Segonda Guèrra Mondiala
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
En tot Seguir es agulhes deth relòtge, dempús dera superiora quèrra: Tropes dera Commonwealth ath desèrt; Civius chinesi en tot èster enterradi viui per soldats japonesi; Fòrces sovietiques pendent ua ofensiva d'iuèrn; Avions japonesi prèsti d'enlairar-se dempús d'un portaavions; Tropes sovietiques en tot lutar en Berlin; Un sosmarin alemand en tot èster atacat.
Informacions generalas
Data	7 de junhsèga de 1937 - 2 de seteme de 1945 (en Asia) 1en de seteme de 1939 - 8 de mai de 1945 (en Euròpa)
Luòc	Principaument en Euròpa e en Asia orientau
Eissida	Victòria des Aliats
Belligerants
Union Sovietica Estats Units d'America Reiaume Unit China França[1] Polonha Canadà Austràlia Nòva Zelanda Sud-Africa Norvègia Belgica Païses Basses Iogoslavia Grècia Brasil Itàlia (1943-1945)[2] Romania (1944-1945) Finlàndia (1944-1945)	Alemanha Japon Itàlia(1940-1943)[3] França[4] Finlàndia (1941-1944) Ongria Romania (1941-1944) Bulgaria (1941-1944) Croàcia Eslovaquia Tailàndia (1941-1944) Manchokuò Iraq (1941)
Batalhas
• Guèrra Sinojaponesa (1937-1945) : Pònt Lugou — Shanghai — Taiyuan — Xinkou — Nanquin — Pingwingguan — Taierzhuang — Xuzhou — Wuhan — Nanchang — Suixian-Zaoyang — Changsha (1a) — Sud Guangxi — Zaoyang-Yichang — Ofensiva dei Cent Regiments — Sud Henan — Shanggao — Sud Shanxi — Changsha (2a) — Changsha (3a) — Oèst Hubei — Changde — Operacion Ichi-Go (Changsha (4a) — Guilin-Liuzhou) — Ofensivas chinesas de 1945. • Conflicte frontalier sovietojaponés : Lac Khasan — Khalkhin Gol. • Campanha de Polonha (1939) : Westerplatte — Mokra — Węgierska Górka — Seuva de Tuchola — Borowa Góra — Wizna — Bzura — Brest-Litovsk — Invasion sovietica de Polonha — Lwow — Modlin — Tomaszów Lubelski — Varsòvia — Szack — Wytyczno — Kock. • Batalha de l'Atlantic (1939-1945) : Rio de la Plata — Estrech de Danemarc — Operacion Neuland — Operacion Paukenschlag — Operacion Postmaster — Operacion Cerberus — Operacion Biting — Operacion Chariot — Sant Laurenç — Mar de Barents — Cap Nòrd — Operacion Teardrop. • Guèrra d'Ivèrn (1939-1940) : Tolvajärvi — Suomussalmi — Kelja — Taipale — Summa (1a) — Rota de Raate — Kuhmo — Honkaniemi — Kollaa — Salla — Petsamo — Summa (2a). • Campanha de Norvègia (1940) : Danemarc – Estrech de Drobak — Midtskogen — Namsos — Vinjesvingen — Narvik. • Campanha de França (1940) : País Bas — Campanha de Belgica — Hannut — Gembloux — Sedan — Amians — Bolonha — Calais — Stonne — Lilla — Dunquèrca — Aisne — Ailette — Aups — Saumur. • Mar Mediterranèa (1940-1945) : Malta — Mers el Kebir — Cap Teulada — Tarenta — Cap Matapan — Illas Kerkennah. • Batalha d'Anglatèrra (1940-1941). • Africa Orientala (1941) : Campanha dau Somaliland britanic — Keren — Asosa — Gambela — Saio. • Guèrra dau Desèrt (1940-1942) : Invasion italiana d'Egipte — Operacion Compass (Sidi Barrani — Bardia) — Kufra — Tobruk — Operacion Brevity — Operacion Crusader — Gazala (Bir Hakeim) — El Alamein (1a) — Alam el Halfa — El Alamein (2a) — El Agheila. • Guèrra Italogrèga (1940-1941) : Pindus — Elaia–Kalamas — Saranda — Morava-Ivan — Himara — Còl de Klisura (1a) — Trebeshina — Ofensiva italiana de la Prima de 1941. • Guèrra Francotailandesa : Yang Dang Khum — Phum Preav — Koh Chang — Angkor • Campanha d'Iogoslavia (1941). • Orient Mejan (1941-1942) : Guèrra Angloiraquiana — Invasion Anglosovietica d'Iran — Campanha de Siria. • Batalha de Grècia (1941) : Linha Metaxas — Ptolemaida — Còl de Kleisoura (2a) — Termopilas — Creta. • Guèrra Germanosovietica / Frònt de l'Ést (1941-1945) : Operacion Barbarossa (Fortalesa de Brest — Bialysok-Minsk — Raseiniai — Brody — Smolensk (1a) (Ièlnia) — Uman — Odessa — Kiev (1a) — Tallinn — Leningrad — Karkòv — Crimèa — Rostov (1a) — Moscòu) — Sebastopòl — Batalhas de Rzhev (Toropets–Kholm — Demyansk — Velikiye Luki — Operacion Mars) — Karkòv (2a) — Stalingrad — Karkòv (3a) — Kursk — Smolensk (2a) — Dniepr — Kiev (2a) — Ofensiva Dniepr-Carpatas — Ofensiva Leningrad-Novgorod — Narva — Kamenets-Podolsky — Ofensiva de Crimèa — Premiera ofensiva de Jassy–Kishinev — Operacion Bagration — Ofensiva Lvov–Sandomierz — Insureccion de Varsòvia — Segonda ofensiva Jassy–Kishinev — Ofensiva de la Baltica — Debrecen — Còl de Dukla — Ofensiva de Belgrad — Ofensiva Petsamo–Kirkenes — Budapèst — Ofensiva Vistula-Oder — Operacion Sonnenwende — Ofensiva de Prússia Orientala (Konigsberg) — Ofensiva de Pomerània Orientala — Ofensivas de Silèsia — Viena — Berlin — Ofensiva de Praga (Praga). • Guèrra de Contuniacion (1941-1944) : Ofensiva de Carèlia-Ladoga — Ofensiva de l'istme de Carèlia — Ofensiva de Carèlia Orientala — Operacion Silberfuchs — Hanko — Someri — Ofensiva Vyborg–Petrozavodsk (Tienhaara — Tali-Ihantala — Baia de Vyborg — Vuosalmi — Ilomantsi). • Guèrra de Pacific (1941-1945) : Pearl Harbor — Wake — Hong Kong — Filipinas (1a) (Bataan — Corregidor) — Malàisia — Singapor — Campanha deis Índias neerlandesas (Bornèo — Java — Timòr) — Campanha de Nòva Guinèa (Campanha deis Illas de l'Amirautat) — Mar de Java — Estrech de la Sonda — Campanha deis Illas Salamon (Guadalcanal – Santa Cruz) — Mar de Coralh — Midway — Campanha deis Illas Aleutianas (Attu — Illas Komandorski) — Tarawa — Peleliu — Angaur — Tinian — Guam — Saipan — Filipinas — Filipinas (2a) (Leyte — Golf de Leyte — Luçon — Manila) — Iwo Jima — Okinawa — Bornèo (2a) — Operacion Ten-Go — Bombardament d'Hiroshima e de Nagasaki. • Campanha de Birmania (1942-1945) : Riu Bilan — Pònt de Sittang — Pegu — Rota Yunnan-Birmania (Toungoo) — Yenangyaung — Arakan (1a) — Operacion U-Go (Imphal — Kohima) — Ngakyedauk — Campanha de Birmania dau Nòrd (Mont Song) — Meiktila e Mandalay — Pokoku. • Campanha d'Africa dau Nòrd (1942-1943) : Operacion Torch — Campanha de Tunisia (Sedjenane — Sidi Bou Zid — Kasserine — Medenine — El Guettar — Wadi Akarit). • Campanha d'Itàlia (1943-1945) : Lampedusa — Campanha de Sicília — Desbarcament aliat d'Itàlia — Corsèga — Napòli — Riu Moro — Monte Cassino (Garigliano — Anzio) — Ancona — Linha Gotica — Ofensiva de la Prima de 1945 en Itàlia. • Frònt de l'Oèst (1944-1945) : Desbarcament de Normàndia — Batalha de Normàndia (Caen — Cherborg — Falaise — Brèst) — Desbarquament de Provença (Tolon — Marselha) — París — Operacion Market Garden — Escalda — Mètz — Ardenas — Ais d'Alemanha — Campanha de Lorena — Campanha aliada d'Alemanha (Ruhr). • Guèrra de Lapònia (1944-1945) : Tornio — Rovaniemi. • Guèrra Sovietojaponesa (1945) : Campanha sovietica de Manchoria — Shumshu .

La Segonda Guèrra Mondiala (var. Dusava Guèrra Mondiala, Dusau Guèrra Mondiau, Segonda Guèrra Mondiau) es un conflicte que comencèt per un ensemble de conflictes regionaus, iniciats en 1937 en Asia e en 1939 en Euròpa, que se generalizèron a la màger part dei país en 1941 per s'acabar en 1945. Opausèt la Granda Aliança, formada a l'entorn deis Estats Units, de l'URSS, dau Reiaume Unit, de China e de França, a l'Aisse constituït d'Alemanha, de Japon, d'Itàlia e de seis aliats. Conflicte sensa precendets dins l'istòria umana per l'amplor dei fòrças mobilizadas, la talha dei teatres d'operacions e lo nombre de mòrts (au mens 60 milions), s'acabèt per la victòria deis Aliats, l'emergéncia deis Estats Units e de l'Union Sovietica coma superpoissanças e lo declin dei poissanças colonialas.

Sei causas son nombrosas. Lo Tractat de Versalhas aviá creat fòrça tensions en Euròpa e la crisi economica de 1929 destabilizèt prefondament leis elèits tradicionaus. Aquò permetèt la mesa en plaça de regims autoritaris. En particular, en Alemanha, Adolf Hitler establiguèt una dictatura racista destinada a assegurar la subrevida de la « raça superiora ». Per aquò, comencèt de reünir ò de revendicar totei lei territòris poblats per de minoritats alemandas en Euròpa Centrala. Foguèt sostengut per l'Itàlia de Benito Mussolini qu'aviá d'ambicions expansionistas en Mediterranèa. La prudéncia e lo pacifisme de França e dau Reiaume Unit favorizèron aqueleis agressions fins a l'invasion de Polonha en setembre de 1939 que menèt a una declaracion de guèrra. En Asia, lei combats avián ja començat en causa deis ambicions de Japon, desirós d'aprofichar lei trèbols interiors chinés per annexar d'un biais mai ò mens dirècte divèrsei regions continentalas.

La premiera partida de la guèrra durèt fins a 1942-1943. Veguèt lei país de l'Aisse enregistrar de succès importants. En Euròpa, leis Alemands eliminèron l'armada francesa, ocupèron la màger part dau continent, menacèron Moscòu e agantèron Vòlga. De son caire, Japon ocupèt lei regions litoralas de China, la màger part dau Sud-Èst Asiatic e una partida importanta de l'Ocean Pacific. Pasmens, la mobilizacion deis economias estatsunidenca, britanica e sovietica permetèt de reversar la superioritat de l'Aisse. Una tiera de batalhas (Midway, El Alamein, Estalingrad, Korsk) marquèt la fin dei conquistas germanonipons. De 1942 a 1945, una tiera de còntra-ofensivas permetèt ais Aliats de liberar lei regions ocupadas e, finalament, d'atacar dirèctament lo territòri advèrs. En mai de 1945, la presa de Berlin per lei Sovietics entraïnèt la capitulacion d'Alemanha. Japon l'imitèt quatre mes pus tard après lei bombardaments atomics còntra Hiroshima e Nagasaki.

