, a 61 powyżej 1000 mieszkańców (2021)^[4].

Lista miejscowości zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2021 r.)^[4]:

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Nowy Meksyk liczy 2 117 522 mieszkańców, co oznacza wzrost o 58 343 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010^[5]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 22,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,5% ludności stanu stanowią kobiety^[6].

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były^[7]:

• język angielski – 63,96%,
• język hiszpański – 28,45%,
• język nawaho – 3,5%,
• język keres – 0,68%.

Według danych z 2019 roku, 73,9% mieszkańców stanowiła ludność biała (36,8% nie licząc Latynosów), 9,5% to rdzenna ludność Ameryki, 3,5% miało rasę mieszaną, 2,3% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,7% to Azjaci, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 49,3% ludności stanu^[8].

Hiszpańscy Amerykanie stanowili większość populacji do lat 40. XX wieku. W 2019 roku największe grupy stanowiły osoby pochodzenia meksykańskiego (32,1%), niemieckiego (7,3%), hiszpańskiego (6,9%), angielskiego (6,2%), irlandzkiego (6,1%) i Nawahowie (5,6%). Inne duże grupy obejmują osoby pochodzenia „amerykańskiego” (94,4 tys.), szkockiego lub szkocko-irlandzkiego (45,2 tys.), włoskiego (41,3 tys.), francuskiego (38 tys.), europejskiego (37,9 tys.) i polskiego (21,4 tys.)^[8].

Dane z 2014 r.^[9]:

• protestanci – 38%:
  • baptyści – 13%,
  • bezdenominacyjni – 7%,
  • pozostali – 18% (głównie: zielonoświątkowcy, metodyści, campbellici, kalwini, luteranie, anglikanie i uświęceniowcy),
• katolicy – 34%,
• brak religii – 21% (w tym: 5% agnostycy i 3% ateiści),
• mormoni – 2%,
• pozostałe religie – 5% (w tym: New Age, świadkowie Jehowy, buddyści, żydzi, muzułmanie, bahaiści, unitarianie uniwersaliści, prawosławni i hinduiści^[10]).

Głównymi pracodawcami w Nowym Meksyku są opieka zdrowotna, handel detaliczny, hotelarstwo i usługi edukacyjne. Około jedna czwarta produktu krajowego brutto (PKB) stanu pochodzi z działań rządowych, w tym federalnych przedsiębiorstw cywilnych, takich jak Departament Energii w Los Alamos National Laboratory^[3].

Nowy Meksyk jest ósmym co do wielkości producentem energii w kraju, głównie ze względu na produkcję ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. Stan nie posiada elektrowni jądrowych, ale ma drugą pod względem wielkości rezerwę uranu w kraju. Mimo że obecnie nie pracuje żadna kopalnia uranu, znaczne ilości uranu wydobyto w tym stanie w latach 1948–2002. Nowy Meksyk ma znaczne zasoby odnawialne, zwłaszcza z wiatru i energii słonecznej^[3].

Nowy Meksyk konsekwentnie plasuje się w czołówce trzech stanów produkujących najwięcej pekanu i ma jedne z największych stad mlecznych w kraju^[11]. Do innych głównych upraw należą cebula, papryka chili, bawełna, kukurydza, pszenica i sorgo. Znaczny dochód przynosi także produkcja siana z lucerny^[12].

Turystyka jest jedną z głównych gałęzi gospodarki w Nowym Meksyku. Stan znany jako „Kraina Oczarowania” przyciąga miliony turystów każdego roku^[13]. Do głównych atrakcji należą indiańskie ruiny i ceremonie, górskie i pustynne krajobrazy, wiele parków narodowych i zabytków o znaczeniu kulturalnym, historycznym i naukowym^[13]. Park Narodowy Carlsbad Caverns, który zawiera ponad 100 jaskiń ma co roku ponad 400 tys. odwiedzin^[14].

Albuquerque International Balloon Fiesta, który odbywa się zawsze w październiku, jest jednym z największych festiwali baloniarskich na świecie^[13].

• University of New Mexico
• University of Albuquerque
• New Mexico State University
• Eastern New Mexico University
• Western New Mexico University
• New Mexico Highlands University
• United World College-USA(inne języki)

• Park Narodowy Carlsbad Caverns,
• Trinity Test Site – miejsce pierwszego (próbnego) wybuchu nuklearnego dokonanego 16 lipca 1945 roku niedaleko Alamagordo,
• Poligon Rakietowy White Sands – miejsce wczesnych amerykańskich prób rakietowych (rakiety V2, Werner von Braun),
• okolice miasta Roswell – słynące z miejsca legendarnej, domniemanej katastrofy UFO,
• obserwatorium radioastronomiczne Very Large Array – w pobliżu miasta Socorro, posiadające radioteleskop składający się z 27 anten parabolicznych o średnicy 25 m każda,
• Spaceport America – pierwszy prywatny port kosmiczny zbudowany przez Virgin Galactic należące do Richarda Bransona.

• White Sands National Monument^[15]
• Aztec Ruins National Monument
• Bandelier National Monument^[16]
• El Morro National Monument
• Historyczny Park Narodowy Kultury Chaco
• Gila Cliff Dwellings National Monument^[17]
• Salinas Pueblo Missions National Monument

• Oficjalna strona stanu New Mexico
• Nowy Meksyk Autostrady Pustyni