1991

Aquesta pagina concernís l'an 1991 del calendièr gregorian.

En genier e en febrier, participacion dau país a la Guèrra de Kuwait ambé lo mandadís d'un còrs de 18 000 òmes. Capitèt sensa dificultat de menar una ofensiva sus lo flanc nòrd dei fòrças de la coalicion internacionala gropada a l'entorn deis Estats Units d'America. Lo 3 de junh, adesion oficiala de París au Tractat de Non Proliferacion Nuclera de 1968.

Regardant leis afaires intèrnes de França, lo 12 d'abriu, foguèt adoptada una lèi permetent d'aumentar lei competéncias de l'Assemblada de Corsega. Puei, lo 15 de mai, lo govèrn Rocard demissionèt e foguèt remplaçat per aqueu d'Édith Cresson. Pasmens, aquò permetèt pas de reglar lei crisis economica e sociala dau país (esmogudas dins de quartiers populars en mai e junh, discors Le Bruit et l'Odeur de Jacques Chirac lo 19 de junh). De mai, acomencèt l'Afaire dau sang contaminat per lo virüs dau SIDA lo 25 d'abriu.

Independéncia dau país lo 9 d'abriu. En mai, Zviad Gamsakhourdia foguèt elegit president de la republica. Establiguèt rapidament un regime fòrça autoritari que causèt una guèrra civila entre sei partisans e seis adversaris a la fin de l’annada.

Premiereis eleccions liuras en Polonha que marquèron la fin de la transicion vèrs lo capitalisme. Foguèron marcadas per una division importanta dei sufragis que ges de partit obtenguèt un resultat superior a 13%. Aquò foguèt a l'origina d'una instabilitat importanta dau govèrn. Pasmens, lei Premiers Ministres successius de l'annada (Tadeusz Mazowiecki, Jan Bielecki e Jan Olszewski) poguèron impausar un programa economic fòrça liberau qu'entraïnèt un afondrament economic dau país e una crisi persistenta fins a 1993. D'autra part, regardant sa diplomacia, Polonha quitèt lo Pacte de Varsòvia lo 1^èr de julhet. Ambé l'acòrd deis autrei membres, l'aliança foguèt definitivament abandonada.

Minada per una crisi economica grèva, per de dissensions intèrnas e per de movements independentistas au sen dei pòbles periferics, l'Union Sovietica s'afondrèt a cha pauc dins lo corrent de l'annada. En aost, de faccions conservatritz, sostengudas per lo KGB, assaièron de prendre lo poder per arrestar la deliquescéncia de l'estat sovietic. Arrestèron Mikhaïl Gorbachov e faguèron ocupar Moscòu per de fòrças militaras. Pasmens, a l'iniciativa dei liberaus dirigits per Borís Ieltzin, de manifestacions foguèron organizadas e lei soudats sovietics, sensa òrdre precís, sostenguèron pas lo còp d'estat. Mikhaïl Gorbachov foguèt liberat e rintrèt dins la capitala sota la « proteccion » d'Ieltzin.

La revirada dau còp d'estat entraïnèt l'acceleracion de l'afondrament dau poder centrau sovietic ambé la multiplicacion dei declaracions d'independéncia dei Republicas Socialistas. Lo 8 de decembre, lei presidents de Russia, d'Ucraïna e de Bielorussia se reüniguèron a Minsk per publicar una declaracion anonciant la dissolucion de l'URSS e son remplaçament per una Comunanutat deis Estats Independents (CEI) de definir. President sensa país, Mikhaïl Gorbachov deguèt finalament s'enclinar e demissinèt de la presidéncia de l'Union dei Republicas Socialistas Sovieticas lo 25 de decembre. L'endemans, la dissolucion dau país eissit de la Revolucion Russa foguèt oficialament proclamada marcant la fin de la Guèrra Freja. Foguèt remplaçat au sen deis institucions internacionalas per la Federacion de Russia.

Reconóissança oficiala de la sobeiranetat beliziana per Guatemala en 1991. Aquò permetèt lo retirament de l'importanta garnison britanica demorada dins lo país dempuei son independéncia en 1981. Pasmens, la situacion foguèt pas reglada per aquel acòrd car Guatemala contunièt de revendicar 12 272 km² de territòri belizian.

Independéncia dau país lo 16 de decembre.