Lo restabliement de la patz veguèt una transformacion majora deis equilibris mondiaus. Afeblits, França e lo Reiaume Unit venguèron de poissanças mondialas de segond reng, obligadas de tenir còmpte de l'avejaire deis Estats Units e de faciar d'insureccions dins sei colonias. L'URSS, aureolada dau prestigi de sei victòrias, venguèt la segonda superpoissança mondiala. La rivalitat entre Washington e Moscòu menèt rapidament a una patz inacabada marcada per lo començament de la Guèrra Freja. Jutjada responsabla de la guèrra, Alemanha foguèt ocupada per lei « quatre Grands » fins ais ans 1990. En Asia, Japon perdiguèt tanben son estatut de poissança mondiala per venir una mena de protectorat estatsunidenc.

L'amplor dei combats e deis atrocitats, especialament lo genocidi planificat dei judieus per leis Alemands foguèt tanben un traumatisme per la societat europèa. Entraïnèt l'instauracion d'un òrdre juridic novèu per lo drech de la guèrra amb la definicion dei nocions de crime còntra l'Umanitat e de crime de guèrra. En parallèl, l'Organizacion dei Nacions Unidas, una version melhorada de la Societat dei Nacions, foguèt creada per assaiar d'empedir de guèrras novèlas.

Iniciada per l'afondrament de la borsa de New York, la crisi economica de 1929 aguèt de consequéncias grèvas en Euròpa. D'efiech, avivèt leis antagonismes nacionaus car lei govèrns dau periòde adoptèron de politicas proteccionistas per reservar son mercat interior a sei productors. Pasmens, aquò aguèt d'efiechs fòrça negatius en Euròpa Centrala, especialament en Àustria, Ongria ò Checoslovaquia qu'avián ges d'accès a la mar. L'agitacion sociala favorizèt l'instauracion de regims autoritaris, sostenguts per lei partits anticomunistas.

En particular, foguèt lo cas d'Alemanha que son economia èra basada sus leis exportacions. Lo país portèt ansin au poder Adolf Hitler, lo cap d'un nacionalista, antisemita e anticomunista, en genier de 1933 Rapidament, establiguèt un regim autoritari que reprimiguèt totei lei formas d'oposicion (sindicats, partits politics...) e comencèt d'aplicar un programa de revision dau Tractat de Versalhas.

Inicialament, una coalicion existiá en Euròpa entre França, lo Reiaume Unit, Itàlia e l'URSS per susvelhar una renaissença de la poissança alemanda. Pasmens, aqueu sistèma èra fòrça fragil. Londres èra ostila ais ambicions de Roma en Mediterranèa e en Africa Orientala, lei Francés volián pas perdre sa proximitat amb lo Reiaume Unit, Moscòu se maufisava de París e de Londres e lei Reiaume Unit crenhavan una egemonia francesa sus lo continent. Una tiera de crisis entraïnèt donc l'afondrament rapid d'aqueu raprochament.

Lo premier incident foguèt la condamnacion de l'invasion d'Etiopia per Itàlia per la Societat dei Nacions. Itàlia rompèt amb França e lo Reiaume Unit per se raprochar d'Alemanha. La Guèrra Civila Espanhòla e l'ideologia comuna entre Adolf Hitler e Benito Mussolini confiermèron aquela aliança que foguèt regularament renfòrçada. Isolada e egalement maucontenta de mai d'una clausa dau Tractat de Versalhas, l'URSS refusèt de s'engatjar amb lei democracias e escotèt lei prepausicions alemandas^[5]. Ansin, se formèt pauc a pauc un blòt revisionista en Euròpa.

En Asia, Japon aviá conegut una transformacion impressionanta dempuei la fin dau sègle XIX amb l'adopcion d'una politica de modernizacion accelerada a l'eissida de la Restauracion Meiji (1868). Aviá permés de crear una administracion, una armada e una industria eficaça e lo país aviá mostrat son mestritge de la tecnologia occidentala durant mai d'una guèrra. Èra ansin vengut la premiera poissança asiatica e una poissança mondiala. Pasmens, la manca de ressorsas naturalas sus son territòri e lo ròtle tengut per l'armada dins son desvolopament o menèron vèrs una politica militarista e expansionista. Entre 1894 e 1935, aviá conquistat Formosa, Corèa, divèrseis illas de l'Ocean Pacific e quauquei regions de China.

D'efiech, afeblida per de divisions intèrnas grèvas e per una societat encara fòrça feudala, China èra una presa ideala per un país desirós de renfòrçar sa basa industriala per s'impausar coma la poissança dominanta en Asia Orientala. De mai, leis autrei regions asiaticas susceptiblas d'èsser colonizadas èran ja tengudas per leis Europèus. Lo partit dei militars ganhèt donc mai e mai d'influéncia en Japon e la necessitat d'un conflicte d'amplor còntra China, e mai la possibilitat d'una guèrra còntra leis Estats Units, foguèt pauc a pauc acceptada per l'elèit nacionau.

Rapidament après sa presa de poder, Hitler anoncièt lo rearmament d'Alemanha. Aquò èra un mejan per resòuvre la crisi economica e de fabricar un otís adaptat a seis ambicions militaras. Permetèt au país de se dotar d'armaments recents e modèrnes. En 1936, ordonèt la remilitarizacion de Renània, region demilitarizada per lo Tractat de Versalhas. L'abséncia de reaccion vertadiera de França l'encoratjèt de contuniar. Amb una abiletat certana, lo Führer utilizèt lo principi dei nacionalitats e lo drech dei minoritats per justificar l'annexion lei territòris poblats per d'Alemands.

Sa premiera annexion foguèt aquela d'Àustria. Per aquò, utilizèt de nazis locaus per suscitar de trèbols que permetèron au Reich d'annexar lo país a l'eissida d'una pichona expedicion militara que rescontrèt ges de resisténcia. Puei, revendiquèt lo territòri dei Sudetas en Checoslovaquia. Aquò foguèt una etapa importanta car lo país èra un aliat important de França. Montanhosa, la region revendicada èra la basa dei defensas chècas. Après de menaas de guèrra, París, qu'aviá pas lo sostèn de Londres per començar un conflicte, acceptèt de sacrificar Checoslovaquia a la conferéncia de Munic.

Dins aquò, Hitler respectèt pas leis acòrdis signats e ocupèt la totalitat de Boèmia e de Moràvia en març de 1939. Transformèt Eslovaquia en un protectorat que li demorèt fidèu fins a l'invasion sovietica de la region en 1945. Aqueu traïment suscitèt l'indignacion dei Britanics que decidèron de resistir a la revendicacion seguenta d'Hitler.

La crisi seguenta regardèt lo territòri de Danzig. Comencèt durant l'estiu de 1939 e França e lo Reiaume Unit assegurèron Polonha de son sostèn. En parallèl, assaièron de formalizar una aliança amb l'URSS. Pasmens, lei Polonés refusèron l'intrada de l'Armada Roja sus son territòri. D'autra part, la delegacion francobritanica aviá pas pron de poders per discutir de plans concrèts amb lei generaus sovietics^[6]. Estalin preferiguèt donc trobar un acòrdi amb Alemanha. Signat lo 23 d'aost de 1939, lo Pacte Germanosovietic precipitèt la guèrra en Euròpa car permetèt ais Alemands de concentrar sei fòrças còntra Polonha. L'invasion comencèt lo 1^èr de setembre e entraïnèt una declaracion de guèrra de França e dau Reiaume Unit lo 3.

Dempuei la Guèrra de Shanghai e l'Invasion japonesa de Manchoria, la situacion en China demorava malaisada. Plusors regions èran totjorn tengudas per de senhors de guèrra de facto independents e l'autoritat dau poder centrau èra minada per la corrupcion, la manca d'infrastructuras e la guèrra civila entre nacionalistas e comunistas. Aprofichant aqueu contèxte, Japon aumentèt la pression per obtenir mai d'avantatges. Pasmens, lo govèrn nacionalista de Chiang Kai-shek refusèt.

Lo 7 de julhet de 1937, un incident imaginari foguèt utilizat per lei Japonés per entraïnar una tiera d'atacas. Susprés, lei Chinés perdiguèron Pequin (aost), Shanghai (novembre) e Nanquin (decembre). Fòrça saunós, lei combats per Shanghai e Nanquin s'acabèron per lo chaple de 300 000 civius. Pasmens, aquelei desfachas entraïnèron pas la dubertura de negociacions e lo conflicte contunièt amb lo retirament dau govèrn nacionalista dins la vila de Chongqing e la signatura d'una aliança entre lei diferentei faccions chinesas.

En 1939, Japon emetèt de revendicacions sus de territòris mongòls. Òr, Mongolia èra protegida per l'URSS que renforcèt sa preséncia dins lei regions contestadas. Sensa declaracion de guèrra car lei dos país volián pas intrar dins un conflicte oficiau, lei Sovietics e lei Japonés s'opausèron militarament lòng de la frontiera entre Mongolia e Manchukuo. Pasmens, a partir de mai de 1939, l'amplor dei combats aumentèt e plusors divisions foguèron mandadas dins la region de Khalkhin Gol. Lei combats durèron fins a setembre e s'acabèron per una victòria dei fòrça sovieticas^[7].

Aquela desfacha aguèt d'efiechs sus l'estrategia de Tòquio que preferiguèt per la seguida defugir un conflicte novèu còntra l'Armada Roja. Aquò foguèt fòrça important en 1941-1942 car lei Sovietics poguèron liurament desplaçar sei divisions de Siberia, ben equipadas per combatre dins de condicions climaticas extrèmas, per participar a la defensa de Moscòu atacada per la Wehrmacht. Aquela batalha permetèt tanben a Estalin de descubrir lo talent dau generau Gueorgui Júkov que venguèt son cap militar principau durant la guèrra còntra Alemanha.

La campanha de Polonha durèt dau 1^èr de setembre au 6 d'octòbre de 1939. Laissant l'iniciativa a l'oèst a l'armada francesa qu'aprofichèt pas la situacion per organizar una ofensiva poderosa, leis Alemands alinhèron mai de 60 divisions, 2 000 carris e 2 000 avions còntra una armada polonesa, mau posicionada, tenent un vintenau de divisions e un desenau de bregadas. Lei linhas polonesas foguèron rapidament rompudas e lei combats se concentrèron sus la reduccion de pòchis defensivas organizadas a l'entorn de vilas ò de concentracions de fòrças enceucladas. A partir dau 17 de setembre, lei Sovietics ataquèron lo territòri polonés a l'èst e avancèron aisament sensa trobar de resisténcia organizada. Finalament, Varsòvia capitulèt lo 27 de setembre e lei darrierei tropas polonesas abandonèron lo combat au començament d'octòbre.

Lo 28 de setembre, Alemanha e l'URSS organizèron un novèu partiment de Polonha. La mitat orientala, a l'èst de Bug, foguèt annexada per lei Sovietics. Moscòu obtenguèt tanben l'acòrdi de Berlin per annexar leis estats baltics (franc de la region de Memel). De son caire, lo III^en Reich annexèt Danzig, Memel e divèrsei territòris dau nòrd-oèst polonés. Lo rèsta de Polonha formèt un protectorat plaçat sota administracion militara alemanda. Dins aquò, aquela desfacha foguèt pas acceptada per lo govèrn polonés que capitèt de s'exiliar en França. En parallèl, se formèt un important movement de resisténcia (Arma Krajowa).

