Pigüé

Pigüé es una ciutat d’Argentina situada dins la Pampa, a 584 km al sud-oèst de la capitala. La fondèron unes 165 immigrants occitans (e oficialament franceses) de Roergue (Avairon) e mai un argentin d’origina irlandesa dirècta lo 4 de decembre 1884. Sa populacion urbana es ara de 13 822 estatjants (recensament INDEC de 2001) e a montat de 9,5% dempuèi 1991. Pigüé es lo centre administratiu del partido de Saavedra dins la província de Buenos Aires.

La lenga occitana uèi, se parla pas pus. Los ancians coneisson qualques mots o cançons, mas la lenga de lor generacion èra ja lo francés e per las carrièras se parla espanhòl.

Istòria

En paucas paraulas

Pigüé, Pi-Hue, que vòl dire luòc de recampament dins la lenga locala del pòble mapuche, es al rescontre de doas cadenas de montanhas, lo Cura Malal al ponent e lo Bravard al levant. Mas Pigüé seriá pas jamai estada venguda la vila qu’es ara sens l’ajuda de Clamenç Cabanetas, un òme nascut en 1851 dins lo vilatjòt d’Ambèc prèp de Sant Cosme dins lo departament lengadocian d’Avairon. Cabanetas, qu’aviá alara 33 ans, organizèt l’exili volontari de quaranta familhas boratièras arroïnadas de las comunas vesinas d’Espaliu, Gabriac, Naucèla, Aurèla e Sent Ginièis d'Òlt, per ne’n citar pas qu’unas, cap a l’America del Sud.

Partits en trin de Rodés, la prefectura d’Avairon, lo 23 d'octobre de 1884, toquèron lo pòrt de Buenos Aires, en Argentina, amb lo Belgrano, un batèl mixte de vela e de vapor, en provenença de Bordèu quaranta jorns pus tard, e arribèron a la gara flama nòva de çò que s’anava far Pigüé lo 3 de decembre de 1884. La "colonia occitana", a rampelar lo Mayflower, aculhiguèt lèu maites compatriòtas de Roergue e se desvelopèt fins a èsser, aprèp un començament plan dificil e carestiós, una de las vilas mai prospèras de la Pampa. Uèi, se comptan unas 20 000 anmas a l’entorn de Pigüé, dins lo districte de Saavedra.

Contèxt e preparatius

En 1879, foguèt estat logat lo sosluòctenent Clamenç Cabanetas pel govèrn de Buenos Aires per entraïnar de soldats argentins. Tre l’an que seguèt, fondèt la primièra companhiá telefonica del país, "El Pan Teléfono" (a vegadas tanben "La Pantelefónica"), abans de demissionar per incompatibilitat d’umor mutuala amb la direccion. Mudèt alavetz per Olavarría e i trabalhèt dins lo comèrci de meissonadoiras-batedoiras. Es d’aquel temps que li venguèt l’idèa de menar d’avaironeses a Pigüé ont possedissiá 270 km² de terren en ermàs que li aviá saldats lo governador de Buenos Aires per paga de sos servicis a la nacion. Cabanetas s’amorosiguèt sul còp de l’endrech: revertava plan son Aubrac natal. Amb lo sosten financièr e lo saupre-far persuasiu de son amic Eduardo Casey, Cabanetas capitèt a far apondre la gara pigüenca al projècte ferroviari de Ferro Carril Sud. Faguèron bastir tanben d’ostals e mai un silo grandaràs al centre de la colonia pels abitants avenidors, aital coma un potz per totes de se’n servir.

