Arklity
54°17′49″N 21°20′40″E/54,296944 21,344444| osada | |
 Fragment zabudowań gospodarczych w Arklitach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-410[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NKE |
| SIMC |
0468967[3] |
Położenie na mapie gminy Barciany  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |
| 54°17′49″N 21°20′40″E/54,296944 21,344444[1]
| |
Arklity (niem. Arklitten) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Barciany[3]. Arklity należą do sołectwa Mołtajny.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś istniała już w 1359 r. Arklity od 1469 za długi zakonu krzyżackiego powstałe w czasie wojny trzynastoletniej przekazane zostały w zastaw rodzinie von Schlieben. Rodzina ta w zastaw otrzymała cały okręg gierdawski (24 osady, w tym: Gierdawa, Nordenbork, Mołtajny i Brzeźnica). Posiadłości te z powodu niemożności ich wykupu przez Zakon stały się dziedziczną własnością tej rodziny. Od XVI wieku do 1945 roku Arklity należały do rodu Egloffstein i były jego główną siedzibą. Założycielem majoratu w Arklitach i budowniczym pałacu był Albrecht Dietrich Gottfried von und zu Egloffstein. W początkach XX w. wielkość majątku ziemskiego należącego do majoratu wynosiła 1904 ha. Do klucza majątków wchodziło pięć folwarków. Przedstawicielką tej rodziny była Julie Gräfin von Egloffstein (ur. 1792) – malarka, autorka m.in. portretu Goethego. Jej prace przechowywane były w Arklitach do lat trzydziestych XX w.
Po II wojnie światowej majątek ziemski w Arklitach użytkowany był jako PGR. Przed likwidacją PGR Arklity funkcjonował jako samodzielny zakład rolny w ramach PPGR Skandawa z siedzibą we Frączkowie.
W 1970 w Arklitach mieszkało 207 osób. W latach 1973–1977 Arklity znajdowały się na terenie gminy Skandawa.
Pałac
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[4]:
- zespół pałacowo-parkowy: pałac i rozległy park krajobrazowy. Park graniczy z zachodnim brzegiem Jeziora Arklickiego. Pałac wybudowano w 1782 według projektu nieznanego architekta pochodzenia włoskiego. Była to budowla w stylu późnobarokowym z klasycystycznym portykiem i rokokowymi elementami detalu architektonicznego. Budowla trójkondygnacyjna w układzie: suterena, wysoki parter i mezzanino. Budynek nakryty był dachem mansardowym z lukarnami. Wnętrza w układzie dwutraktowym. W elewacji głównej pałacu występowały dwa ryzality boczne i portyk o czterech gładkich kolumnach doryckich. Fronton portyku zdobił kartusz herbowy Egloffsteinów. W pałacu znajdowała się biblioteka posiadająca nieokreśloną liczbę starodruków. W 2017 r. 64 stare woluminy odnalazła w śmietniku anonimowa osoba, która przekazała je muzeum w Kętrzynie[5]. Po II wojnie światowej pałac użytkowany był przez miejscowe Państwowe Gospodarstwo Rolne. Były tu biura, mieszkania i przedszkole. Po opuszczeniu pałacu przez użytkowników, w 1983 uległ on pożarowi. Po pożarze pałac nie był odbudowywany. Właścicielem ruin jest osoba prywatna.
Najcenniejsze ruchomości pałacowe zniknęły po wkroczeniu w styczniu 1945 do Arklit Armii Czerwonej. Zofii Licharewej, pracującej wówczas w Referacie Kultury w rastemborskim starostwie udało się zabezpieczyć rokokowy komplet wykonany z porcelany miśnieńskiej (kinkiety, lustro w ramie z porcelany i wazon), znajdujący się obecnie w zbiorach Muzeum w Kętrzynie. Muzeum posiada także wielki kartusz herbowy Egloffsteinów wykonany z miedzianej blachy.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 1018
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 8 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 22, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-29].
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie
- ↑ Do muzeum w Kętrzynie trafił zbiór cennych starodruków, znalezionych na śmietniku. dzieje.pl, 2017-06-27. [dostęp 2017-06-27].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn, 1978. (Str. 161)
- Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, (Wydanie III poszerzone i uzupełnione) Studio ARTA, Olsztyn, 2001, ISBN 83-912840-2-6 (str. 191–194 m.in. – Julie Gräfin von Egloffstein).
- Marian Biskup, Gerard Labuda, "Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach", Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1986, ISBN 83-215-7220-0. (Str. 454 – okręg gierdawski przechodzi w ręce Schliebenów).
- Rzempołuch Andrzej – " Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich", Agencja Wydawnicza "Remix", Olsztyn, 1992, ISBN 83-900155-1-X. (str. 57 Arklity)
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Muzeum w Kętrzynie: Pałace i dwory – opis i rysunek pałacu w Arklitach, Zbiory – kinkiet i lustro z Arklit. muzeum.ketrzyn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)].
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi | |
| Przysiółki wsi | |
| Osady |
|
| Przysiółki osad | |
| Osada leśna | |
| Przysiółki | |
| Zniesiona miejscowość |