En China, la progression japonesa venguèt pus malaisada en 1938 amb una premiera desfacha a Taierzhuang (24 de març - 7 d'abriu). Pus nombrós, lei Chinés avián un armament e un entraïnament inferior a seis adversaris. Pasmens, èran sostenguts per de guerilhas fòrça activas. En fàcia, l'armada imperiala nipona adoptèt una politica de repression fòrça violenta mai aquò empediguèt jamai leis atacas còntra sei linhas d'avitalhament. Ansin, après la conquista de Wuhan (11 de junh - 27 d'octòbre), lo conflicte s'encalèt. En particular, tres ofensivas còntra la vila de Changsha, importanta crosiera per lei Chinés, foguèron rebutadas per lei defensors en 1939, en 1941 e en 1942. Lo començament de la guèrra còntra leis Estats Units menèt a l'estabilizacion dau frònt fins a 1944.

Sus lo frònt occidentau, lo periòde de setembre de 1939 a mai de 1940 es dich Guèrra Curiosa en causa de l'abséncia d'operacions militaras vertadieras entre lei dos camps. D'efiech, après quauqueis atacas limitadas en setembre de 1939, l'armada francesa refusèt d'atacar lo territòri alemand e preferiguèt se retirar lòng de la Linha Maginot. Entraïnada per la doctrina ultradefensiva de l'Estat-Major francés, aquela estrategia èra destinada a mantenir en plaça lo blocus navau organizat per Londres e París còntra Alemanha. Pasmens, permetèt a la Wehrmacht de transferir sei fòrças vèrs l'oèst e de restaurar son potenciau de combat après lei pèrdas enregistradas en Polonha^[8].

En parallèl, una autra crisi grèva aguèt luòc en Euròpa Orientala après l'invasion de Finlàndia per l'URSS. D'efiech, en despiech de son aliança amb Adolf Hitler per conquistar Polonha, Estalin s'inquietava fòrça de la poissança alemanda e dei projèctes nazis vèrs l'Èst. Per renfòrçar lei defensas de Leningrad, demandèt donc la cession de territòris e de basas navalas ai Finlandés. Après lo refús d'Helsinki, ordonèt una ataca generala (30 de novembre). Pasmens, l'operacion foguèt mau preparada e l'Armada Roja se turtèt a una resisténcia ben organizada. Capitèron finalament de s'impausar gràcias a sa superioritat numerica en febrier de 1940 e lei Finlandés acceptèron de negociar la cession de quauquei regions frontalieras avans de subir de pèrdas decisivas. Dins aquò, lei limits mostrats foguèron un avertiment seriós per l'armada sovietica que comencèt de reformar sei capacitats combativas après lei purgas de 1936-1938.

A partir de febrier de 1940, lei Britanics comencèron de renfòrçar sa preséncia dins leis aigas norvegianas. L'objectiu èra de completar lo blocus economic d'Alemanha en empedissent lo comèrci dau minerau de fèrre en provenància dau nòrd de Suècia exportat a partir dau pòrt norvegian de Narvik. Lo 8 d'abriu de 1940, lei Francobritanics anoncièron son intension de minar leis aigas au nòrd d'Alemanha per blocar totalament aqueu trafec. Pasmens, tre lo 9, Hitler ordonèt a sei tropas d'ocupar Danemarc e Norvègia.

Leis Aliats assaièron de desbarcar de tropas per blocar l'avançada de la Wehrmacht vèrs lo nòrd. Après divèrsei victòrias navalas britanicas, lei Francés capitèron de prendre Narvik lo 28 de mai. Pasmens, foguèron rapidament obligats d'abandonar la vila en causa de l'evolucion catastrofica de la campanha de França. Permetèron ansin ais Alemands d'ocupar lo litorau norvegian e de gardar son accès ai minas de fèrre suedesa fins a la fin de la guèrra. Lo rèi Haakon VI de Norvègia s'enfugiguèt en Anglatèrra per perseguir lo combat. En revènge, en Danemarc, lo rèi demorèt amb sa populacion, çò qu'entraïnèt una demanda d'independéncia de part d'Islàndia que se placèt sota la proteccion de Londres^[9].

Alemanha inicièt son ataca generala sus lo frònt de l'Oèst lo 10 de mai de 1940. Ataquèt inicialament Belgica e lei País Bas per i atraire lei resèrvas francesas. L'ataca principala comencèt lo 13 de mai dins leis Ardenas. Lei defensas francesas i foguèron aisament rompudas e leis Alemands esplechèron son succès per se dirigir vèrs lo nòrd e enceuclar lei fòrças britanicas e lei tropas francesas intradas en Belgica^[10]. Per empedir son anientament, aquelei fòrças se retirèron vèrs Dunquèrca onte 300 000 soudats francobritanicas poguèron s'escapar gràcias a una operacion navala britanica. Pasmens, perdiguèron de quantitats considerablas d'equipaments. Puei, la Wehrmacht ataquèt vèrs lo sud onte lei rèstas de l'armada francesa foguèron pas capables de l'arrestar. Lo 10 de junh, Itàlia assaièt d'aprofichar la situacion per atacar dins leis Aups mai son armada, mau preparada, foguèt blocada sensa dificultat.

Lo 22 de junh, França signèt un armistici amb Alemanha. Lo manescau Philippe Pétain formèt un govèrn de collaboracion que s'installèt dins la vila de Vichèi. Aguèt lo drech d'administrar dirèctament la mitat sud dau territòri francés (franc dau litorau atlantic) mai deguèt limitar son armada a 100 000 òmes e pagar d'indemnitats jornadieras fòrça importantas a Alemanha. Lo rèsta dau territòri francés foguèt ocupat per Alemanha maugrat lo mantenement en plaça de l'administracion. La flòta francesa deguèt se concentrar dins lo pòrt de Tolon. Lei colonias francesas demorèron tanben sota l'autoritat de Vichèi. Pasmens, tre lo 18 de junh, de Francés jonhèron lo generau Charles de Gaulle per contuniar lo combat amb lei Britanics. Inicialament considerats coma de rebèls, foguèron pauc a pauc reconeguts coma lo govèrn francés legitim e, tre l'estiu de 1940, l'Africa Eqüatoriala Francesa, lei comptadors francés d'Índia, Tahiti e la Nòva Caledònia se ralièron a de Gaulle e a son movement de la França Liura.

L'afondrament francés de mai-junh de 1940 foguèt una suspresa per lei Britanics que deguèron rapidament s'organizar per assegurar la defensa de seis illas. Ansin, lei 3 e 8 de julhet, ataquèron d'esquadras navalas francesas en Argeria (chaple de Mers el-Kebir) e en Senegau per empedir la captura d'unitats navalas importantas per Alemanha. En parallèl, concentrèron son aviacion per luchar còntra leis atacas aerianas alemandas. D'efiech, dins l'impossibilitat de desbarcar de tropas dins leis Illas Britanicas, Hitler autorizèt l'organizacion d'una campanha de bombardaments còntra lei vilas anglesas. Lei combats comencèron lo 10 d'aost de 1940 e durèron plusors mes. Pasmens, la Royal Air Force capitèt de resistir e d'infligir de pèrdas importantas a la Luftwaffe. Tre setembre, la revirada alemanda èra clara e lo conflicte se desplacèt vèrs d'autrei teatres.

Lei Britanics s'acordèron tanben amb leis autoritats de Vichèi. En cambi d'asseguranças regardant lo contraròtle dei naviris francés estacionats a Tolon, Londres acceptèt d'arrestar son sostèn ai temptativas dei Francés d'atacar lei colonias encara tenguts per lei fidèus de Pétain. Aquò permetèt d'eliminar una menaça segondària per lei fòrças britanicas.

Après l'eliminacion militara de França, lei combats terrèstres se concentrèron en Africa e en Orient Mejan. En setembre, leis Italians aprofichèron sa superioritat numerica en Libia (200 000 còntra 36 000) per atacar Egipte. Pasmens, se turtèron a una resisténcia viva e a l'arribada de renfòrç. Foguèron ansin durament batuts en decembre de 1940 e en genier de 1941 permetent ai Britanics d'avançar en Cirenaïca. Per empedir l'afondrament de son aliat, Hitler foguèt donc obligat de mandar un còrs, l'Afrikakorps de Rommel, per restablir la situacion dins la region. Gràcias a de còntra-ofensivas ben menadas, lei Germanoitalians reprenguèron ansin Cirenaïca franc lo pòrt de Tobruk.

En revènge, en Etiopia, lei fòrças italianas, totalament isoladas, foguèron aisament esquichadas. Addis Abeba foguèt conquista lo 10 d'abriu de 1941, çò que permetèt la restauracion oficiala d'Etiopia. Lo rèsta dei tropas italianas capitulèt lo 19 de mai a Amba Alagi. En Iraq, l'Aisse sostenguèt una temptativa de revòuta còntra la preséncia britanica. Dins aquò, leis Anglés o reprimiguèron sensa dificultat e ataquèron la Siria Francesa que foguèt utilizada per l'aviacion alemanda per preparar l'operacion. Après un mes de resisténcia, lei fòrças francesas fidèlas au govèrn de Vichèi negocièron sa retirada (14 de julhet de 1941).

Desirós d'afiermar seis ambicions mediterranèas, Itàlia assaièt d'impausar un protectorat a Grècia en octòbre de 1940. Pasmens, lo govèrn grèc de Ioánnis Metaxás refusèt e una guèrra comencèt. Aguent reünit de fòrças importantas en Albania, annexada sensa dificultat en setembre de 1939, leis Italians ataquèron lo nòrd-oèst de Grècia. Mau preparats per avançar dins una region montanhosas amb d'infrastructuras limitadas, foguèron susprés per la mobilizacion dei defensors.

Lo 14 de novembre, una còntra-ofensiva grèga obliguèt lei tropas italianas de se retirar en Albania onte lo frònt s'estabilizèt. D'efiech, lei dos camps agantèron lei limits de sa logistica e lo conflicte s'encalèt fins a l'intervencion alemanda dins lei Balcans.

Leis acòrdis germanosovietics de 1939, seguits d'un acòrdi comerciau signat lo 11 de febrier de 1940, avián permés a Berlin de se concentrar sus lo frònt occidentau e de demenir leis efiechs dau blocus continentau. En particular, foguèron una fònt de metaus (coire, niquèl... etc.), de cerealas e de petròli per l'economia dau Reich. Pasmens, l'influéncia sovietica geinava lei projèctes alemands en Euròpa Centrala. De mai, Hitler revendicava plusors regions sovieticas dins lo quadre de la creacion dau Lebensraum alemand.

Per alunchar l'interès sovietic vèrs d'autrei regions, Hitler prepausèt ai Sovietics lo contraròtle d'Índia ò de China. Dins aquò, aqueleis idèas avián ges de sens per Moscòu que demandèt en plaça una revision dei condicions de navegacion dins lei Destrechs. A partir de decembre de 1940, leis Alemands decidèron d'organizar l'invasion dau país. Per aquò, en mai de la preparacion militara, Berlin se raprochèt diplomaticament de Finlàndia e de Turquia.

Se lo plan d'ataca generala de la Wehrmacht còntra l'URSS fixèt inicialament la data de l'ofensiva a la prima, la preséncia d'estats potencialament ostils dins lei Balcans èra un problema per Berlin. D'efiech, Grècia èra sostenguda per Londres dins sa guèrra còntra Itàlia e en Iogoslavia, un grop d'oficiers probritanics èra a prendre lo poder. Lo 27 de març de 1941, la capitada d'un còp d'Estat còntra lo regent Pau de Iogoslavia precipitèt leis eveniments. Lo 6 d'abriu, leis Alemands ataquèron lo país amb l'ajuda d'Itàlia, de Bulgaria e de Grècia.