Perseguida e fin de la crisi dubèrta ambé l'invasion de Kowait per Iraq en aost de 1990. D'efèct, lei negociacions regardant lo retirament e lo reglament dau deute iraquians mau capitèron en despiech dei temptativas de mediacion sovietica. Lo 17 de genier, la coalicion internacionala menada per leis Estatsunidencs acomencèt una campanha de bombardament aerian còntra l'armada iraquiana e leis infrastructuras dau país. L'aviacion iraquiana foguèt pas capabla de defendre son espaci aerian e lei tropas terrèstras subiguèron de pèrdas grèvas en fàcia deis armaments modèrnes utilizats per lei poissanças occidentalas. Saddam Hussein assaièt alora succès de desviar lo conflicte vèrs Israèl e mandèt plusors míssils còntra lo territòri israelian. Son objectiu èra d'entraïnar una repòsta israeliana qu'aurià benlèu causat lo retirament dei país arabis de la coalicion. Pasmens, sota la pression de Washington, Israèl renoncièt a una repòsta. Puei, lo 25 de febrier, lei fòrças terrèstras de la coalicion ataquèron lo sud d'Iraq e Kowait. Largament destruchas per lei bombardaments aerians, leis unitats iraquianas s'afondrèron rapidament. Après un centenau d'oras de combat, un trentenau de divisions iraquianas èran estadas anientadas e Saddam Hussein foguèt obligat d'acceptar lei condicions de la coalicion per obtenir un alta-au-fuòc (28 de febrier). Entre 20 000 e 35 000 soudats iraquianas foguèron tuats entre genier e febrier e aperaquí 75 000 bleçats.

Aquela desfacha e lei dificultats d'avitalhament dins lo sud dau país entraïnèt rapidament una tiera d'insureccions. Tre lo mes de març, de revòutas acomencèron dins lei regions chiistas e curdas. La Garda Republicana — qu'aviá gardat mai d'una unitat en resèrva — reagiguèt rapidament ambé l'acòrd tacit de Washington que voliá pas reversar Saddam Hussein e lo laissèt liurament reprimir lo movement chiista. Entre lo 7 e lo 14 de març, prenguèt l'avantatge sus l'insureccion chiista que mancava d'organizacion e d'armament. Lo 17 de març, lo fugau de l'insureccion (Basra) èra sota contraròtle (de combats limitats contunièron pasmens fins au començament d'abriu). Puei, l'armada iraquiana se dirigiguèt còntra lei Curds e reconquistèron lei vilas principalas dau nòrd (28 de març - 3 d'abriu). Lei combats s'arrestèron lo 5 d'abriu sota la pression estatsunidenca e lei territòris encara tenguts per lei Curds formèron un Curdistan Iraquian autonòm.

Après aquelei combats, Iraq demorèt sota embarg e leis Estats Units e seis aliats defendiguèron tanben l'utilizacion d'avions militars dins la màger part de l'espaci aerian iraquian. Aquel embarg anava entraïnar una crisi economica e sanitària grèva ambé l'afondrament de l'economia dau país e la reaparicion de malautiás grèvas coma lo colerà. Pasmens, Saddam Hussein capitèt de se mantenir au poder.

• 
  Ofensivas terrèstras de la fin de la Coalicion estatsunidenca durant la Guèrra dau Golf (25-28 de febrier de 1991).
• 
  Fotografia d'un carri iraquian destruch.
• 
  Veïculs militars e civius iraquianas destruchs dins la region de Basra.
• 
  Veïcul blindat estatsunidenc en fuòc après un tir de carri iraquian.
• 
  Soudats francés e estatsunidencs a l'entorn d'un carri iraquian abandonat.
• 
  Carri iraquian destruch per un tir de carri britanic.

Independéncia dau país lo 1^èr de setembre.

Independéncia dau país lo 31 d'aost.

Independéncia dau país lo 9 de setembre.

Independéncia dau país lo 27 d'octòbre.

Sortida dau Kodak DCS 100 que foguèt lo premier aparelh fotografic numeric. Limitat ai professionaus durant leis ans 1990, l'usatge d'aqueu tipe d'aparelhs anava se generalizar a partir deis ans 2000 e marginalizar la fotografia argentica.

Desvolopament de la premiera version dau sistèma operatiu Linux per l'informatician finlandés Linus Torvalds (nascut en 1969).