Cabanetas s’entornèt en Avairon ont son companh Francés Issalin aviá ja començat de promòure la vila nòva de Pigüé en balhant a cada colon 2 km² de tèrra de cultivar per las sièis annadas venentas a condicion que reversèsse la mitat de sa culhida a la comunitat. Al cap d’aqueste periòde de pròva, recebriá lo colon un títol de proprietat, quina que foguèsse la valor correnta de las cerealas partidas suls 72 meses. Tot çò que lor i caliá contribuir als candidats èra una avança de 5000 francs per la crompa de bestial, de grans e de maquinas, mas bravament d’eles la paguèron pas jamai tota, per dire la vertat, e Cabanetas se’n trobèt encara mai endeutat envèrs Casey, que li n’aviá manlevat un pauc d’argent. Ja que lo caumatge tocava la region de Rodés entièra a causa de licenciaments massisses dins las industrias minièras de La Sala, de campèstres subrepoblats e de la crisi de la filloxèra entre 1882 e 1890, l’idèa de Cabanetas manquèt pas de far nàisser d’interès. Mentretant, la premsa roergassa se mostrèt mai que dobtaira al respècte del plan de Cabanetas: acusavan “aquel aventurièr” d’esplechar la misèria de la pauralha e de far miralhejar un país dangierós e plen de bèstias fèras e viciosas desconegudas.

Primièrs passes sus la tèrra promesa

Malgrat aqueles problèmas inicials, unes 163 colons, que se compausavan entre autres d’una regenta, d’un fabre, d’un rodièr, d’un prèire e d’un mercadièr, foguèron amassats e menats a Pigüé ont comencèron amb estrambòrd a cultivar la tèrra, encara que foguèsse la primièra bladada pro decebenta. Las tecnicas borièras qu’utilizavan èran al solid las que foncionavan en Avairon mas èran pas gaire adaptadas al clima, al relèu e mai al sòl sudamericans. L’an d’aprèp que foguèt plan pièger a causa d’una secada que demorèt del mes de març dusca a la fin de setembre. D’unes semenèron de milh e de patanas per dessús lo blat, de paur que res anèsse pas venir. Pr’aquò, los lavacis autonencs asaguèron los camps e totas las cerealas capitèron a créisser, e los occitans del Mond Nòu deguèron se contentar amb una culhida mejancièra mas inesperada. Ça que la, gardèron la fe e degun s’entornèt pas en Roergue. Ben al contrari, maites arribèron. "La tèrra promesa" valiá plan totes los sacrificis, segon las letras qu’envièron a la parentèla. "En Cabanetas, se pòt pas l’acusar de prometre mai de burre que de pan".

Pasmens a l’annada tresena, podent pas remborsar Casey a temps, Cabanetas li demandèt un subre-sèit de dotze meses que finiguèt qu’obtenguèt. Mas aquò bastèt pas per que Pigüé faguèsse de profièches e lo celtargentin decidiguèt, coma n’aviá lo drech contractual, de s’apropriar lo territòri tot mas aimèt fin finala mai donar a son amic 50 000 pesos de mai, e çò fasent lo desliurèt de sos deutes anteriors. Ni per abarir mai de boïna que de fedam ara, la colonia, qu’èra ja bèla, aviá plan de mal per téner pè a la bòla, e coma sas pèrdas cessavan pas de passar sos pauques gasanhs, lo govèrn de Buenos Aires tornèt crompar l’empiri de Cabanetas al prètz de la tèrra nusa, sens prene en compte las bastidas, las cerealas e los estatjantes, en daissant Cabanetas sens argent ni glòria. Cabanetas e Casey se moriguèron encara mai paures que las familhas que salvèron e que lor balhèron l’espèr qu’avián pas pus, mas la lor generositat, lor teneson òrba, assegurèron la naissença, la subrevida e la subrevivença de Pigüé, qu’es fins ara demorat un tròç reconeissent d’Avairon en America del Sud.