Mancant de preparacion e en posicion d'inferioritat numerica, l'armada iogoslava capitulèt tre lo 17. Puei, l'Aisse ataquèt Grècia enceuclant lei fòrças grègas situadas en Albania. En despiech dau desbarcament d'un pichon còrs expedicionari anglés, la Wehrmacht intrèt aisament dins Atenas lo 27 d'abriu. Lei rèstas dei fòrças anglogrègas s'enfugiguèron en Egipte. Dau 20 au 30 de mai, aqueu succès foguèt completat per la conquista de Creta per lei tropas aeroportadas alemandas.

Aquela victòria permetèt ais Alemands de tornar organizar lei Balcans per contentar seis aliats. Eslovènia foguèt partejada entre lo Reich e Itàlia e Bulgaria recebèt la màger part de Macedònia e de Tràcia. Montenegro foguèt restaurat e plaçat sota proteccion italiana. Enfin, una Croàcia independenta foguèt formada. Pasmens, aquela dominacion germanoitaliana se turtèt a una resisténcia de part dei movements nacionalistas sèrbes e comunistas. Ansin, comencèt una tiera de combats saunós entre fòrças d'ocupacion e partisans.

L'ataca Alemanha còntra l'Union Sovietica comencèt lo 22 de junh de 1941. Sostenguda per 3 650 carris, 2 700 avions e 47 000 canons, 3,3 milions d'Alemands, e 900 000 soudats aliats en provenància d'Itàlia, de Finlàndia, de Romania e d'Ongria, ataquèron dins tres direccions diferentas. En fàcia, l'armada sovietica dispausava de 3,3 milions d'òmes dins sei regions occidentalas. Pasmens, èran mau preparats e foguèron susprés per l'invasion.

Aprofichant sa mobilitat, la Wehrmacht menèt una tiera de batalhas d'enceuclament còntra de fòrças sovieticas assaiant de formar de linhas defensivas. Au nòrd, lo generau Wilhelm von Leeb capitèt de conquistar lei regions balticas. Puei, amb l'ajuda dei Finlandés, bloquèt la vila de Leningrad que foguèt somesa a un sètge lòng e murtrier. Au centre, leis armadas de Fedor von Bock passèron lo frònt defensiu de Smolensk (8 de julhet - 5 d'aost). Après aqueu succès, Hitler ordonèt d'envaïr Ucraïna en plaça de perseguir vèrs Moscòu. Aquò permetèt ais Alemands d'enceuclar e de destrurre d'importantei fòrças sovieticas a l'entorn de Kiev (13-26 de setembre). Pasmens, l'assaut dirècte còntra Moscòu poguèt pas començar avans lo mes d'octòbre.

Après la presa de Viazma e d'Orel, lei blindats de Guderian foguèron dirigits vèrs la capitala sovietica. Lo 1^èr de novembre, agantèron Majaisk a 90 km dau Kremlin. Puei, en despiech d'una resisténcia acarnada, avancèron fins a 22 km dau centre de Moscòu lo 5 de decembre. Pasmens, la defensa sovietica permetèt au comandament de l'Armada Roja de concentrar de renfòrç. Lo 6, lo generau Gueorgui Júkov ordonèt una còntra-ofensiva generala que reprenguèt Tula, Klina e Kalinina. Ajudats per de temperaturas entre -20 °C e -50 °C, lei Sovietics obliguèron leis Alemands de recular sus un frònt de 500 km. De mai, la Wehmarcht perdiguèt entre 280 000 e 750 000 òmes (còntra 500 000 a 1 280 000 per lei Sovietics). En colèra après aquela revirada, Hitler prenguèt lo comandament dirècte dei fòrças terrèstras alemandas. Plusors generaus perdiguèron tanben son comandament coma von Brauchitsch, von Rundstedt e Guderian.

De son caire, l'URSS recebèt una ajuda economica e militara de part dau Reiaume Unit e deis Estats Units. Tre lo 10 de julhet de 1941, una aliança foguèt concluda entre Londres e Moscòu. Lo pòrt de Mormansk tenguèt un ròtle major dins aqueu quadre amb la mesa en plaça de convòis transatlantics. Per la seguida, aquela aliança anglosovietica venguèt la basa de la declaracion dei Nacions Unidas que fondèt la Granda Aliança lo 1^èr de genier de 1942.

En Asia, de tensions grèvas minèron lei relacions entre Japon e leis Estats Units. D'efiech, Washington, ostil a l'expansionisme de Tòquio, sosteniá lei nacionalistas chinés e assaiava de trebolar l'esfòrç de guèrra nipon. Pasmens, lei mesuras presas per lei dos camps prenguèron una amplor novèla a partir de 1940. Per redurre leis importacions d'armas per lei tropas de Chiang Kai-shek, lei Japonés ocupèron l'Indochina Francesa, se raprochèron de Siam e aumentèron la pression sus lei Britanics per sarrar la rota de Birmania. Revendiquèron tanben una esfèra d'influéncia que s'estendiá sus la màger part de l'Asia dau Sud-Èst. En fàcia, leis Estatsunidencs impausèron un embarg sus plusors ressorsas importantas, especialament lo petròli.

Dins aquò, Japon esitèt d'intrar en guèrra còntra leis Estats Units. En plaça, lo gabinet Konoe assaièt de negociar. Renforcèt ansin sei relacions amb Itàlia e Alemanha e signèt un tractat d'amistat amb l'URSS. Pasmens, lei negociacions amb Washington s'acabèron sensa resultat. Aquò entraïnèt lo remplaçament de Konoe per lo generau Hideki Tojo dau partit militarista. Ansin, Japon comencèt de preparar una accion militara per s'assegurar lo contraròtle dei matèrias premieras dau Sud-Èst Asiatic.

A la fin de 1941, Japon decidèt d'utilizar la fòrça dins l'Ocean Pacific. La premiera etapa aguèt luòc lo 7 de decembre quand la flòta combinada japonesa comandada per l'amirau Isoroku Yamamoto ataquèt per suspresa la basa navala estatsunidenca de Pearl Harbor. L'operacion permetèt de neutralizar un desenau de naviris de guèrra mai poguèt pas damatjar lei pòrta-avions de la Flòta dau Pacific. Aqueu bombardament entraïnèt la generalizacion dau conflicte amb lei declaracions de guèrra alemanda e italiana còntra leis Estats Units lo 11 de decembre. En revènge, après sei desfachas de 1939 e sei dificultats en China, Japon declarèt pas la guèrra a l'URSS.

En parallèl, Japon ataquèt lei poissanças colonialas europèas dins lo Sud-Èst Asiatic. Tre lo 10 de decembre, lei Britanics perdiguèron dins la region sei dos naviris principaus, lo HMS Prince of Wales e lo HMS Repulse, e foguèron incapables d'empedir leis atacas de seis adversaris. Lei Japonés capitèron ansin de conquistar leis Índias Neerlandesas e de desbardar dins lei Filipinas onte lei fòrças estatsunidencas capitulèron lo 7 de mai de 1942. Pasmens, lor succès pus important foguèt la presa de Singapor, la fortalesa britanica pus importanta dins la region. Puei, desbarquèron dins leis Illas Salomon (4 de julhet), en Nòva Guinèa (julhet-aost) e en Alaska (junh). Bombardèron tanben Austràlia e destruguèron una partida de la flòta britanica de l'Ocean Indian dins sei pòrts de Ceilan (abriu).

Après sei succès de 1941 e de la premiera partida de 1942, Japon aviá prés lo contraròtle de resèrvas importantas de matèrias estrategicas. Pasmens, la manca d'infrastructuras limitèt son esplecha mentre que leis Estats Units comencèron d'organizar de còntra-ofensivas per s'opausar ais atacas niponas. A partir de la prima de 1942, lei Japonés comencèron ansin de faciar una oposicion acarnada de part de la flòta dirigida per l'amirau Chester Nimitz. Premier, foguèron arrestats a la batalha de la Mar de Coralh (4-8 de mai). Pasmens, capitèron d'i infligir de pèrdas importantas a seis adversaris amb la destruccion dau pòrta-avions USS Lexington.

En revènge, un mes pus tard, lei Japonés foguèron durament batuts a la batalha de Midway (4-7 de junh) amb la pèrda de 4 pòrta-avions (còntra un per la flòta estatsunidenca). Incapable de remplaçar rapidament leis unitats aprefondats, Japon foguèt obligat de laissar l'iniciativa ais Estats Units. Pasmens, aviá agut pron de temps per renfòrçar sei posicions dins l'Ocean Pacific. Ansin, lo 7 d'aost, lo desbarcament estatsunidenc de Guadalcanal marquèt lo començament d'una batalha lònga e malaisada per lei dos camps.

Sus lo frònt de l'Èst, la batalha de Moscòu foguèt seguida per una pausa que permetèt ais Alemands de tornar organizar sei tropas e ai Sovetics de desplaçar d'usinas vèrs lo centre dau país. A la prima de 1942, la Wehrmarcht reprenguèt l'ofensiva dins lo sud en direccion de Vòlga e de Caucàs. L'objectiu èra lei jaciments de petròli de la region. Maugrat una ofensiva sovietica au sud de Karkòv (12-28 de mai) e la resisténcia acarnada de Sebastopòl (30 d'octòbre de 1941 - 4 de julhet de 1942), lei tropas dau III^en Reich prenguèron Rostov (23 de julhet) e, simbolicament, mandèron una pichona còla a la cima dau Mont Elbrós (21 d'aost).

Pasmens, leis Alemands foguèron blocats a 120 km de la Mar Caspiana e a 600 km de Bakó. En parallèl, lor VI^a Armada, comandada per lo generau Paulus, agantèt Vòlga e comencèt l'ataca de la vila d'Estalingrad. Per de rasons politicas, Hitler ordonèt de concentrar leis assauts còntra la vila. Dins de condicions fòrça malaisadas, lei defensors sovietics opausèron una viva resisténcia que consumèt leis asalhidors dins de combats saunós. Aprofichant la mobilizacion alemanda còntra la vila, Zhukov reüniguèt de fòrças importantas. Lo 19 de novembre de 1942, ordonèt doas còntra-ofensivas, au nòrd e au sud d'Estalingrad, que permetèron d'enceuclar la VI^a Armada. Maugrat divèrsei temptativas alemandas per rompre lei linhas sovieticas, lei soudats enceuclats foguèron pauc a pauc reduchs e Paulus capitulèt lo 2 de febrier de 1943. A l'eissida de la batalha, lei dos camps avián perdut mai de 750 000 òmes e leis Alemands deguèron recular de plusors centenaus de quilomètres.

En Libia, l'arribada dei renfòrç alemands permetèt a l'Aisse de tornar atacar vèrs l'èst. En genier de 1942, lei Germanoitalians capitèron de tornar intrar en Cirenaïca. Puei, entre lo 26 de mai e lo 21 de junh, la batalha de Gazala li permetèt d'ocupar lo pòrt de Tobruk e d'avançar en Egipte maugrat la resisténcia dei Francés Liures dau generau Kœnig a Bir Hakeim (28 de mai - 10 de junh)^[11]. Lei Britanics foguèron obligats de se retirar sus la posicion d'El-Alamein, a 130 km d'Alexàndria. Lo generau Bernard Montgomery capitèt d'i arrestar leis atacas de l'Aisse. En parallèl, recebèt una gròssa quantitat d'armaments que li permetèt pauc a pauc de reünir una fòrça ben superiora a aquelei de Rommel.

