Grand Tour

Zobacz też: The Grand Tour – brytyjski program motoryzacyjny.

Grand Tour – typ podróży w jaką wyruszali młodzi arystokraci i intelektualiści europejscy, w celu dokształcenia się, zdobycia wiedzy o świecie i kulturze, poszerzenia swych horyzontów myślowych a także wyrobienia u siebie gustu artystycznego i nabrania dobrych manier. Zwyczaj ten pochodzący z Anglii był szczególnie popularny w drugiej połowie XVII wieku i w ciągu całego wieku XVIII, a także nieco potem aż po lata kolejnictwa i masowego transportu (około 1830). Tzw. Gap year jest czasem uważany za kontynuację Grand Tour. Niemcy często używają określenia „Kavalierstour”.

Słowo Grand Tour pojawiło się po raz pierwszy w przewodniku An Italian Voyage autorstwa Richarda Lasselsa z roku 1698.

Początkowo celem głównym były zabytki, jakimi chlubiły się Rzym, Florencja, Padwa, Lukka czy Wenecja, od XVII wieku w „programie” zwiedzających były też Paryż, Wersal, Lyon i Genewa, później gdy również przemysł i rolnictwo były obiektem zainteresowania, a więc te kraje które w przemyśle przodowały Anglia czy Holandia. W drugiej połowie wieku XVIII ważne stały się też Niemcy i ich centra władzy takie jak Berlin, Wiedeń czy Drezno i kultury; Weimar, Jena, Getynga, Heidelberg, Lipsk i kąpieliska: Baden-Baden, Karlsbad i Marienbad (podobnie jak belgijskie Spa i Bath).

Jednym z pierwszych odbywających podróż edukacyjną po Europie był Thomas Coryat (1577–1617), który w 1608 wyruszył pieszo w podroż po Włoszech. Uważany za ojca Grand Tour, który w swej książce Curyat's Creduties wyznaczył itinerarium dla przyszłych podróżników, wraz z „obowiązkowymi stacjami”. Przewodnik An Account of Some of the Statues, Bas-Reliefs, Drawings, and Pictures in Italy (1722), napisali z myślą o miłośnikach włoskiego malarstwa malarze brytyjscy Jonathan Richardson Starszy (1665–1745) i jego syn Jonathan Richardson Młodszy (1694–1771).

Podróże, jakie odbywali Voltaire i Casanova, trudno uznać za typowe „Grand Tour”, ponieważ w podróż wyjechali nie z własnej woli.

Z podróży pozostawały wspomnienia, często utrwalane w postaci książkowej. Zwyczaj odbywania Grand Tour odcisnął swe piętno na kulturze północnej Europy. Z Włoch dotarł na północ za ich pośrednictwem klasycyzm. Już w latach 1716–1717 Johann Georg Pisendel był w Wenecji w towarzystwie księcia, który odbywał „Grand Tour”. Podczas gdy podróże do Włoch, jakie odbywali muzycy baroku, tacy jak Heinrich Schütz czy Georg Friedrich Händel (w 1705), były przedsiębrane w celach nauki od tamtejszych mistrzów, tak np. podróż, jaką odbył po Italii młody Wolfgang Amadeus Mozart (w latach 1769–1772) miała już typowe cechy „Grand Tour”.

• Thomas Coryat (1608)
• John Milton (1638)
• Robert Spencer, 2. hrabia Sunderland
• Horace Walpole, 4. hrabia Orford i Thomas Gray (w latach 1739–1741)
• Laurence Sterne (w latach 1762–1766)
• James Boswell (w latach 1763–1765)
• Tobias Smollett
• Thomas Wroughton (1787)
• Francis Basset, 1. baron de Dunstanville
• Edward Gibbon
• Lord Byron (1811)

