Namibië

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Namibië (officieel (Ingels): Republic of Namibia) is e land in zuielek Afrika, aon de Atlantische Oceaon, grenzend (mèt de klok mèt) aon Angola, Zambia, Botswana en Zuid-Afrika en mèt ei punt zjus wel of neet aon Zimbabwe. 't Land is gooddeils druug (weuste en haafweuste) en dunbevolk. 't Land kint boete 'n Bantoe-mierderheid ouch 'n aonzeenlek aontal Khoisan, die de oersprunkeleke bewoeners vaan de regio zien. Namibië woort in 1990 oonaofhenkelek, es eint vaan de lèste len in Afrika.

Namibië is verdeild in daartien regio's en 107 keeskring. De regio's (hoofplaotse tösse häökskes) zien de volgende:

Namibië liet ziech groof-eweg in vief zones opdeile: 't centraol plateau, de Namibweuste, 't terrasgebergde, 't bosveld en de Kalahariweuste. 't Centraol plateau, wie de naom al zeet in 't midde vaan 't land, is relatief vochteg en leefbaar; hei is de hèlf vaan de Namibiaanse bevolking en zoeget alle landbouw geconcentreerd. Bij Königstein vint me 't hoegste punt vaan 't land op 2.606 meter. De Namibweuste, aon e groet deil vaan de kös, is extreem druug, oondaanks häör ligking aon de Oceaon, en nao me meint mèt 55 mieljoen jaor de ajdste weuste op Eerd. 't Terrasgebergde, wat ziech tot in groete deile vaan Zuid-Afrika oetstrèk, haolt vergeliekbaar huugdes wie 't centraol plateau. 't Gedeilte wat kort aon de kös ligk, is relatief vochteg; dao hingk dèks nievel. In de watersjeem vaan de berg is 't hiel väöl druger, en wermer. 't Bosveld vint me in de Caprivistroek (de pannesteel in 't uterste noordooste) en aonligkend gebeed aon de grens mèt Angola. Dit gebeed steit ecologisch tösse weuste en savanne, is dus steppe-echteg, en relatief good gesjik veur veeteelt. De Kalahariweuste, dee ziech ouch al tot in Zuid-Afrika oetstrèk, varieert vaan eve druug als de Namib tot väöl greuner. In 't bezunder is dees regio riek aon vetplante (succulente).

Namibië heet vaan alle zelfstendege len de twiede kleinste bevolkingsdiechheid (nao Mongolië en nog veur Australië, Iesland en Mauritanië). De bevolking is etnisch (en zeker ouch genetisch) hiel divers. De mieste Namibiërs zien Bantoe, de dominante bevolkingsgróp in centraol en zuielek Afrika. Ze laote ziech op linguïstische grun oonderverdeile in Ovambo, Herero en Himba. 'n Groete minderheid besteit oet Khoisan, de oersprunkeleke bewoeners vaan zuielek Afrika, die in Namibië sterker zien vertegewoordeg es boe aanders ouch. Oonder hun zien de Nama en de Böskesmaander. De Damara zien etnische Bantoe die evels 'n Khoisantaol spreke. 't Gief ouch väöl blaanke: mèt 7% is hun aondeil op Zuid-Afrika nao 't groetste in gans zwart Afrika. E neet oonbelaankriek deel vaan de bevolking is kleurling of Baster.

Sinds de oonaofhenkelekheid is Ingels de einege officieel taol. Oonder Zuid-Afrikaans bewind waore ouch 't Duits en 't Afrikaans officieel; die weure nog ummertouw erkind. Dees drei taole weure es ierste taol gesproke door de versjèllende blaanke gemeinsjappe (Afrikaans ouch door kleurlinge) en door gans 't land es lingua franca. 't Afrikaans weurt in 't land 't mieste gehuurd en 't bèste verstande, al kinne de joongere beter Ingels. De groetste taol is 't Ovambo (mojertaol vaan de hèlf vaan de ganse bevolking); aander erkinde Bantoetaole zien 't Herero, 't Kwangali, 't Lozi en 't Tswana. Ouch 't Nama of Khoi ('n Khoisantaol, gesproke door de Nama en Damara) is 'n erkinde taol. Neet erkind zien 't Portugees (gesproke door Angolese vlöchtelinge en immigrante), de Bantoetaole Gciriku, Fwe, Kuhane, Mbukushu en Yeyi en de Khoisantaole Naro, !Xóõ (bekind um zien oetzunderlek groet aontal consonante), !Kung, †Kx'au//'ein en Khoe. Dees taole höbbe mer e beperk aontal sprekers.