Lo 20 d'octòbre de 1942, lei Britanics ataquèron lei posicions germanoitalianas que foguèron rompudas lo 2 de novembre. Aquò marquèt lo començament d'una lònga retirada vèrs Tunisia. Per leis Alemands, la situacion se compliquèt mai amb lo desbarcament dei Britanics e deis Estatsunidencs en Marròc lo 8 de novembre. Aquò permetèt ais Aliats de prendre lo contraròtle de l'Argeria Francesa e lei fòrças francesas d'Africa reprenguèron lo combat còntra leis Alemands.

Coma durant la Premiera Guèrra Mondiala, Alemanha decidèt de concentrar seis esfòrç maritims sus la guèrra sosmarina. D'efiech, lei temptativas de sa flòta de superficia còntra lei rotas maritimas necessàrias a l'avitalhament deis Illas Britanicas s'acabèron per de desfachas coma o mostrèt l'expedicion dau cuirassat Bismarck en mai de 1941. En fàcia, leis Aliats organizèron de convòis e desvolopèron divèrsei mejans de deteccion e de lucha antisosmarina. Leis Alemands obtenguèron de succès importants en 1941 amb la destruccion d'au mens 3,8 milions de tonas de naviris. Dins aquò, aquelei combats permetèron pas d'arrestar lei convòis e, a partir de 1942, leis Aliats capitèron pauc a pauc de redurre l'eficacitat dei sosmarins alemands. De mai, en 1943, lei capacitats de construccion navala estatsunidencas venguèron superioras ai pèrdas causadas per l'Aisse.

Se la guèrra sosmarina foguèt finalament pauc eficaça dins l'Atlantic, aquò foguèt pas lo cas dins l'Ocean Pacific. Coma lei destroièrs nipons èran rarament utilizats per protegir sei naviris marchands, lei rotas maritimas japonés foguèron durament atacadas per lei sosmarins estatsunidencs. En 1942, eliminèron un milion de tonas, quantitat de naviris malaisats de remplaçar per leis arsenaus japonés. Pauc a pauc, aquò trebolèt grèvament l'economia de l'archipèu. En particular, Japon aguèt de dificultats mai e mai importantas per trobar de petròli.

A partir de 1941-1942, gràcias a sei victòrias a l'oèst e a l'èst, Hitler poguèt construrre una Euròpa novèla segon sei concepcions politicas. Lo 24 d'octòbre de 1940, obtenguèt la collaboracion de l'Estat Francés dau manescau Pétain après un rescòntre a Montoire. Aquò permetèt au Reich d'esplechar l'economia de França que provesiguèt un cinquen dei ressorsas necessàrias a l'esfòrç de guèrra alemand. En revènge, Espanha refusèt de participar au conflicte maugrat l'autorizacion donada a de volontaris de s'engatjar dins lei fòrças alemandas.

En Euròpa Centrala e Orientala, l'esplecha foguèt pus violenta car aquelei tèrras èran destinadas a la colonizacion germanica. Lei populacions eslavas foguèron donc somesas a una ocupacion dura e a una repression violenta, especialament en Polonha, en Boèmia-Moravia e dins lei territòris sovietics ocupats^[12]. Hitler contentèt tanben seis aliats pus fidèus en permetent ais Ongrés e ai Bulgars d'annexar divèrsei territòris romans. En compensacion, lei Romania recebèt de territòris sovietics de colonizar. Itàlia recebèt pereu de territòris dins lei Balcans. Pasmens, dins aquela region, la fòrça dei movements de resisténcia necessitèt lo mandadís e lo mantement de tropas importantas. Enfin, lei nazis aprofichèron sei succès per començar lo genocidi dei « raças inferioras ». Lei judieus e leis Eslaus foguèron lei victimas principalas d'aqueu projècte que poguèt s'apielhar sus un ret de camps d'exterminacion mai e mai sofisticats per tuar de milions de personas.

D'un biais generau, la violéncia e leis atrocitats d'Alemanha e de seis aliats suscitèron pauc a pauc la formacion de movements de resisténcia. Sostenguts per leis Aliats, aquelei movements concentrèron generalament seis activitats dins la cèrca d'informacions sus leis armadas alemandas. Pasmens, dins certanei regions, formèron d'armadas vertadieras coma en Iogoslavia amb lei fòrças de Tito. En URSS, lei movements de partisans foguèron dirèctament dirigits per lo comandament de l'Armada Roja. Principalament formats de soudats eissits d'unitats destruchas durant l'ataca alemanda, de quadres dau Partit e de volontaris locaus, menèron una guerilha intensa còntra lei linhas d'avitalhament de la Wehrmacht.

L'esfòrç de guèrra britanic foguèt malaisat d'organizar car son nivèu de preparacion èra inferior a aqueu de França. Ansin, après la campanha de França, Londres dispausava unicament dei 200 000 òmes evacuats a Dunquèrca (sensa lor armament) e de quauquei desenaus de miliers d'òmes posicionats dins l'Empèri. Foguèt donc necessari de demandar l'ajuda dei dominions e d'organizar la mobilizacion dei ressorsas deis Illas Britanicas. Aquò comencèt en genier de 1940 e accelerèt lentament. Pasmens, tre 1941, 40% de la populacion activa participava a l'esfòrç de guèrra. De mai, l'inflacion foguèt ben limitada.

Ansin, lo Reiaume Unit capitèt de produrre 600 carris cada mes en 1941 e mai de 700 a partir de 1942. La produccion d'avions agantèt 2 000 unitats mensualas. Puei, l'ajuda financiera de Washington permetèt a Londres de dispausar de la poissança industriala deis Estats Units.

En 1939, leis Estats Units dispausavan d'una marina militara poderosa mai leis autrei brancas de sei fòrças armadas èran feblas. Ansin, lo govèrn deguèt organizar la mobilizacion de son economia. Per aquò, adoptèt un sistèma dirigista basat sus d'organismes publics encargats d'assegurar una produccion ò de la resolucion d'un problema donat. Aquel ensemble èra contraròtlat au nivèu de la presidéncia per un burèu especiau. Fòrça eficaç, aquela organizacion permetèt de produrre, de 1940 a 1945, 96 000 carris, 61 000 pèças d'artilhariá, 296 000 avions, 2 300 000 camions, 2 700 naviris marchands dau tipe Liberty ship e plusors centenaus de naviris de combat.

Gràcias a aquela produccion, leis Estats Units formèron una armada de 11,9 milions d'òmes e èran, en 1945, l'unica poissança nucleara de la planeta. De mai, equipavan la màger part dei fòrças aliadas. Per exemple, donèron 15 000 avions e 7 000 blindats a l'URSS, 5 200 avions e 1 000 blindats au Reiaume Unit ò la quasi totalitat de l'armament modèrne de l'armada francesa d'Africa dau Nòrd (5 000 carris, 3 000 canons e 1 400 avions).

Suspresa per l'invasion alemanda, l'Union Sovietica deguèt tornar organizar son economia e sa politica per s'adaptar ai necessitats dau conflicte. Regardant lo premier ponch, un Comitat d'Estat per la defensa, presidit per Estalin, foguèt creat per dirigir la produccion e lei fòrças armadas. Per lo segond, Estalin cambièt sa politica, demeniguèt l'intensitat de la repression politica e tornèt restaurar de nocions coma lo patriotisme ò lei tradicions militaras (recreacion d'òrdres militaras, retorn deis ensenhas dei grades, supression dau Komintern, abandon de l'Internacionala coma imne nacionau... etc.).

En parallèl, l'industria foguèt reorganizada car la pèrda de plusors regions industrialas e minieras, especialament en Ucraïna, èran estadas conquistas per leis Alemands. Per exemple, la produccion de carbon demeniguèt de 50% e aquela d'acier de 65%. Ansin, aperaquí 1 300 usinas foguèron desplaçadas en Siberia ò en Asia Centrala e de sites novèus foguèron creats. Tre la fin de 1942, la produccion d'armaments venguèt superiora au nivèu enregistrat en 1941. Leis ajudas angloestatsunidencas permetèron tanben d'equipar d'unitats de l'Armada Roja gràcias a l'arribada de 22 000 avions, de 12 000 carris, de 2,6 milions de tonas de carburants e de 4,5 milions de tonas de viures.

Dins aquò, lo problema major de l'URSS durant la guèrra foguèt la manca de man d'òbra. D'efiech, en causa dei besonhs de l'armada, dei populacions demoradas dins lei regions ocupadas e dei pèrdas catastròficas, lo nombre de trabalhaires disponibles passèy de 30 milions en 1940 a 27 milions en 1945. Un important esfòrç de racionalizacion e de modernizacion aguèt tanben luòc per aumentar lei capacitats de produccion. De mai, totei lei vacanças foguèron suprimidas e lei cadéncias foguèron aumentadas. Ansin, lei Sovietics capitèron de produrre 143 000 avions, 102 000 blindats e 490 000 pèças d'artilhariá entre 1941 e 1945.

Dins lo camp de l'Aisse, la poissança industriala principala èra Alemanha que pilhèt lei ressorsas dei regions ocupadas per la Wehrmacht per finançar la mitat de son esfòrç de guèrra. Teoricament plaçat sota l'autoritat de Göring, aquel esfòrç demorèt lòngtemps mau organizat e la produccion militara alemanda de 1942 èra similara a aquela dau Reiaume Unit. Aquò cambièt amb la mòrt de Fritz Todt e la desfacha d'Estalingrad que menèt a l'adopcion d'una politica de guèrra totala.

Lo personatge centrau de l'esfòrç de guèrra dau Reich foguèt finalament Albert Speer que capitèt d'aumentar fòrça la produccion industriala sensa redurre lo nivèu de vida de la populacion. De mai, capitèt de produrre de quantitats considerablas de carburant sintetic, çò que permetèt ais Alemands de perseguir lo combat maugrat la feblessa de sa produccion petroliera. En realitat, coma lei Sovietics, lo problema major d'Alemanha foguèt la manca de man d'òbra car, en 1943, 11 milions d'òmes èran mobilizats e 4 milions èran estats tuats, bleçats ò capturats. Plusors solucions foguèron trobats coma l'engatjament d'auxiliaris eslaus, dichs « tatars » car l'ideologia nazi considerava leis Eslaus coma d'èssers inferiors, dins la Wehrmacht e lo trabalh fòrçat d'obriers estrangiers ò de presoniers.

Conjugada amb una politica de racionalizacion e d'estandardizacion fòrça modèrna, aquela politica permetèt a Speer d'aumentar la fabricacion d'armaments dins de proporcions importantas : 9 400 carris en 1942, 27 300 en 1944 ; 36 000 avions en 1944 còntra solament 13 700 en 1942. De mai, se leis Aliats organizèron de campanhas de bombardaments aerians massís, la dispersion deis usinas permetèt ais Alemands de mantenir una produccion eficaça fins au mes d'abriu de 1945 quand l'invasion dau còr dau país entraïnèt l'afondrament complèt de son economia. Alemanha capitèt pereu de desvolopar d'armas novèlas coma lo carri Panther, lo caçaire Me 262 ò lei missils V1 e V2. En revènge, la produccion de municions ò de camions foguèt un problema e lei mancas se multipliquèron limitant leis atacas ò necessitant lo retorn dau cavau coma mejan de transpòrt de l'avitalhament ò dei pèças d'artilhariá.