• Fryderyk II Wirtemberski-Neuenstadt (1630 i 1632)
• August II Mocny i Friedrich Vitzthum von Eckstädt (La Saxe Galante)
• Anton Egon von Fürstenberg (1671–1674)
• Johann Wolfgang von Goethe (w latach 1786–1788)
• Johann Gottfried Herder (w latach 1788–1789)
• Johann Gottfried Seume (od 1801)
• Hermann von Pückler-Muskau (w latach 1807–1810)
• Johann Daniel Jacobj (1821)

• Wolfgang Amadeus Mozart (w latach 1769–1772)

• Michel de Montaigne (w latach 1580–1581)
• Monteskiusz
• Jérôme Lalande (w latach 1765–1766)

• Francesco Algarotti (1735-64)

• Andreas Peter Bernstorff (przed 1755)
• Christian Ditlev Frederick, hrabia Reventlow i Johan Ludvig Reventlow (do 1770).

• Mikołaj Sapieha Pobożny
• Bogusław Leszczyński
• Bogusław Radziwiłł
• Jan III Sobieski (wraz z bratem Markiem)
• Jerzy Wilhelm legnicki
• Józef Franciszek Sapieha
• Feliks Franciszek Łoyko
• Andrzej i Józef Andrzej Załuscy
• Stanisław August Poniatowski
• Izabela Czartoryska
• Ignacy i Stanisław Kostka Potoccy.

• Albrecht von Wallenstein (ok. 1600)

• Piotr I Wielki (1697)

• Jeremy Black, Italy and the Grand Tour, Yale University Press, 2003.
• Jeremy Black, France and the Grand Tour, Palgrave, 2003.
• Jeremy Black, The British Abroad. The Grand Tour in the Eighteenth Century, Sutton, 2003.
• Elizabeth Bohls, Ian Duncan, (2005). Travel Writing 1700–1830 : An Anthology. Oxford University Press. ISBN 0-19-284051-7
• Attilio Brilli: Als Reisen eine Kunst war – Vom Beginn des modernen Tourismus: Die „Grand Tour“. Wagenbach, Berlin 2001, ISBN 3-8031-2274-0
• James Buzard (2002), „The Grand Tour and after (1660–1840)”, in The Cambridge Companion to Travel Writing. ISBN 0-521-78140-X
• Paul Fussell (1987), „The Eighteenth Century and the Grand Tour”, in The Norton Book of Travel, ISBN 0-393-02481-4
• Edward Chaney (1985), The Grand Tour and the Great Rebellion: Richard Lassels and 'The Voyage of Italy' in the seventeenth century(CIRVI, Geneva-Turin, 1985.
• Edward Chaney (2004), „Richard Lassels”: entry in the Oxford Dictionary of National Biography.
• Edward Chaney, The Evolution of the Grand Tour: Anglo-Italian Cultural Relations since the Renaissance (Frank Cass, London and Portland OR, 1998; revised edition 2000).
• Edward Chaney ed. (2003), The Evolution of English Collecting (Yale University Press, New Haven and London, 2003).
• Geoffrey Trease, The Grand Tour (Yale University Prewss) 1991.
• Christoph Henning: Reiselust – Touristen, Tourismus und Urlaubskultur. Suhrkamp, Frankfurt 1999, ISBN 3-518-39501-7
• Hans-Joachim Knebel: Die „Grand Tour“ des jungen Adeligen. In: Tourismus – Arbeitstexte für den Unterricht. Reclam, Stuttgart 1981, ISBN 3-15-009564-6
• Thomas Kuster, Das italienische Reisetagebuch Kaiser Franz I. von Österreich aus dem Jahr 1819. Eine kritische Edition. phil.Diss. Innsbruck 2004.
• Andrew Witon and Maria Bignamini, Grand Tour: The Lure of Italy in the Eighteenth-Century.

• The Grand Tour
• Grand Tour online at the Getty Museum
• "Grand Tour" an exhibition project of the Swedish artist Matts Leiderstam. grandtourexhibition.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-25)].
• Voyagers and Voyeurs - Travellers in 19th century France, an anthology
• Contemporary Grand Tour in Italy, Pictures and quotes