Buste d'Eduardo Casey
Estatua de Clamenç Cabanetas davant la glèisa

Faches d’interès

D’abitants de la Pigüé modèrna parlan e comprenon encara lo lengadocian e de carrièras, coma la calle de Rodez, e d’autres luòcs foguèron batejats en onor de vilas avaironesas, çò que motivèt la creacion d’una associacion que li dison Rouergue-Pigüé a l’ostal de la comuna de Sant Cosme d’Òlt e l’afrairament de la ciutat de Rodés.
En 1858, la batalha de Pi-Hué veguèt la victòria finala de las tropas del coronèl Nicolás Granada contra las tribús unidas del legendari cap Juan Callvucura a l’endrech de çò qu’anava venir Pigüé unes trenta ans pus tard.
En 1876, la batalha del Cura Malal entre lo coronèl Salvador Maldonado e lo cap Juan José Catriel sagelèt l’astrada de la resisténcia indigèna dins aquela region ont lo trionf de Maldonado permetèt que bastiguèssen plan de fortalesas militaras.
En 1878, lo govèrn nacional argentin li comandèt al luòctenent-coronèl Plaza Montero que renoncièsse a 3000 km² dins la zòna de Pi-Hué per i establir de bòrias.
En 1882, Plaza Montero vendèt sas tèrras a un sindicat britanic que lo representant en Argentina n’èra Eduardo Casey. La companhiá foguèt rebatejada "La Cura-Malal".
En 1898, un grop de borièrs de Pigüé, malcontents amb las flacas compensacions financièras que lor balhavan los asseguraires de Buenos Aires, deciguèron d’unir lor argent e de se parar eles meteisses contra las granissadas e los autres tempèris. Aital que nasquèt la primièra e pus vièlha cooperativa d’Argentina e mai d’America latina tota: "El Progreso Agrícola de Pigüé".
Pigüé es ont se debanèt la primièra conscripcion de la Republica Argentina.
Numa Ayrinhac, lo celèbre pintre e escalpraire occitano-argentin que faguèt fòrça retraches d’Eva e de Juan Domingo Perón, èra de Pigüé. Una de sas òbras mòstra lo parelh ensems, çò qu’èra pas jamai estat fach en Argentina.
Cada an lo 4 de decembre, los abitants de Pigüé fèstan la creacion de lor vila per la diaspòra avaironesa.
Dison qu’environ 30 a 40% dels estatjants actuals de Pigüé, es a dire mai de 5000 personas, an de raices occitanas.
Entre los immigrants que venguèron pus tard, i a d’italians, d’espanhòls e d’alemands del riu de Vòlga, que los confondon sovent amb de russes.

Los 166 fondadors

Aquí la lista completa dels 165 fondadors avaironeses, sens oblidar Eduardo Casey (37 ans), un argentin que nasquèt de parents irlandeses en 1847 e l’amic de Cabanetas; sens el, sens son argent, sens son sosten moral, i auriá pas jamai agut de Pigüé:

Ambèc:
- Clamenç Cabanetas (33 ans);
- Silvan Cabanetas (28) e sa femna Maria (26);
- Sílvia Cabanetas (19) e Clamença (17)
Arviu:
- August Cransac;
- Amanç Verdièr (25), sa femna Rosalia (23) e lor filha Germana (1)
Aurèla e Verlac:
- Alexandre Braç (51), sa femna Emília (41) e lors sièis dròlles Júlia (18), que foguèt la primièra mèstra de Pigüé, Emília (17), Danís (15), Leon (10), Alexandre (6) e Bèrta (4)
Boason:
- Josèp Brosas (24)
Campuac:
- Loís Delpòrt (38)
Castèl Marin:
- Antòni Blanc (42), sa femna Emília (32) e lor filha Leontina (5)
Cobison:
- Joan-Maria Sèrp (27);
- En Vassal
Cossèrgas:
- Joan Viguièr (28)
Espaliu:
- Joan-Pèire Arlabòça (18);
- Agustin Campradonda (30), sa femna Lúcia (20) e lor filh Agustin (2);
- Eugèni Girbal (16);
- Joan Guisard (24)
Gabriac:
- Bertrand Blasi (33), sa femna Júlia (33) e lors tres dròlles Clamenç (5), Josèp (3) e Anfós (1);
- Basili Bocais (41);
- Francés Gai (45) e sa femna Francesa (55);
- Casimir Poncièr (20)
Gramont:
- Victor Codèrc (27)
Las Sots:
- Alèxis Domèrgue (46), lo prèire
Livinhac lo Nalt:
- Adrian Solatges (36), sa femna Ròsa (36) e lors quatre dròlles Maria (13), Victor (8), Leontina (6) e Justina (2)
Montrosièr:
- Josèp Ferrand (44), sa femna Júlia (33) e lors quatre dròlles Josèp (11), Francés (9), Enric (5) e Maria (2)
Moirasés:
- Amanç Ginestet (27)
Naucèla:
- Josèp Dellac (15);
- August Fraisse (25) e sa femna Maria (24);
- Loís Lacomba (19)
Nòuviala:
- Carles Causse (41) e sa femna Maria (29);
- German Savi (22)
Pradas:
- Francés Gai (de pas confondre amb lo Francés Gai de Gabriac)
Riupeirós:
- Adrian Cofin (29)
Rodés:
- Justin Calmels (17)
- Adrian Garabuau (23)
- Francés Robellac (19)
Sent Cristòfa:
- Artemon Viala (52), sa femna Maria (36) e lors sèt dròlles Leona (19), Casimir (16), Albina (12), Maria (7), Anaís (6), Aurèlia (5) e Carles (2)
Sant Cosme d'Òlt:
- Lucian Cabanetas (36), sa femna Lúcia (29) e lor filha Sílvia (6);
- August Matat (22)
Sent Cebrian:
- Julian Giron (22) e sa femna Aulària (22);
- Maria Giron (54) e son filh Pèire (16);
- Pèire Masars (25)
Senta Jaleda:
- Pèire Alauset (25)
Sant Faliç de Lunèl:
- Marc Issalin (19);
- Valentin Issalin (63) e sos dos filhs Francés (32), l’autre amic de Cabanetas, e Agustin (16)
Sent Ginièis d'Òlt:
- Ipolit Vigorós (24)
Sent Partèm:
- Julian Cadrieu (20)
Sant Vensan:
- Agustin Segond (28), sa femna Catarina (27) e lor filh Frederic (2)
Tremolhas:
- Joan Ferrièra (40)
Vilafranca de Roergue:
- Nicolau Alric (31) e sa femna Antonieta (25);
- Joan-Baptista Lagarriga (25)
Vimenet:
- August Suau (40), sa femna Rosalia (36) e lors sièis dròlles Agustin (14), Xavièr (11), Maria (10), Sílvia (7), Josepina (5) e Albèrt (2)
Voltach:
- Emili Bodon (21)
Vòrs:
- Eugèni Galtièr (29);
- Ròsa Galtièr (43) e sos tres dròlles Josèp (20), Remesi (11) e Celina (7)
Origina desconeguda en Avairon:
- Jacme Andrieu (36);
- Prospèr Arvieu (29);
- Guilhèm Avit (43), sa femna Maria (43) e lors cinc dròlles Camil (17), Pèire (11), Juli (7), Maria (3) e Agustina (3 meses);
- Lerin Vergonhièr (28);
- Pèire Bolhac (40);
- August Boièr (26);
- Fermin Cansé (22);
- Josèp Cayrade (25);
- Loís Calvet (45);
- Adòlf Colin (19);
- Çubran Cussac (25);
- Fèlix Delbrole (30);
- Enric Delmas (21);
- Aquiles Didas (18);
- Felip Ducasse (30);
- Ector Dulong (17);
- Fermin Durand (38), sa femna Eugènia (44) e lors quatre dròlles Audoard (14), Teofil (11), Adrian (10) e Numa (5);
- Josèp Galtièr, sa femna e lors dos dròlles;
- Marcèl Galtièr e sa femna Victorina;
- Silvan Gastal (36), sa femna Agustina (34) e lor filh Ferrand (1);
- Antòni Gaubèrt (40);
- Onorat Lacomba (38) e sa femna Felícia (26);
- Celina Lafont (25);
- Pèire Lalana (33);
- Raimon Laplaça (36);
- German Lostalòt (17);
- Victor Mervièl (24);
- August Moisset (38), sa femna Victorina (29) e lor filha Maria (4);
- Eugèni Persèc (23);
- Juli Rei (35);
- Adrian Salèras (19);
- Victor Solièr (30)