Dotada de ressorsas naturalas limitadas e d'una industria inferiora ais autrei belligerants majors, Itàlia aguèt de dificultats fòrça importantas per organizar son esfòrç de guèrra. De 1940 a 1943, lo país produguèt solament 11 000 avions e 3 700 carris, tecnologicament inferiors a aquelei de seis adversaris. Lei causas d'aquela feblessa foguèron l'incapacitat de mobilizar leis energias per lo regim faissista :

• au nivèu politic, Mussolini ordonèt pas d'accions particularas per organizar la produccion de guèrra avans octòbre de 1940 e fisèt jamai lei poders necessaris au generau Carlo Favagrossa, encargat de la desvolopar e de la coordenar.
• au nivèu sociau, leis obriers foguèron pas plaçats sota la direccion de l'armada avans decembre de 1942.
• au nivèu economic, lei fabricacions èran pas racionalizadas. D'un biais paradoxau, la produccion industriala demeniguèt ansin de 11% entre 1938 e 1942 en causa de problemas d'organizacion.

A partir de 1942, Mussolini venguèt ansin fòrça impopular e sei chausidas foguèron contestadas, compres au sen dau partit faissista.

La produccion de guèrra de Japon foguèt trebolada per la lucha entre lei militars, partisans d'una organizacion dirigista de l'esfòrç de guèrra, e lei zaibatsu, grops industriaus favorables au respècte de la proprietat privada. L'illustracion pus concrèta d'aquela oposicion foguèt lo refús deis industriaus, sostenguts per lo govèrn Konoe, d'aplicar la lèi de mobilizacion generala de decembre de 1937 que permetiá normalament d'assegurar la primautat absoluda de l'Estat. Aquela situacion durèt fins a la fin de 1941 e l'intrada en guèrra dau país còntra leis Estats Units e lo Reiaume Unit.

Quatre ressorsas estrategicas foguèron definidas per leis autoritats militaras. Lei conquistas inicialas de 1941-1942 avián coma objectiu d'ocupar aquelei regions : Filipinas per lo coire, Malàisia per l'estanh e lo cauchó e leis Índias Neerlandesas per lo petròli. Lo ris, autra ressorsa de premiera importància, foguèt produch localament e en partida importat de Tailàndia. Lo plan d'ataca japonés èra donc fòrça liat ai besonhs de son industria de guèrra. Pasmens, la resolucion dau conflicte entre militars e borgesiá laissèt la plaça a una autra rivalitat entre l'armada de tèrra e la marina militara que perdurèt fins a la batalha dau Golf de Leyte.

Coma per la màger part deis autreis actors de la guèrra, trobar la man d'òbra necessària foguèt un problema car 9,5 milions d'òmes èran mobilizats. Per aquò, lei femnas foguèron dirigidas vèrs leis emplecs industriaus. Foguèron completadas per de trabalhaires fòrçats (dos milions de Coreans e plusors centenaus de miliers de presoniers de guèrra). Lor nivèu de competéncia èra limitat, çò qu'entraïnèt de problemas mai l'industria aeronautica capitèt de produrre 79 000 avions durant lo conflicte. Pasmens, lei resultats d'aquela organizacion foguèron insufisents per faciar lo potenciau economic deis Estats Units. De mai, a partir de 1944, l'eficacitat dei sosmarins estatsunidencs empediguèt lei naviris marchands d'avitalhar l'archipèu. Ansin, a partir de 1944, la produccion declinèt e la famina apareguèt dins mai d'una region.

Lo 8 de novembre de 1942, lei fòrças angloestatsunidencas comandadas per lo generau Dwight D. Eisenhower desbarquèron en Marròc e en Argeria (operacion Torch). Après una resisténcia simbolica a Casablanca e Oran, l'amirau Darlan cambièt de camp e signèt l'intrada en guèrra de l'Empèri Coloniau Francés còntra l'Aisse (22 de novembre). Obtenguèt una ajuda estatsunidenca per tornar equipar l'armada francesa qu'agantèt un milion d'òmes en 1945. Aquò permetèt ais Aliats de conquistar Marròc e Argeria sensa dificultat.

Pasmens, la repòsta alemanda foguèt rapida. Lo Reich ocupèt lo sud de França, entraïnant lo sabordatge de la flòta francesa dins lo pòrt de Tolon, e desbarquèt en Tunisia onte Rommel se retirèt après la pèrda de Libia. Aprofichant lei montanhas tunisianas, lei Germanoitalians opausèron una resisténcia acarnada avans de cedir a la prima de 1943. Lo 13 de mai, lor defensa s'afondrèt e 250 000 òmes capitulèron au Cap Bon.

Aquela victòria permetèt ais Aliats de precisar seis objectius de guèrra a la conferéncia de Casablanca (14-27 de genier). Afiermèron sa volontat d'impausar una capitulacion sensa condicion a l'Aisse e organizèron son estrategia : eliminar premier Itàlia, bombardar lo potenciau economic alemand e durbir un segond frònt en Euròpa Occidentala. Assaièron tanben de redurre l'ostilitat entre la França Liura de Charles de Gaulle e l'armada francesa d'Africa dau generau Giraud (qu'aviá remplaçat Darlan, assassinat en decembre de 1942). Lo 3 de junh de 1943, lei dos generaus creèron un Comitat Francés de Liberacion Nacionala que venguèt lo representent unic de França. Rapidament, Giraud i perdiguèt tota influéncia.

L'ataca dirècta còntra Itàlia comencèt lo 10 de julhet de 1943 amb lo desbarcament de Sicília. Leis Aliats conquistèron rapidament l'illa e Mussolini foguèt destituit per lo Grand Conseu Faissista durant la nuech dau 24 au 25 de julhet e arrestat. Lo poder foguèt fisat per lo rèi au manescau Pietro Badoglio. Aqueu darrier signèt lo 3 de setembre un armistici amb leis Aliats après la capitada d'un desbarcament dins lo sud de la peninsula. Son objectiu èra de permetre lo passatge deis Italians dins lo camp aliat. Dins aquò, leis Alemands reagiguèron rapidament, ocupèron la màger part dau país e liberèron Mussolini. Totalament desorganizada, l'armada italiana dispareguèt durant aqueleis eveniments^[13].

La Wehrmacht mandèt un còrs expedicionari en Itàlia onte leis Aliats renforcèron pauc a pauc sa preséncia. Pasmens, lo relèu favorable a la defensa permetèt aisament ais Alemands d'alentir l'avançada de seis adversaris. Ansin, de combats durs foguèron necessaris dins la region de Cassino (mai de 1944) per permetre ais Aliats d'intrar dins Roma lo 4 de junh de 1944^[14].

En despiech dei victòrias aliadas en Mediterranèa e, pus tard, en Euròpa Occidentala, lo frònt principau de la partida europèa de la guèrra foguèt lo frònt de l'Èst onte mai de 75% dei fòrças alemandas èran desplegadas. Après sa victòria d'Estalingrad, lei Sovietics organizèron de còntra-atacas sus divèrsei sectors permetent de melhorar l'avitalhament de Leningrad (genier), d'alunchar leis Alemands a 250 km de Moscòu (març) e de reconquistar una partida dei regions perdudas au sud (Rostov, Korsk, Karkòv). Pasmens, una còntra-ofensiva eficaça deis unitats blindadas de von Manstein arrestèt aquela perseguida e permetèt a la Wehrmacht de reprendre Karkòv (març)^[15].

Aquelei combats menèron a la formacion d'un salhent dins la region de Korsk. Aguent comprés l'impossibilitat d'una victòria totala sus l'URSS, leis Alemands assaièron d'i infligir de pèrdas catastroficas a l'Armada Roja per impausar la dubertura de negociacions. Pasmens, lei Sovietics anticipèron leis intencions de seis adversaris e fortifiquèron la region. La batalha, famosa per lo nombre de blindats engatjats per lei dos camps, durèt de julhet a aost de 1943 e s'acabèt per un succès sovietic permetent lei liberacions de Karkòv, de Briansk e de Smolensk. De mai, lei Sovietics avián desenant la capacitat de remplaçar pus rapidament sei pèrdas. Ansin, après una pausa permetent ai dos camps de tornar formar sei fòrças, lei Sovietics poguèron dispausar de l'iniciativa.

L'ofensiva seguenta comencèt en novembre de 1943. Fòrça saunosa, permetèt a l'Armada Roja de passar Dnièpre en despiech d'una violenta còntra-ofensiva alemanda dins la region de Jitomir. Lo mes seguent, lei Sovietics organizèron una campanha d'ivèrn a partir dau 18. Capitèron de reprendre Narva e Pskov au nòrd (genier), d'agantar Bug (febrier) e Dnièstre (març) au sud e d'intrar en Galícia. Puei, lo 15 d'abriu, intrèron dins Odessa, çò que marquèt l'acabament de la reconquista d'Ucraïna.

L'annada 1943 veguèt una intensa activitat diplomatica destinada a renfòrçar lei liames entre leis Estats Units, lo Reiaume Unit, l'URSS e la China Nacionalista. La conferéncia de Teheran (28 de novembre de 1943) foguèt la cima d'aqueu procès. Confiermèt la volontat deis Aliats e dei Sovietics de durbir un segond frònt en França en 1944, de mantenir l'unitat d'Iran (qu'èra estat militarament ocupat per lei Britanics e lei Sovietics per melhorar sei comunicacions), de desmembrar Alemanha e de desplaçar lei frontieras vèrs l'oèst. Estalin acceptèt tanben de declarar la guèrra ai Japonés après la desfacha d'Alemanha e lei problemas de l'après guèrra foguèron evocats, especialament la creacion dei Nacions Unidas, e lo mantenement de la patz mondiala per lei Quatre Grands. Per prevenir un futur isolament dau Reiaume Unit, Churchill obtenguèt egalament la reconstitucion de la poissança francesa.

Dins l'Ocean Pacific, lo ritme de la reconquista deis illas tengudas per lei Japonés foguèt fòrça alentit per lei dificultats de la logistica necessària ai desbarcaments e a l'avitalhament dei flòtas. De mai, lei premiers teatres avián una geografia malaisada. Leis Estatsunidencs deguèron donc esperar lo 8 de febrier de 1943 per acabar la conquista de Guadalcanal e protegir sei liasons amb Austràlia. Puei, durant l'estiu seguent, capitèron de rebutar l'ataca nipona còntra Alaska. En parallèl, l'activitat de la basa de Rabaul, situada au nòrd de l'illa de Nòva Bretanha foguèt pauc a pauc reducha.

La particularitat de la guèrra estatsunidenca còntra Japon foguèt la rivalitat entre l'amirau Nimitz, partisan d'una ataca dirècta vèrs leis Illas Marianas per menaçar pus rapidament l'archipèu, e lo generau MacArthur desirós de desvolopar una ataca per lei Filipinas. Coma leis Estats Units podián sostenir lei dos esfòrç, ges de decision foguèt presa per resòuvre lo problema e lei combats se debanèron sus lei dos frònts d'un biais simultanèu. Ansin, en 1944, lei fòrças de Nimitz prenguèron lo contraròtle deis Illas Marshall (genier), dei Illas Carolinas (8 de febrier) e deis Illas Marianas (junh-aost). Permetent ai bombardiers d'atacar dirèctament lo territòri japonés, aquela desfacha entraïnèt la demission dau govèrn Tojo (18 de julhet).

De son caire, lei tropas MacArthur avancèron lòng dau litorau nòrd de Nòva Guinèa gràcias a una tiera de desbarcaments avans d'envaïr lei Molucas (setembre). Puei, se dirigiguèron vèrs lo nòrd onte desbarquèron ai Filipinas dins lo corrent d'octòbre amb l'ajuda de la flòta de Nimitz. Lei Japonés assaièron d'organizar una leca per destrurre lei naviris estatsunidencs mai la manca d'aviators experimentats e lo descriptatge dau projècte entraïnèt sa revirada totala. En plaça, la marina militara perdiguèt sa darriera flòta a la batalha dau Golf de Leyte (24-26 d'octòbre de 1944).

