Kapetyngowie

Kapetyngowie – przyjęta w historiografii nazwa francuskiego rodu królewskiego panującego we Francji od 987 roku do 1848, z krótką przerwą w okresie rewolucji francuskiej i I Cesarstwa. Ponadto linie boczne królów francuskich zasiadały na tronach wielu krajów europejskich, a także Brazylii. Współcześnie panującymi członkami rodu są król Hiszpanii Filip VI oraz Henryk, wielki książę Luksemburga.

Obecnie głową rodu jest Ludwik Alfons Burbon (Luis Alfonso de Borbón) (ur. 1974), prawnuk króla Hiszpanii Alfonsa XIII. Oficjalna nazwa rodu nigdy nie brzmiała „Kapetyngowie”, mimo iż jest ogólnie przyjęta w historiografii ogólnoświatowej. Oficjalna nazwa brzmiała w przeszłości maison de France (dom francuski). Nazwa Kapetyngowie została zaś utworzona od protoplasty rodu Hugona Kapeta. Historyk niemiecki Karl Ferdinand Werner jest zdania, że Kapetyngowie stanowią najstarszą na świecie dynastię panującą, w której sukcesja przechodzi na męskiego potomka^[1].

Dynastia ta została zapoczątkowana przez Hugona Kapeta, syna Hugona Wielkiego i prawnuka Roberta Mocnego protoplasty rodu Robertynów. Kapetyngowie są bezpośrednią w linii męskiej kontynuacją Robertynów, jednak przyjęło się uważać, że w momencie elekcji na króla Francji (987) Hugo Kapeta, zapoczątkował on nowy ród.

Hugo Kapet i Robertynowie byli jednymi z największych feudałów królestwa zachodniofrankijskiego. Po bezpotomnej śmierci ostatniego władcy karolińskiego Ludwika V zgromadzenie notabli świeckich i duchownych wybrało go na króla. Został on wyświęcony na króla 3 lipca 987. W ten sposób Hugo rozpoczął panowanie nowej dynastii.

Przez pierwsze dwa wieki władza królów kapetyńskich ograniczała się do obszaru domeny, obejmującej zasadniczo okolice Paryża i Orleanu, a także kilka hrabstw, opactw i biskupstw rozrzuconych po terenie północnej Francji. Mimo to Francja Kapetyngów posiadała stosunkowo dobre warunki do rozwoju. Główne siły bowiem, które mogłyby zagrozić Kapetyngom, były od nich stosunkowo daleko. Prężnie rozwijające się Święte Cesarstwo Rzymskie mogło tylko sporadycznie sięgać wpływami aż tak daleko na zachód. Także najazdy wikingów docierały przeważnie tylko do północnych rejonów nadmorskich Francji.

Dynastia Kapetyngów była w XI wieku już dość poważana, o czym świadczy chociażby mariaż Henryka I z księżniczką kijowską Anną, córką jednego z największych ówcześnie władców Europy Jarosława Mądrego.

Szansa na znaczne powiększenie domeny królewskiej nadeszła wraz z zaślubinami Ludwika VII z dziedziczką księstw Akwitanii i Gaskonii Eleonorą Akwitańską (1137). Jednak w wyniku, nie do końca jasnego, rozwiązłego zachowania się królowej w czasie krucjaty, Ludwik zdecydował się na rozwód. Po rozstaniu z mężem poślubiła ona Henryka II Plantageneta, księcia Andegawenii, który wkrótce odziedziczył również królestwo Anglii i Normandię (1154), co wraz z dobrami jego żony stworzyły kompleks dóbr ciągnący się od Pirenejów do granic Szkocji. Na zachodzie Francji powstał więc pas terytorium potencjalnie wrogiego. Stanowiło to śmiertelne niebezpieczeństwo dla Kapetyngów, gdyż stosunki francusko-angielskie od jakiegoś czasu były coraz bardziej napięte. Niebezpieczeństwo to uśmierzyć udało się dopiero synowi Ludwika Filipowi II.

