Eustachy Stanisław Sanguszko

Ten artykuł dotyczy namiestnika Galicji. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Eustachy Stanisław Sanguszko

Eustachy Stanisław Sanguszko - portret olejny Kazimierza Pochwalskiego z1896
Data i miejsce urodzenia	13 lipca lub 28 sierpnia 1842 Tarnów lub Gumniska
Data i miejsce śmierci	2 kwietnia 1903 Gries-Quirein
Marszałek Sejmu Krajowego Galicji
Okres	od 1890 do 1895
Przynależność polityczna	konserwatyści
Poprzednik	Jan Dzierżysław Tarnowski
Następca	Stanisław Badeni
Namiestnik Galicji
Okres	od 1895 do 1898
Poprzednik	Kazimierz Badeni
Następca	Leon Piniński
poseł na galicyjski Sejm Krajowy III-VII kadencji
Okres	od 1873 do 1895
Poseł do austriackiej Rady Państwa V kadencji
Okres	od 1873 do 1879
Przynależność polityczna	Koło Polskie frakcja konserwatywna
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Eustachy Stanisław Sanguszko herbu Pogoń Litewska (ur. 18 lipca 1842 w Tarnowie^[1] lub 28 sierpnia 1842 w Gumniskach k. Tarnowa^[2][3], zm. 2 kwietnia 1903 w Gries k. Bozen w Tyrolu) – Namiestnik Galicji, marszałek Sejmu Krajowego we Lwowie, poseł do Rady Państwa, członek Izby Panów.

Uzyskał wykształcenie domowe, potem uczył się w Krakowie oraz w latach 1859–1860 w Paryżu, gdzie obronił bakalaureat. Następnie studiował na wydziale prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim (1862–1864)^[4]. Po wybuchu powstania styczniowego wziął udział w spotkaniu z Marianem Langiewiczem w Goszczy^[4]. W kwietniu 1863 przewiózł tajną korespondencję powstańców do Hotelu Lambert.^[4] W Paryżu mieszkał do 1866. Po powrocie do kraju przejął w 1867 od ojca klucz Podhorce, a po śmierci brata Pawła Romana w 1876 także klucz tarnowski (Gumniska). W ten sposób został jednym z największych posiadaczy majątków ziemskich w Galicji, posiadając dobra Tarnów, Wałki, Jodłówka, Wola Komborska, Strzemeśna, Szynwald, Zalasowa, Zabłocie Górne i Dolne, Grabówka, Strusina, Terlikówka^[5], Kantoria Tarnowska^[5], Koszyczki Małe^[6], Gorzyce, Adamierz, Dąbrówka, Pilcza, Gumniska, Osiek, Swierzków, Mytarz, Desznica, Jaworze, Karolówka i Podhorce^[1], łącznie 13 400 ha^[4]. Rząd rosyjski nie zgodził się na odziedziczenie przez niego części dóbr wołyńskich (klucz Wolica) po jego dziadku gen. Eustachym Sanguszce^[4]. Podjął wiele działań na rzecz unowocześnienia swych majątków, przeprowadzających w nich m.in.na szeroką skalę prace melioracyjne. W wyniku jego starań powstały także dwie wielkie cegielnie w Tarnowie i Rudach. Uruchomił też w swych dobrach kilka tartaków^[4]. Był również w latach 1874-1903 właścicielem kopalni węgla brunatnego w Grudnej Dolnej^[7].

Był działaczem Towarzystwa Tatrzańskiego, do którego należał od 1875 r. W latach 1885–1890 był jego prezesem, w roku 1891 został członkiem honorowym TT^[2]. Był bardzo aktywny w okresie sporu z Węgrami o Morskie Oko^[8]. W roku 1890 był prezesem Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego^[9]. Był od 1884 członkiem zarządu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie^[4]. W latach 1887–1895 był członkiem austriackiej Centralnej Komisji Badania i Ochrony Zabytków Sztuki i Zabytków^[8]. Był także konserwatorem w Gronie Konserwatorów Galicji Zachodniej^[3][10] i członkiem rady Banku Galicyjskiego dla Handlu i Przemysłu^[3]. W latach 1895–1898 pełnił funkcję prezydenta c. k. kraj. dyrekcji skarbu i dyrekcji dóbr państwowych w Galicji^[1]. Wspierał również finansowo lwowski "Dziennik Polski"^[8].

Z przekonań konserwatysta. W latach 1878–1902 członek Rady Powiatu w Tarnowie, gdzie pełnił także funkcję marszałka (1878-90 i 1899-1902). Był posłem na Sejm Krajowy (1873-1895) w III kadencji wybrany w 1876 w miejsce Macieja Włodka w IV kurii obwodu Tarnów, z okręgu wyborczego nr 66 Tarnów-Tuchów; w IV kadencji, VI kadencji, VII kadencji wybrany powtórnie w tej samej kurii i okręgu wyborczym; w V kadencji, wybrany w kurii I, w obwodzie tarnowskim^[11]. W Sejmie przez wiele lat był członkiem komisji gospodarstwa krajowego i referentem w sprawach melioracyjnych. Wypowiadał się także m.in. w sprawach szkolnictwa rolniczego, reformy sądownictwa i upaństwowienia kolei galicyjskich^[12], Był także w latach 1890–1895 marszałkiem Sejmu Krajowego^[11]. Wniósł duże zasługi w rozwój sieci transportowej w Galicji. Politycznie powiązany z Kazimierzem Badenim od 25 września 1895 do marca 1898 był Namiestnikiem Galicji. Nigdy nie nauczył się języka niemieckiego, a z cesarzem rozmawiał po francusku. Po ustąpieniu Badeniego z rządu także zrezygnował ze stanowiska^[13].