• 10 de febrièr - Emma Roberts, actritz e modèl americana
• 16 de febrièr - Sami Niemi, saltaire amb esquís finlandés
• 17 de febrièr - Ed Sheeran, cantaire e cantautor anglés
• 14 d'abril - Constance Jablonski, modèl francesa
• 15 d'abril - Anastasia Vinnikova, cantaira bielorussa
• 23 de mai - Lena Meyer-Landrut, cantaira alemanda
• 23 de mai - Sarah Jarosz, cantautora e musiciana americana
• 30 de mai - Johan Martial, fotbolaire francés
• 14 de junh - Erick Barrondo, atlèta guatemaltec
• 21 d'octobre - Jackie Chamoun, esquiaira alpina libanesa
• 4 de novembre - Yann Phesans, actor francés
• 22 de novembre - Ossi-Pekka Valta, saltaire amb esquís finlandés
• 1 de decembre - Sun Yang, nataire chinés
• 2 de decembre - Charlie Puth, cantaire american

• 8 de genièr - Steve Clark, guitarrista britanic (Def Leppard) (n. 1960)
• 11 de genièr, Carl David Anderson, fisician american, Prèmi Nobel (n. 1905)
• 17 de genièr - Rei Olav V de Norvègia (n. 1903)
• 30 de genièr - John Bardeen, fisician american, Prèmi Nobel (n. 1903)
• 6 de febrièr - Salvador Luria, biològ italian, Prèmi Nobel (n. 1912)
• 21 de febrièr - Margot Fonteyn, dançaira britanica (n. 1919)
• 2 de març - Serge Gainsbourg, cantaire francés (n. 1928)
• 12 de març - Ragnar Granit, neuroscientific finlandés, Prèmi Nobel (n. 1900)
• 17 de març - Pilar Primo de Rivera, politiciana espanhòla (n. 1907)
• 20 de març - Jan Alfred Szczepański, critic de literatura, de teatre e de cinèma polonés (n. 1902)
• 24 de març - Albert Järvinen, musician de rock finlandés (n. 1950)
• 3 d'abril - Graham Greene, escrivan, autor de teatre e critic de literatura anglés (n. 1904)
• 1 de mai - Cesare Merzagora, president provisòri d'Itàlia (n. 1898)
• 21 de mai - Rajiv Gandhi, primièr ministre d'Índia (n. 1944)
• 23 de mai - Jean Van Houtte, primièr ministre de Belgica (n. 1907)
• 6 de junh - Stan Getz, saxofonista de jazz american (n. 1927)
• 15 de junh - William Arthur Lewis, economista de Santa Lucia, Prèmi Nobel (n. 1915)
• 6 de julhet - Anton Yugov, primièr ministre de Bulgaria (n. 1904)
• 24 de julhet - Isaac Bashevis Singer, escrivan polonés american, Prèmi Nobel (n. 1902)
• 3 d'agost - Ali Sabri, primièr ministre d'Egipte (n. 1920)
• 2 de setembre - Alfonso García Robles, diplomata mexican, Prèmi Nobel (n. 1911)
• 3 de setembre - Frank Capra, realizator de cinèma american (n. 1897)
• 7 de setembre - Edwin Mattison McMillan, quimista american, Prèmi Nobel (n. 1907)
• 26 de setembre - Billy Vaughn, cap d'orquèstra american (n. 1919)
• 28 de setembre - Miles Davis, musician de jazz e compositor american (n. 1926)
• 13 d'octobre - Daniel Oduber Quirós, president de Còsta Rica(n. 1921)
• 24 d'octobre - Gene Roddenberry, creator de la seria de television Star Trek (n. 1921)
• 5 de novembre - Fred MacMurray, actor american (n. 1908)
• 6 de novembre - Gene Tierney, actritz americana (n. 1920)
• 18 de novembre - Gustáv Husák, president de Checoslovaquia (n. 1913)
• 23 de novembre - Klaus Kinski, actor alemand (n. 1926)
• 24 de novembre - Eric Carr, musician american (Kiss) (n. 1950)
• 24 de novembre - Freddie Mercury, cantaire e compositor britanic (Queen) (n. 1946)
• 1 de decembre - George Joseph Stigler, economista american, Prèmi Nobel (n. 1911)
• 6 de decembre - John Richard Nicholas Stone, economista britanic, Prèmi Nobel (n. 1913)
• 9 de decembre - Berenice Abbott, fotografa americana (n. 1898)
• Ivan Roa Christian, magistrat de Pitcairn (n. 1919)

• Prèmi Nobel de Fisica : Pierre-Gilles de Gennes
• Prèmi Nobel de Quimia : Richard R. Ernst
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : Erwin Neher, Bert Sakmann
• Prèmi Nobel de Literatura : Nadine Gordimer
• Prèmi Nobel de la Patz : Aung San Suu Kyi
• Prèmi Nobel d'Economia : Ronald Coase