W 1205 r. król francuski Filip II August odebrał Anglikom Andegawenię. Odtąd kolejne dynastie andegaweńskie to boczne linie francuskich dynastii panujących. W 1246 r. Andegawenię nadał król Ludwik IX Święty swemu najmłodszemu bratu Karolowi I Andegaweńskiemu jako apanaż. W tym samym roku przejął Prowansję jako mąż dziedziczki tej ziemie Beatrycze. Karol II oddał w 1290 r. Andegawenię królom Francji. Jego potomkowie podzieli się na gałęzie.

Kapetyngowie w XIII wieku zasłynęli także zaangażowaniem w walkę przeciwko herezjom szerzącym się na terenie Francji. Głośnym echem odbił się udział w krucjatach przeciwko albigensom na terenie Langwedocji. Udziałem w wojnach z albigensami i zdobyciem całej Langwedocji dla Francji zasłynął Ludwik VIII Lew.

Słynnym przedstawicielem rodu był także Ludwik IX Święty, ostatni władca europejski czynnie angażujący się w ideę krucjat. W 1270 zakończył życie podczas nieudanej wyprawy krzyżowej do Tunisu.

Za czasów panowania Kapetyngów postępował proces wzmacniania władzy królewskiej i scalania ziem francuskich, przeprowadzano także reformy administracyjne i ustrojowe (między innymi w roku 1302 utworzono Stany Generalne). Za sprawą Filipa IV Pięknego ostatnich z dynastii Kapetyngów określa się królami przeklętymi, stało się tak, ponieważ Filip IV Piękny uwięził papieża Bonifacego VIII i rozkazał spalić na stosie wielkiego mistrza zakonu templariuszy – Jakuba de Molay, który rzucił na Filipa i jego potomstwo klątwę, należy dodać, iż wszyscy czterej synowie władcy zmarli nie pozostawiając po sobie żyjących męskich potomków. Mieli oni kilka córek, które zgodnie z nowym prawem nie mogły dziedziczyć tronu^{[potrzebny przypis]}.

Śmierć Karola IV Pięknego spowodowała koniec rządów głównej linii Kapetyngów we Francji, które trwały ponad 300 lat. Wywołała także najdłuższą w historii wojnę o sukcesję, gdyż rozpoczęta w 1337 wojna stuletnia między Anglią i Francją była swoistą wojną o schedę po Kapetyngach.

Imię	Portret	Narodziny-Śmierć	Rodzice
Hugo Kapet 987–996		ok. 940–996	Hugo Wielki Jadwiga Saska
Robert II Pobożny 996–1031		27 marca 972–20 lipca 1031	Hugo Kapet Adelajda Akwitańska
Henryk I 1031–1060		4 maja 1008 – 4 sierpnia 1060	Robert II Pobożny Konstancja Prowansalska
Filip I 1060–1108		23 maja 1052 – 29 lipca 1108	Henryk I Anna Jarosławówna
Ludwik VI Gruby 1108–1137		1 grudnia 1081 – 1 sierpnia 1137	Filip I Berta Holenderska
Ludwik VII Młody 1137–1180		1120 – 18 września 1180	Ludwik VI Gruby Adelajda z Maurienne
Filip II August 1180–1223		21 sierpnia 1165 – 14 lipca 1223	Ludwik VII Młody Adela z Szampanii
Ludwik VIII Lew 1223–1226		5 września 1187 – 8 listopada 1226	Filip II August Izabella z Hainaut
Ludwik IX Święty 1226–1270		25 kwietnia 1214 – 25 sierpnia 1270	Ludwik VIII Lew Blanka Kastylijska
Filip III Śmiały 1270–1285		1245 – 5 października 1285	Ludwik IX Święty Małgorzata Prowansalska
Filip IV Piękny 1285–1314		1268 – 29 listopada 1314	Filip III Śmiały Izabela Aragońska
Ludwik X Kłótliwy 1314–1316		4 października 1289 – 5 czerwca 1316	Filip IV Piękny Joanna I z Nawarry
Jan I Pogrobowiec 1316		15 listopada 1316 – 20 listopada 1316	Ludwik X Kłótliwy Klemencja Węgierska
Filip V Wysoki 1316–1322		17 listopada 1293 – 3 stycznia 1322	Filip IV Piękny Joanna I z Nawarry
Karol IV Piękny 1322–1328		1294 – 1 lutego 1328	Filip IV Piękny Joanna I z Nawarry