Maugrat lei progrès de l'ofensiva estatsunidenca dins lo Ocean Pacific, China èra totjorn lo teatre principau de desplegament dei fòrças terrèstras japonesas. Dempuei lei combats de 1940, lo frònt i èra relativament estable : lei Nacionalistas èran tròp isolats per organizar una ataca d'amplor e lei problemas logistics limitavan la capacitat dei Japonés d'ocupar mai de terren. Pasmens, en mai de 1944, l'armada imperiala ataquèt dins lo sud dau país per melhorar sei liasons amb lo Sud-Èst Asiatic. Aquò li permetèt de conquistar Changsha (18 de junh) e d'establir una linha de comunicacion terrèstra anant de Manchoria fins a Singapor.

En revènge, seis accions en Birmania aguèron mens de succès. D'efech, a la prima de 1944, Japon ataquèt en direccion dau camin de fèrre Calcutta-Ledo. Pasmens, se turtèt a la resisténcia dei fòrças de l'amirau Mountbatten. Premier, lo generau estatsunidenc Stilwell poguèt bastir una rota dirècta vèrs China. Puei, l'ofensiva nipona foguèt arrestada ai batalhas d'Imphal e de Kohima (març-julhet de 1944). La retirada foguèt malaisada en causa de la manca de viures e de municions, çò que permetèt ai Britanics de prendre Akyab (genier de 1945) e d'intrar dins Rangoon (3 de mai). Aperavans, per protegir son retirament de Birmania, lei Japonés prenguèron lo contraròtle d'Indochina.

A partir de 1943, lei movements de Resisténcia se desvolopèron fòrça en Euròpa gràcias a l'aumentacion de la repression alemanda e au refús dau trabalh fòrçat. En Iogoslavia, lei fòrças de Tito formèron una armada vertadiera, capabla de luchar còntra l'Aisse e còntra lei movements de resisténcia rivaus (que jonhèron finalament lo camp alemand). En URSS, lo secutament dei linhas d'avitalhament de la Wehrmacht demorèt la règlas dins lei regions sovieticas encara ocupadas, especialament Bielorussia. En França e en Polonha, lei movements de resisténcia èran tanben pron poderós per formar de guerilhas. Dins aquò, coma o mostrèt la revirada de l'Insureccion de Varsòvia, l'afrontament dirècte còntra leis Alemands èra encara impossible.

De son caire, leis Alemands renforcèron l'esplecha d'Euròpa. En febrier e en junh de 1944, capitèt d'empedir la formacion de guerilhas permanentas en França. Dins totei lei territòris ocupats, la Gestapo e la SS foguèron cargadas de reprimir la Resisténcia e la violéncia dei represalhas aumentèt rapidament. Per exemple, en Occitània, lo vilatge e sa populacion foguèron anientats lo 10 de junh de 1944 (mai de 600 mòrts). Pasmens, leis atrocitats pus importantas aguèron a l'Èst onte la destruccion dei vilas e dei vilatges èra quasi sistematica. Per exemple, en Bielorussia, de 1941 a 1944, 9 200 vilas e vilatges foguèron cremats e pilhats (dont 600 totalament rasats) e 2,23 milions de civius foguèron tuats (dont 600 000 a 800 000 judieus).

Leis Alemands accelerèron tanben lo chaple dei comunautats judievas e de plusors populacions eslavas. Lo camp d'Auschwitz-Birkenau foguèt lo simbòl d'aquelei genocidis amb son procès industriau permetent d'executar aisament de desenaus de miliers de personas cada mes. Pasmens, foguèt pas l'unic camp d'exterminacion fondat per lei nazis e una partida non negligibla deis execucions se debanèron pas dins de chambras de gas.

La dubertura dau segond frònt europèu aguèt luòc lo 6 de junh de 1944 amb lo desbarcament de Normandia. Implicant 200 000 òmes, 4 500 avions e 13 000 avions, l'operacion susprenguèt lei defensas alemandas. Pasmens, la vegetacion normanda alentiguèt l'avançada aliada fins a la rompedura dei defensas de la Wehrmacht lo 31 de julhet. Lo 19 d'aost, París se revoutèt e la vila foguèt liberada lo 25 per lei Francés Liures dau generau Leclerc. En parallèl, un segond descarbament, en Provença (15 d'aost), permetèt a d'armadas francoestatsunidencs de liberar la mitat orientala de França. Menaçadas d'enceuclament, lei fòrças alemandas se retirèron vèrs Alemanha e lo frònt s'estabilizèt lòng de Ren après la revirada de l'operacion Market Garden (setembre).

Lo 16 de decembre de 1944, leis Alemands organizèron una còntra-ofensiva blindada dins leis Ardenas. Aprofichant una meteorologia malaisada que limitava l'utilizacion de l'aviacion aliada, enregistrèron quauquei succès mai foguèron arrestats per la resisténcia dei parachutistas estatsunidencs. Leis Aliats capitèron de restablir la situacion a partir de genier. En parallèl, lei Francés reconquistèron Estrasborg.

Sus lo frònt de l'Èst, lei Sovietics ataquèron en Bielorussia lo 23 de junh de 1944. Per lo premier còp, aviá la superioritat aeriana e, sus una linha de 1 000 km, avancèron de 600 km. Leis Alemands subiguèron sa pus importanta desfacha de la guèrra amb l'afondrament dau Grop d'Armadas Centre. 25 divisions i foguèron anientadas, 8 reduchas a 25% de seis efectius e 62 a 50%. L'Armada Roja reprenguèt Minsk (3-11 de julhet) e intrèt en Polonha e en Prússia Orientala. Pasmens, la Wehrmacht capitèt d'estabilir lo frònt de Vistula gràcias a plusors còntra-ofensivas. Lei Sovietics intervenguèron donc pas per sauvar leis insurgents de Varsòvia que deguèron capitular lo 2 d'octòbre. Pus au nòrd, la reconquista dei regions balticas permetèt a l'URSS de menaçar lo sud de Finlàndia. Lo 19 de setembre, lo país escandinau obtenguèt la signatura d'un armistici li permetent de mantenir son independéncia. En cambi, deguèt atacar lei fòrças alemandas encara presentas sus son territòri e, per la seguida durant la Guèrra Freja, acceptar de pas noire ais interès sovietics.

Au sud, Romania foguèt menaçada d'invasion e lo rèi Miquèu demandèt un armistici (23 d'aost). Puei, engatjèt son país còntra lo Reich. Bulgaria l'imitèt lo 7 de setembre après una declaracion de guèrra sovietica lo 6. Ongria assaièt tanben d'abandonar lo conflicte mai leis Alemands arrestèron l'amirau Horthy e lo remplacèron per un pronazi fanatic, Ferenc Szálasi. Liurèt lei judieus de son país ai camps d'exterminacion e mobilizèt lei faissistas ongrés per sostenir lei fòrças alemandas. Dirigits per Rodion Malinovski, lei Sovietics se turtèron ansin a una viva resisténcia dins lo sector dau Lac Balaton e dins la capitala ongresa (29 de decembre de 1944 - 13 de febrier de 1945). Dins lei Balcans, l'Armada Roja establiguèt la liason amb lei fòrças de Tito.

Au començament de 1945, lei Sovietics tornèron atacar en Polonha onte prenguèron Varsòvia (17 de genier) e Cracòvia (18 de genier). Subretot, capitèron de conquistar lo bacin industriau de Silesia, region importanta per l'esfòrç de guèrra alemand. Puei, l'Armada Roja assegurèt seis alas avans d'avançar vèrs Berlin.

Au començament de 1945, la desfacha de la Wehrmacht èra evidenta e lei Grandei Poissanças se reüniguèron per preparar l'après guèrra. D'efiech, dins mai d'un país, se pausava la question de la forma futura de l'Estat. Per exemple, en França, la reconoissença dau Comitat de Liberacion Nacionala aguèt unicament luòc lo 23 d'octòbre de 1944. Pasmens, lo problema pus importanta èra Polonha que son govèrn en exili, cap de la màger part dei fòrças de la resisténcia locala, èra fòrça ostil ai Sovietics. De son caire, Estalin voliá integrar lo país dins l'esfèra d'influéncia sovietica en cors de formacion. La descubèrta dau chaple de Katyn en abriu de 1943 per leis Alemands melhorèt gaire lei relacions que foguèron oficialament rompudas lo 25 d'abriu de 1943. Per o remplaçar, Estalin creèt un Comitat de Liberacion installat a Lublin.

Aquelei questions foguèron regladas a la conferéncia de Yalta (febrier) que reconoguèt lei situacions de facto. L'Euròpa Orientala demorèt sota influéncia sovietica e leis Aliats arrestèron de sostenir lei revendicacions dau govèrn polonés de Londres. En cambi, Estalin confiermèt l'intrada en guèrra de l'URSS còntra Japon. Enfin, la plaça de França foguèt restaurada per restablir l'equilibri entre lei poissanças e lo principi de la fondacion dei Nacions Unidas foguèt acceptat.

A la prima de 1945, comencèt la campanha finala còntra lo Tresen Reich. A l'oèst, 93 divisions aliadas passèron Ren (7 de març) e rompèron la Linha Siegfried que protegiá la frontiera occidentala alemanda. L'avançada foguèt facilitada per la concentracion dei fòrças alemandas a l'èst e tota resisténcia organizada dispareguèt sus aqueu frònt dins lo corrent dau mes d'abriu. En particular, 18 divisions alemandas foguèron enceucladas en Ruhr onte lo generau alemand Walter Model se suicidiguèt. Au sud, lei Francés e leis Estatsunidencs intrèron en Àustria e, au nòrd, lei Britanics agantèron Amborg.

La presa de Berlin foguèt laissada a l'Armada Roja en causa dei sacrificis fòrça importants consentits per l'URSS durant lo conflicte. Se turtèt a una resisténcia acarnada car leis Alemands dispausavan encara de fòrças importantas. Pasmens, entre lo 16 e lo 20 abriu, Zhukov e Koniev capitèron de passar lei defensas exterioras e d'intrar dins la vila per lo nòrd e lo sud. Lo 30, Hitler se suicidiguèt seguit per plusors dignitaris dau regim coma Joseph Goebbels. Lo 2 de mai, la capitala alemanda capitulèt e lo poder passèt a l'amirau Karl Dönitz. Aqueu darrier contunièt la guèrra quauquei jorns suplementaris per permetre la fugida d'un maximom de soudats e d'abitants vèrs l'oèst. Puei, signèt la capitulacion sensa condicion dau Reich lei 7 e 8 de mai de 1945.

Sus leis autrei frònts, la situacion dei fòrças alemandas èra tanben malaisada. En Itàlia, la rompedura de la darriera linha defensiva establida dins lo nòrd de la peninsula permetèt ais Aliats d'intrar dins la vau de Pò. Lo 28 d'abriu, Benito Mussolini foguèt capturat e executat per de partisans. Enfin, lei tropas de Danemarc e de Norvègia èran isoladas.

A partir de la fin de 1944, leis Estatsunidencs de Douglas MacArthur comencèron de desbarcaments per reconquistar leis illas dei Filipinas. Pasmens, maugrat plusors desfachas, lei Japonés capitèron d'i resistir fins a la fin dau conflicte. De son caire, Nimitz contunièt d'avançar vèrs Japon. Sei fòrças prenguèron leis illas d'Iwo Jima (19 de febrier de 1945) e d'Okinawa (1^èr d'abriu), çò que permetèt de preparar un desbarcament dirècte en Japon. Leis illas foguèron tanben utilizadas coma basas aerianas per sometre lo país a una campanha intensa de bombardaments.

