Gęgawa
| Anser anser[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Gęgawa, Polska | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
gęgawa | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimowiska | |||
Gęgawa[5], gęś gęgawa[6] (Anser anser) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Przodek gęsi domowej, od której jest nieco mniejsza. Zamieszkuje Eurazję. Zimuje głównie w basenie Morza Śródziemnego oraz w środkowej, południowej i wschodniej Azji. Tylko gęgawy z Wielkiej Brytanii nie migrują. Przeloty w lutym–marcu i wrześniu–listopadzie.
W Polsce nielicznie lęgowa, jej liczebność wykazuje jednak silną tendencję wzrostową; w latach 2013–2018 liczebność gęgawy szacowano na 6000–9000 par lęgowych[7]. Występuje na niżu w całym kraju, najliczniej w Polsce północno-zachodniej i środkowej; w górach i na pogórzu nie występuje. Liczna na przelotach, dość licznie też zimuje – liczebność osobników migrujących i zimujących także silnie wzrosła w ciągu ostatnich lat (stan na rok 2018). W trakcie migracji i zimowania spotykana jest na terenie całego kraju, choć najliczniej na Pomorzu Zachodnim, ziemi lubuskiej (zwłaszcza w Parku Narodowym „Ujście Warty”), w Wielkopolsce, na Śląsku, lokalnie na Podlasiu i Lubelszczyźnie[8]. Podobny trend wzrostowy populacji gęgawy notuje się od wielu lat w całej Europie[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Anas Anser. Jako miejsce występowania wskazał Europę i północne rejony Ameryki Północnej[9][10]; później miejsce typowe ograniczono do Szwecji[3]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Anser[5][11].
żółty: tereny lęgowe
pomarańczowy: zimowiska
Wyróżniono dwa podgatunki A. anser[10][11]:
- A. anser anser (Linnaeus, 1758) – gęgawa, gęgawa zwyczajna[5] – Islandia, północna i środkowa Europa. Zimuje od Szkocji na południe po północną Afrykę i na wschód aż po Iran. Introdukowana w Nowej Zelandii[10].
- A. anser rubrirostris Swinhoe, 1871 – gęgawa różowodzioba[5] – wschodnio-środkowa Europa do północno-wschodnich Chin. Zimuje głównie w pasie ciągnącym się od Azji Mniejszej po wschodnie Chiny.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego. Dorosłe gąsiory (samce) są jednak nieco większe od gęsi (samic). Ogólna barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi. W locie widać srebrzystoszary spód i przód skrzydeł, co ją odróżnia od innych gęsi. Nogi różowe, dziób u gęgawy europejskiej w całości pomarańczowy. Podgatunek zamieszkujący środkową i wschodnią Azję – A. anser rubrirostris ma dziób różowy, jest nieco jaśniejsza i ma nieco szersze pręgi na wierzchu ciała. Oba podgatunki spotykają się ze sobą w Europie Środkowej i można spotkać tu ptaki o dziobach w dwu kolorach. Biały paznokieć i czerwone łapy.
Odznacza się niebywałą wiernością – łączy się w pary na całe życie, a gdy jeden z partnerów zginie, drugi pozostaje już na stałe samotny. Lecąc stadem w powietrzu tworzą charakterystyczną formację zwaną kluczem. Jej głos jest bardzo zbliżony do krzyków gęsi domowej. Najdłużej żyjąca gęgawa, której wiek oznaczył człowiek, miała ponad 25 lat[12].
- Wymiary średnie
- A. anser anser: samce 2600–4560 g, samice 2070–3960 g
- A. anser rubrirostris: samce 2800–4100 g, samice 2450–3600 g
Biotop
[edytuj | edytuj kod]Słodkowodne zbiorniki gęsto porośnięte trzcinami, bagniste łąki i moczary. Preferuje tereny trudno dostępne.