Poseł do Rady Państwa V kadencji (4 listopada 1873 - 22 maja 1879), wybrany w kurii IV (gmin wiejskich) w galicyjskim okręgu wyborczym nr 6 (Tarnów, Tuchów, Pilzno, Brzostek, Dębica, Zasów, Dąbrowa). W parlamencie austriackim należał do frakcji posłów konserwatywnych Koła Polskiego^[14]. Po śmierci brata Pawła Romana został dziedzicznym członkiem Izby Panów (24 września 1879 - 2 kwietnia 1903)^[14]. Należał w niej od 1900 do kierowniczego komitetu Gruppe der Rechten^[4].

W ocenie Kazimierza Chłędowskiego: Sanguszko cieszył się powszechną sympatią; już sam ród Sanguszków był w kraju lubianym, a ojciec księcia Eustachego, ks. Władysław, niemało się do tej popularności przyczynił. Sanguszko miał około lata pięćdziesięciu; wysoki brunet, cokolwiek już siwiejący, więcej szczupły aniżeli roztyły, i dziwna rzecz, że miał sympatyczny wyraz twarzy, mimo że na jedno oko trochę zezował. Niedobre przysłowie: "zys, łys, kuternoga" - zupełnie do niego nie dało się zastosować, a zez Sanguszki zupełnie jakoś nie raził, a z jego poczciwym charakterem najmniejszej nie miał łączności. Ogólnie wykształcony, dość słabych zdolności, ale umiejący sobie poradzić, najgorszy administrator, ale oszczędny, nawet skąpy. Podczas wystawy lwowskiej, kiedy na stanowisku marszałka krajowego trzeba było czasem wystąpić, skąpstwo to najbardziej raziło. Zwykłe jego przyjęcia marszałkowskie dla posłów były znane. Kilkanaście a nawet kilka talerzy z nakrajaną szynką, kiełbasą i ozorem, taca z suchymi ciastkami z pierwszej lepszej cukierni, kilka butelek czerwonego wina po którym usta się wykrzywiały, obnoszona herbata - oto zwykle przyjęcie. Oczywiście tych kilka talerzy wystarczało na sto nawet osób, albowiem nikt tam z ludzi karmiących się w przyzwoity sposób nie przychodził bez obiadu lub kolacji, a do tej Sanguszowskiej pokrajanej kiełbasy zabierali się tylko - bardzo głodni^[15].

Zmarł na chorobę płuc, gdy przebywał na leczeniu w Tyrolu. Po jego śmierci, na budynkach publicznych i prywatnych w rodzinnym Tarnowie wywieszono czarne chorągwie. Latarnie na ulicach osłonięto krepą. Na znak żałoby pozamykano sklepy. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w tarnowskiej katedrze 25 kwietnia 1903. W pogrzebie uczestniczyły m.in. władze autonomii galicyjskiej oraz przedstawiciel Wiednia gen. hr. Eduard Graf von Paar. Fragment mowy pogrzebowej wygłoszonej przez hr. Andrzeja Potockiego: Wszystko co według ogólnego mniemania daje szczęście a wzbudza u ogółu zazdrość, posiadał Eustachy Sanguszko. (...) ale mimo tych wszystkich danych do szczęścia był pewien smutek, który go nigdy nie opuszczał. (...) Rzadkie były chwile wesela w jego życiu.”^[16]

Pochowany został na Starym Cmentarzu w Tarnowie w kaplicy rodowej^[17] Pomnik grobowy w tarnowskiej katedrze wykonany został na zamówienia Romana Sanguszki przez rzeźbiarza Antoniego Madejskiego pod koniec 1910 roku^[18][19] Jego imieniem - Przełęcz Sanguszki został nazwana przełęcz na Pogórzu Wielickim.

• kawaler papieskiego orderu Piusa IX (30 grudnia 1894)^[1]
• kawaler wielkiego krzyża Orderu Leopolda (11 września 1894)^[1].
• kawaler Order Złotego Runa (29 marca 1898)^[1][20].
• Honorowe obywatelstwo Tarnowa (5 kwietnia 1894)^[1], Trembowli (29 października 1894)^[1], Zbaraża (2 stycznia 1895)^[1], Przemyśla (21 marca 1895)^[1], Drohobycza (3 października1897)^[1][21].

Urodzony w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Władysława Hieronima i Izabeli Marii z Lubomirskich, bratem Jadwigi Klementyny (1830–1918) żony księcia Adama Stanisława Sapiehy, Romana Damiana (1832–1917), Pawła Romana (1834–1876), Heleny (1836–1891). Jego żoną od 1895 r. była Konstancja Anna Maria hr. Zamoyska (1864–1946). Miał syna Romana Władysława (1901–1984)^[1][22].

Na podstawie: AdamA. Boniecki AdamA., Herbarz polski, t. XV (s. 56), t. III (s. 319) . Brak numerów stron w książce; Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. s. 57–58, 123-124;.Z. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 66, 152, 153, 370–373.;

• Stefan Kieniewicz: Sanguszko Eustachy Stanisław (1842–1903), Polski Słownik Biograficzny. t. 34, s. 478-480. wersja elektroniczna iPSB
• Wiesław Bieńkowski, Sanguszko, Eustachy Stanisław Fürst (1842-1903), Politiker, Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 9 (Lfg. 45, 1988), S. 414f. wersja elektroniczna ÖBL