Adnotacje :
= Królowie Francji po imieniu data wstąpienia na tron
= Królowie Anglii

Dynastia Robertyngów

Hugo Wielki (898–956)

Jadwiga Saska (ok. 910 – ok. 959)

Hugo Kapet (941–996) 987

Adelajda Akwitańska (ok. 952–1004)

Robert II Pobożny (ok. 972–1031) 996

Konstancja z Arles (ok. 986–1032)

Henryk I (1008–1060) 1031

Anna Jarosławówna (ok. 1030- ok. 1080)

Robert I Burgundzki (1011–1076)

Helga z Semur

Dynastia Burgundzka

Filip I (1052–1108) 1060

Berta Holenderska (ok. 1058–1093)

Ludwik VI Gruby (1081–1137) 1108

Adela z Szampanii (ok. 1092–1154)

Plantageneci

Adela z Szampanii (ok. 1140–1206)

Ludwik VII Młody (1120–1180) 1137

Eleonora Akwitańska (ok. 1122–1204)

Henryk II Plantagenet (1133–1189) 1154

Piotr I z Courtenay (ok. 1126–1183)

Izabella z Hainaut (1170–1190)

Filip II August (1165–1223) 1180

Małgorzata Kapet (1158–1197)

Henryk Młody Król (1155–1183) 1170

Ryszard I Lwie Serce (1157–1199) 1172

Berangaria nawarryjska (1163–1230)

Jan bez Ziemi (1166–1212) 1185

Izabela z Angoulême (1188–1246)

Ludwik VIII Lew (1187–1228) 1223

Blanka Kastylijska (1188–1252)

Hugo IV burgundzki (1213–1272)

Jolanta z Dreux (1212–1248)

Ludwik IX Święty (1215–1285) 1226

Małgorzata Prowansalska (1221–1295)

Jan burgundzki (1231–1267)

Agnieszka z Dampierre (1237–1287)

Robert II (1248–1306)

Agnieszka francuska (1260–1325)

Maria Brabancka (1254–1321)

Filip III Śmiały (1245–1285) 1270

Izabela aragońska (1247–1271)

Beatrycze burgundzka (1257–1310)

Robert z Clermont (1256–1317)

Małgorzata z Artois (ok. 1285–1311)

Ludwik (1276–1319)

Filip IV Piękny le Bel (1268–1314) 1285

Joanna I z Nawarry (1271–1305)

Burbonowie

Karol Walezjusz (1270–1325)

Małgorzata Andegaweńska (ok. 1273–1299)

Walezjusze

Małgorzata Burgundzka (1290–1315)

Ludwik X Kłótliwy (1289–1316) 1314

Klemencja Węgierska (1291–1328)

Filip V Wysoki (1293–1322) 1316

Joanna II Burgundzka (ok. 1291–1330)

Edward II (1284–1327) 1307

Izabela Francuska (1292–1358)

Karol IV Piękny (1294–1328) 1322

Joanna z Évreux (ok. 1310–1371)

Filip VI Walezjusz de Valois (1293–1350) 1328

Filip III (1306–1343)

Joanna II z Nawarry (1311–1349)

Jan I Pogrobowiec (1316–1316)

Odo IV burgundzki (1295–1349)

Joanna III Burgundzka (1308–1347)

Małgorzata I burgundzka (1309–1382)

Ludwik I z Nevers (1304–1346)

Blanka francuska (1328–1394)

Filip orleański (1336–1375)

• dynastia burgundzka (Bourgogne), Aviz, Bragança
• Andegawenowie (Anjou)
• Walezjusze (Valois), Walezjusze burgundzcy (Valois-Bourgogne), Walezjusze andegaweńscy (Valois-Anjou)
• Burbonowie (Bourbon), Kondeusze (Bourbon-Condé)