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Gniazdo
[edytuj | edytuj kod]Zbudowane na lądzie lub wodzie, w trzcinach, szuwarach, wysepkach, brzegach jezior i rzek, czasem w wierzbach i na budynkach[13], wyłącznie przez samicę. Składa się z roślin wodnych, gałązek, liści i trawy. Stopniowo wyściełane jest puchem tworzącym wokół niego wał.
Jaja
[edytuj | edytuj kod]Wyprowadza dwa lęgi w roku, składając w marcu lub kwietniu 2 do 20 białych jaj.
Wysiadywanie i życie rodzinne
[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są przez okres 27–29 dni przez samicę. Samiec czuwa w pobliżu. Gdy matka schodzi z gniazda, przykrywa jaja puchem. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 lub 2 dniach, po czym rodzice prowadzą je nad wodę. Zdolność lotu uzyskują po około 8 tygodniach. Ich puch na grzbiecie jest oliwkowy, na brzuchu żółty. Rodzina płynie na wodzie w ustalonej kolejności – samica pierwsza, za nią pisklęta rzędem, samiec na końcu, pilnując reszty, a w razie zagrożenia broniąc przed zagrożeniem. Mimo że gąsięta umieją latać po 2 miesiącach, nie opuszczają rodziny, a nawet sądzi się, że dołączać do nich może zeszłoroczne potomstwo. Młode mają szare łapy, ciemniejsze upierzenie i są bez plam na piersiach. Do odlotu rodziny z całej okolicy przygotowują się, łącząc się na wodach w stada.
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Gęgawa żywi się głównie trawą, ale spasa też liście, młode pędy i zboże oraz różne owoce. Ponieważ nie ma tak dobrego systemu trawiennego, jak wiele ssaków roślinożernych, nie potrafi dostatecznie wykorzystać substancji odżywczych z roślin. Dlatego musi zjeść znaczną ilość pożywienia, by zapewnić sobie wystarczającą ilość ważnych dla życia substancji. Niekiedy zdobywanie i przyjmowanie pożywienia zajmuje jej cały dzień. Nie jest przy tym zaskakujące, że jest bardzo wybredna i lubi najbardziej młode, delikatne końce roślin. Często widuje się ogromne stada gęsi, gdy opadają na świeżo skoszone pola pszenicy lub jęczmienia i zbierają resztki. Lubią też młode, kiełkujące zboże. Krawędziami dziobów szczypią najdelikatniejsze pędy. Żerują rano i wieczorem na przyległych do lęgowisk polach i łąkach. Rolnicy niechętnie widują je na swych polach i uważają za szkodniki.
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje gęgawę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, wynosi około 1,0–1,1 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[4].
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 21 grudnia, a na terenie województw: dolnośląskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego do 15 stycznia[14]. Na Czerwonej liście ptaków Polski gęgawa sklasyfikowana została jako gatunek najmniejszej troski (LC)[15].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anser anser, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 582.
- ↑ a b c d e D. Lepage: Greylag Goose Anser anser. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-19]. (ang.).
- ↑ a b Anser anser, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anserinae Vigors, 1825 – gęsi (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-10-29].
- ↑ Nazwa polskie za: P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ a b Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0.
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, t. 1, Holmiae 1758, s. 123 (łac.).
- ↑ a b c d e f Carboneras, C., Kirwan, G.M. & Garcia, E.F.J: Greylag Goose (Anser anser). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-05]. (ang.).
- ↑ Fransson, T., Jansson, L., Kolehmainen, T., Kroon, C. & Wenninger, T: EURING list of longevity records for European birds. 2017. [dostęp 2021-05-05]. (ang.).
- ↑ Piotr Tadeusz, Mike Hirst, Barry O’Donoghue. Greylag Geese nesting on castle in close proximity of Peregrine Falcons. „British Birds”. 104, s. 547, 2011. (ang.).
- ↑ Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Anser anser (Gęgawa). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 116–120. ISBN 83-86564-43-1.
- Opis gęgawy na stronie ptaki.info