Sus leis autrei teatres, lei Japonés foguèron expulsats de Birmania e sa posicion en China venguèt malaisada en causa de dificultats logisticas e d'ofensivas chinesas. Tòquio demandèt l'ajuda de l'URSS per obtenir una mediacion mai leis Aliats confiermèron sa volontat de perseguir lo combat fins a una capitulacion sensa condicion. Dins aquelei condicions, lo govèrn nipon assaièt de perseguir la combat en renfòrçant lei desfachas deis illas principalas. Ansin, per defugir un desbarcament supausat saunós, lo president Truman, successor de Roosevelt defuntat lo 12 d'abriu, ordonèt d'utilizar d'armas nuclearas per accelerar la rediccion japonesa.

Lei dos bombardaments nuclears destruguèron lei vilas de Hiroshima (6 d'aost) e de Nagasaki (9 d'aost). En parallèl, lo 8, l'URSS declarèt la guèrra ai Japonés e comencèt una campanha en Manchoria. Susprés e pauc capabla de faciar lei tacticas sovieticas, lei Japonés laissèron l'Armada Roja avançar fins au nòrd de Corèa. Aperaquí 600 000 soudats foguèron capturats durant l'operacion e mai de 80 000 tuats còntra solament 30 000 Sovietics tuats ò bleçats. A partir dau 16 d'aost, de tropas imperialas comencèron de capitular e Japon acceptèt d'arrestar sensa condicion leis ostilitats lo 2 de setembre.

Lo reglament politic foguèt complèx car plusors país èran en guèrra civila en 1945 (China, Grècia... etc.) e de tensions fòrtas anavan entraïnar de conflictes suplementaris en Iran ò en Corèa dins lo corrent deis ans seguents.

La conferéncia de Postdam foguèt la conferéncia principala que permetèt d'organizar l'après guèrra en Euròpa. Son premier pensament foguèt de redurre la poissança alemanda e l'eliminacion dei minoritats germanofònas. Ansin, lei tres Grands acceptèron l'expulsion de 12 a 16 milions d'Alemands d'Euròpa Centrala ò Orientala, principalament installats en Polonha (7 milions), en Checoslovaquia (3 milions) e dins lei regions balticas. Alemanha deguèt abandonar totei sei conquistas e perdiguèt 25% de son territòri de 1937. Son territòri foguèt ocupat per leis Estatsunidencs, lei Britanics, lei Sovietics e lei Francés e devesit durant mai de 40 ans. Lo principi de la denazificacion e de l'organizacion de jutjaments publics per leis autors deis atrocitats alemandas foguèron tanben acceptats.

Àustria foguèt tanben ocupada fins a la signatura d'un tractat de patz en 1955. De son caire, Itàlia deguèt abandonar totei sei colonias e quauquei territòris frontaliers, subretot lòng de sa frontiera amb Iogoslavia. Dins lei Balcans, Romania reprenguèt lei territòris annexats per Ongria. En revènge, cas unic per un país de l'Aisse, Bulgaria gardèt la sieuna. Regardant Asia, se lei Sovietics èran pas encara en guèrra còntra Japon, la definicion dei zònas d'ocupacion futuras foguèt evocada a Postdam. En particular, lo limit d'ocupacion de Corèa lòng dau 38^en parallèl i foguèt fixat. Enfin, d'autrei ponchs foguèron discutits coma l'independéncia de Corèa, l'evacuacion e lo mantenement de l'unitat d'Iran, lo mantenement de l'estatut de Tangièr ò la revision de la convencion sus lei Destrechs.

Lo problema principau de la conferéncia demorèt Polonha que foguèt finalament laissada dins la zòna d'influéncia sovietica. Lo territòri polonés foguèt fòrça modificat per la pèrda de sa partida orientala e l'annexion de plusors regions alemandas. Lo govèrn prosovietic foguèt reconegut e la repression demeniguèt pauc a pauc l'importància dei movements conservators e nacionalistas.

Premiera poissança industriala e economica de la planeta en 1945, leis Estats Units venguèron la superpoissançadau mond capitalista en remplaçament dau Reiaume Unit e de França, durament afeblits. D'efiech, au nivèu economic, Washington poguèt impausar sei condicions per la reconstruccion de l'Euròpa Occidentala gràcias au Plan Marshall. Representant fins a 1,2% dau PIB estatsunidenc, aquela ajuda èra condicinada au respècte de condicions politicas e economicas destinadas a empachar l'installacion d'un regim comunista. Sei beneficiaris principaus foguèron lo Reiaume Unit, França, la partida occidentala d'Alemanha, Itàlia, lei País Bas, Grècia e Àustria. Favorizèt la restauracion de l'economia occidentala que conoguèt un periòde de prosperitat e de progrès quasi sensa precedents dins l'istòria fins ai crisis petrolieras deis ans 1970.

Au nivèu militar, Washington duspausava de la premiera marina militara, de l'arma nucleara e sei fòrças terrèstras èran lei pus poderosas après aquelei de l'Armada Roja. De mai, son armada aviá installat de basas en Euròpa, especialament en Alemanha, e en Asia. Dins aquela darriera region, l'ocupacion de Japon durèt fins a 1951 e permetèt ais Estatsunidencs de gardar plusors basas militaras dins lo país e una influéncia considerabla sus sa politica estrangiera.

Enfin, au nivèu culturau, lo prestigi de la victòria e de convencions favorablas ais interès de son industria cinematografica permetèron ais Estats Units de difusar sa cultura en Euròpa e, per la seguida, dins leis autrei continents. Aquela dominacion èra totjorn ben presenta au començament deis ans 2020. Dins lo domeni scientific, l'exili de plusors sabents de remarca permetèt au país de venir la premiera poissança scientifica dau mond.

Maugrat de pèrdas e de destruccions fòrça importantas, l'Union Sovietica foguèt l'autre venceire major dau conflicte. D'efiech, au nivèu politic, la victòria còntra lo faissisme avivèt l'atrach per lo comunisme dins mai d'un país. Dins lo corrent deis ans seguents, Moscòu anava ansin venir lo menaire d'un ensemble d'estats e de movements capables de s'opausar ais interès deis Estats Units e dei poissanças colonialas. La formacion d'aqueu blòt foguèt facilitada per la mesa en plaça d'una esfèra d'influéncia sovietica en Euròpa Centrala dins lei país liberats ò conquists per lei fòrças sovieticas.

En Asia, lei Sovietics mantenguèron sei tropas en Manchoria e dins lo nòrd de Corèa per armar e organizar lei comunistas locaus. De mai, annexèron la totalitat de Sakhalina e leis Illas Habomai. Pasmens, Tòquio refusèt de reconóisser aquelei pèrdas e lei dos país signèron jamai de tractats de patz^[16]. Moscòu assaièt tanben de gardar una influéncia en Iran mai son projècte se turtèt a l'oposicion deis Angloestatsunidencs e Estalin abandonèt.

Au nivèu militar, lo país dispausava de la premiera armada convencionala dau mond. De mai, seis armaments terrèstres demorèron pus sofisticats qu'aquelei de l'Oèst fins ais ans 1960-1970 e l'arma nucleara foguèt rapidament aquistada amb la capitada d'un premier assai atomic en 1948. Una importanta preséncia militara sovietica foguèt tanben mantenguda en Euròpa Centrala fins a l'afondrament dau país en 1991.

Se l'estiu de 1945 marquèt la fin de la Segonda Guèrra Mondiala, es malaisat de considerar que la fin dei combats foguèt seguit per un periòde de patz. Lei tensions en cors d'emergéncia entre leis Estats Units e l'URSS, lo declin dei poissanças colonialas, lei guèrras civilas entre comunistas e anticomunistas ò lo projècte sionista entraïnèron rapidament de conflictes novèus.

La guèrra veguèt una multiplicacion deis atacas, deis atrocitats e dei chaples còntra lei populacions civilas e lei presoniers de guèrra. Lo pus òrre es de segur lo genocidi dei « raças inferioras » per leis Alemands. Pasmens, la lista complèta deis orrors dau conflicte es malaisat d'establir : chaples de militars ò de civius, represalhas còntra lei populacions, camps de concentracion, bombardaments aerians de vilas, expulsion fòrçada de populacions, utilizacion de la tortura... etc. En particular, l'Aisse utilizèt aquelei mesuras d'un biais sistematic per terrorizar lei populacions dei regions ocupadas. Lor amplor menèt a la definicion de crimes novèus coma lo crime còntra l'Umanitat, lo crime còntra la patz e lo crime de guèrra. Utilizats per lo premier còp durant lo procès dei caps principaus dau Tresen Reich, aquelei nocions foguèron integradas au drech modèrne de la guèrra. D'autra part, dins lo corrent deis ans seguents, la proteccion dei presoniers de guèrra foguèt renfòrçada.

Lo bilanç uman de la Segonda Guèrra Mondiala es fòrça murtrier amb au mens 60 milions de mòrts, 30 milions de personas desplaçadas e de miliers d'aglomeracions destruchas. De mai, a respècte de la Premiera Guèrra Mondiala, lo nombre de civius tuats es similar a aqueu dei militars. Aquò es la consequéncia dei caracteristicas dau conflicte (violéncia dei combats urbans, generalizacion dei bombardaments aerians còntra lei vilas, represalhas còntra lei populacions civilas...) e de l'eliminacion fisica de plusors populacions (judieus, Eslaus, Ròms, omosexuaus, comunistas... etc.) per leis Alemands e seis aliats. Dins aqueu quadre, lei pèrdas umanas pus importantas foguèron recensadas dins lei país d'Euròpa de l'Èst. L'URSS perdiguèt ansin entre 20 e 40 milions d'abitants siá 10% a 20% de sa populacion e Polonha 5,6 a 5,8 milions de mòrts siá 16% a 17% de sa populacion. China foguèt tanben victima de chaples fòrça saunós e 10 a 20 milions de Chinés moriguèron durant la guèrra (dont solament 3 a 4 milions de militars), çò que representava 2% a 4% dau nombre totau d'abitants.

Lei doas poissanças principalas de l'Aisse foguèron tanben durament tocats per lei combats e lei bombardaments. Entre 6,63 e 8,68 milions d'Alemands foguèron tuats dont 5,56 milions de militars (9,5% a 12,5% de la populacion). Japon perdiguèt 2,62 a 3,12 milions d'abitants siá 3,5% a 5% de sa populacion. Itàlia subiguèt de pèrdas relativament leugieras (496 000 mòrts) en causa de la sortida dau conflicte pus precòça de son armada. Romania perdiguèt 800 000 abitants e Ongria 580 000.

Lei país occidentaus aguèron de pèrdas mens importantas, compres dins lei regions ocupadas. França perdiguèt ansin 567 000 abitants (1,35% de sa populacion) dont 217 000 militars. Lo Reiaume Unit aguèt 383 000 militars e 67 000 civius tuats e leis Estatsunidencs enregistrèron la mòrt de 418 000 personas (dont solament 1 700 civius). En revènge, de faminas grèvas se debanèron dins mai d'una colonia europèa entraïnant la mòrt de plusors milions d'abitants ais Índias e en Indochina.

• Chiang Kai-shek.
• Winston Churchill.
• Estalin.
• Charles de Gaulle.
• Adolf Hitler.
• Benito Mussolini.
• Franklin Delano Roosevelt.

• (it) Gianni Rocca, L'Italia invasa 1943-1945, 1^a edicion, Mondadori, 1998.