• Hugo Kapet (940–996), król Franków 987–996
  • Robert II Pobożny (972–1031), król Franków 996–1031, książę Burgundii 1004–1016
    • Henryk I (1008–1030), król Franków 1031–1060, książę Burgundii 1016–1032
      • Filip I (1052–1108), król Franków 1060–1108
        • Ludwik VI Gruby (1081–1137), król Franków 1108–1137
          • Ludwik VII Młody (1120–1180), król Franków 1137–1180
            • Filip II August (1165–1223), król Franków/Francji 1180–1223
              • Ludwik VIII Lew (1187–1226), król Francji 1223–1226
                • Ludwik IX Święty (1214–1270), król Francji 1226–1270
                  • Filip III Śmiały (1245–1285), król Francji 1270–1285
                    • Filip IV Piękny (1268–1314), król Francji 1285–1314, król Nawarry 1284–1305 (Filip I)
                      • Ludwik X Kłótliwy (1289–1316), król Francji 1314–1316, król Nawarry 1305–1316 (Ludwik I)
                        • Joanna II z Nawarry (1311–1349), królowa Nawarry 1328–1349
                        • Jan I Pogrobowiec (1316), król Francji 1316, król Nawarry 1316
                      • Filip V Wysoki (1293–1322), król Francji 1316–1322, król Nawarry 1316–1322 (Filip II)
                      • Karol IV Piękny (1293–1328), król Francji 1322–1328, król Nawarry 1322–1328
                    • linia Valois (1293–1589) – od: Karol Walezjusz; królowie Francji 1328–1498 (od: Filip VI Walezjusz); książę Orleanu 1344–1375 (Filip Walezjusz)
                      • linia Valois-Orléans (1392–1515) – od: Ludwik I Orleański; książęta Orleanu 1392–1498; król Francji 1498–1515 (Ludwik XII)
                        • linia Valois-Orléans-Angoulême (1407–1589) – od: Jan d’Angoulême; królowie Francji 1515–1589 (od: Franciszek I); książęta Orleanu 1519–1545, 1549–1574
                      • linia Valois-Anjou (1356–1481) – od: Ludwik I de Valois – książęta Andegawenii 1360–1481; król Neapolu 1435–1442 (René I Andegaweński)
                      • linia Valois-Bourgogne (1363–1491) – od: Filip II Śmiały – książęta Burgundii 1363–1477, hrabiowie Burgundii 1384–1482; książęta Luksemburga 1443–1482; książęta Geldrii 1473–1482
                        • linia Valois-Bourgogne-Saint-Pol (1404–1430) – od: Antoni I Brabancki – książęta Brabancji i książęta Limburgii 1406–1430
                        • linia Valois-Bourgogne-Nevers (1404–1491) – od: Filip II de Nevers
                      • linia Valois-Alençon (1325–1525) – od: Karol II d’Alençon; książęta Alençon 1414–1525 (od: Jan I, książę Alençon)
                    • linia Évreux (1303–1425) – od: Ludwik d'Évreux
                      • linia Évreux-Navarre (1328–1425) – od: Filip III z Nawarry – królowie Nawarry 1328–1441
                  • linia Bourbon (1268–obecnie) – od: Robert z Clermont; książęta Burbonii 1327–1521 (od: Ludwik Burbon)
                    • linia Bourbon-Montpensier (I) (1443–1527) – od: Ludwik I de Burbon-Montpensier; książę Burbonii 1505–1527 (Karol III de Burbon-Montpensier)
                    • linia Bourbon-La Marche (1356–obecnie) – od: Jakub I de Burbon-La Marche
                      • linia Bourbon-Vendôme (1393–obecnie) – od: Ludwik I de Burbon-Vendôme; książęta Vendôme 1514–1607 (od: Karol IV de Burbon-Vendôme), królowie Francji 1589–1792, 1814–1815, 1815–1830 (od: Henryk IV Burbon); książęta Orleanu 1607–1611, 1626–1660; książęta Montpensier 1627–1693 (Anna Maria Ludwika d’Orléans)
                        • linia Bourbon-Montpensier (II) (1477–1608) – od: Ludwik I de Burbon-La Roche; książęta Montpensier 1522/1539–1627 (od: Ludwika de Burbon-Montpensier)
                        • linia Bourbon-Condé (1557–1830) – od: Ludwik I Burbon-Condé – książęta Condé 1546–1830
                        • linia Bourbon-Espagne (1700–obecnie) – od: Filip V Hiszpański; królowie Hiszpanii 1700–1808, 1813–1868, 1874–1931, 1975–obecnie; królowie Neapolu 1700–1713, 1735–1806, 1815–1816 i królowie Sycylii 1700–1713, 1735–1816 oraz królowie Obojga Sycylii 1816–1861; książęta Parmy 1731–1735, 1748–1802, 1847–1859, książęta Luksemburga 1700–1713
                        • linia Bourbon-Orléans (1661–obecnie) – od: Filip I Burbon-Orleański – książęta Orleanu 1661–1926, książęta Montpensier 1693–1793; król Francji 1830–1848 (Ludwik Filip I)
                • linia Artois (1237–1472) – od: Robert I d’Artois
                • linia Anjou (1247–1414) – od: Karol I Andegaweński – król Sycylii (z Neapolem) 1266–1282, król Jerozolimy 1277–1285 oraz królowie Albanii 1272–1301, królowie Neapolu 1282–1309 i książęta Achai
                  • linia węgiersko-polska (1290–1382) – od: Karol Martel; królowie Węgier 1310–1395 i królowie Polski 1370–1399
                  • linia neapolitańska (1309–1343) – od: Robert I Mądry; królowie Neapolu 1309–1381
                  • linia Taranto (1294–1374) – od: Filip I z Tarentu – książęta Tarentu, książęta Achai; królowie Albanii 1301–1368
                  • linia Durazzo (1309–1414) – od: Jan de Gravina – książęta Durazzo 1332–1368, książęta Achai; królowie Neapolu 1381–1435 (od: Karol III z Durazzo)
          • linia Dreux (1137–1345) – od: Robert I de Dreux
            • linia Dreux-Bretagne (1213–1341) – od: Piotr I Mauclerc – książęta Bretanii 1213–1364
              • linia Montfort (1322–1488) – od: Jan IV Bretoński – książęta Bretanii 1341–1514
          • linia Courtenay (1150–1727) – od: Piotr I z Courtenay; cesarze łacińscy 1217–1261 (od: Piotr II de Courtenay)
      • linia Vermandois (1085–1212) – od: Hugo de Vermandois
    • linia Bourgogne (1032–1361) – od: Robert I Burgundzki – książęta Burgundii 1032–1361
      • linia Bourgogne-Viennois (1184–1282) – od: Guigues VI z Viennois – hrabiowie Albon i delfinowie Viennois 1192–1298
      • linia Bourgogne-au-Portugal (1109–1383) – od: Henryk Burgundzki; królowie Portugalii 1139–1383 (od: Alfons I Zdobywca)
        • linia Aviz (1385–1580) – od: Jan I Dobry – królowie Portugalii 1385–1580
          • linia Bragance (1442–obecnie) – od: Alfons, książę Braganza; królowie Portugalii 1640–1853 (od: Jan IV Szczęśliwy)

• Edmond Faral: Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika Świętego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
• Dynastie Europy, p. red. A. Mączaka, Wrocław Warszawa Kraków 2003 (wyd. II)
• Ingmar Krause: Konflikt und Ritual im Herrschaftsbereich der frühen Capetinger – Untersuchungen zur Darstellung und Funktion symbolischen Verhaltens. Rhema-Verlag, Münster 2006, ISBN 978-3-930454-62-4
• Jonathan Sumption, „The Albigensian Crusade”, London-New York 1999, ISBN 0-571-11064-9.
• Jan Baszkiewicz: Historia Francji. Ossolineum, 1978.
• Judith Everard: Francja w czasach Kapteryngów 987–1328. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14861-6
• Karl Ferdinand Werner, Avant les Capétiens – L'élection du chef de l'Etat en France de Hugues Capet à nos jours, Paryż 1988

• władcy Francji, władcy Hiszpanii

Genealogia Kapetyngów i wszystkich linii bocznych (włącznie z rodami Walezjuszów, Burbonów, Andegawenów, Aviz, Braganca, itd.):

• po polsku (dużo ilustracji, herbów, wizerunków władców) – Kapetyngowie
• po angielsku – M. Marek, Genealogy

Genealogia linii panujących:

• P. Theroff, An Online Gotha. pages.prodigy.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-08)].