90% vaan de bevolking hingk 't christendom aon. Door de Duitse euverheersing zien dat veural Lutheraone. Dao zien evels ouch methodiste, anglicaone, Nederlands-hervörmde en inkel Mormone bij. 10% vaan de bevolking hingk nog traditioneel religies aon.

Namibië, geneump nao de Namib-weuste, is sinds doezende jaore bewoend door de Khoisan. In de veertienden iew kaome de Bantoe 't gebeed binne; ze verdreve de Khoisan nao de allerdruugste deile vaan 't continent. Door touwnummenden drök vaan de blaanke in de Kaapkolonie trokke vaanaof ind achtienden iew de Oorlammers (Khoisan mèt väölal gemingk blood) de Oranjereveer euver 't modern Namibië in. Hun contak mèt de al aonwezege Nama waor good, meh mèt de Herero kaom 't in de jaore 1880 tot oorlog.

Allewel tot 't land al in 1485 waor bezoch door de Portugeze, lete Europese machte 't druug, oonvröchbaar en strategisch oonbelaankriek laand iewe links ligke. Pas ind negentienden iew kaom dao verandering in. De Britte bezatte vaanoet de Kaapkolonie de Walvisbaai, in 't binneland penetreerde versjèllende Afrikaander-Boerse, Duitse en Zweedse koloniste. Daorum ouch tèlt 't land neve Duitse ouch väöl Afrikaanse plaotsnaome. In 1884 stèlde de Duitsers de kolonie Duits Zuidwes-Afrika in. De bezètting góng evels neet gemekelek: begin twintegsten - vaan 1904 tot 1907 - iew kaome zoewel de Herero es de Nama in opstand. 't Duits bewind sloog dezen opstand zoe hel neer tot me vaan genocide kin spreke: 10.000 Nama (de hèlf vaan de bevolking) en 65.000 Herero's (80% vaan de bevolking) woorte vermaord, oonder mie door 't op groete sjaol vergiftege vaan waterpötte.

Zuid-Afrika - sinds 1910 oonaofhenkelek - bezat de Duitse kolonie in 1915, es oonderdeil vaan d'n Ierste Wereldoorlog. Bij 't Vrei vaan Versailles woort dit geformaliseerd door 't gebeed in mandaot aon Zuid-Afrika te geve. Nao d'n Twiede Wereldoorlog, wie kolonië oet d'n tied raakde, veurde me vaanoet de Vereinegde Naties d'n drök op um 't land mie zelfstendegheid te geve; vaanaof de jaore zesteg woort, wie 't ein nao 't aander land in Afrika op eige bein kaom te stoon, oonaofhenkelekheid geëis. De Zuid-Afrikaanse regering góng evels neet dao-op in en riechde Namibië nao Zuid-Afrikaans model in: mèt apartheid en toeslen. De blaanke aon wee groetgroondbezit woort touwgekind waore veural vaan Zuid-Afrikaanse orizjien.

Vaanaof 1966 waor 'n guerillabeweging, de SWAPO, actief, die oonaofhenkelekheid eisde. De beweging oontving steun vaan communistisch Cuba, wat via naoberland Angola opereerde. Vaanaof ind jaore zeventeg, wie internationaol d'n drök op Zuid-Afrika groeter woort, perbeerde me ouch ummer mie dit land tot opgaof vaan Namibië te dwinge. Pas in 1988 gaof de regering, die intösse ouch de apartheid aon 't aofbouwe waor, dao-aon touw. Twie jaor later, op 21 miert 1990, woort 't land oonaofhenkelek. De Walvisbaai, integraol deil vaan Zuid-Afrika en gei deil vaan 't mandaotgebeed, woort in 1994 aon Namibië euvergedoon. 't Nui land kraog mèt separatisme te make in de aofgelege Caprivistroek; de rebelle dao móste 't in 1999 tege 't regeringsleger aoflègke. In datzelfde jaor woort e grensconflik mèt Botswana, ouch al in de Caprivistroek, in 't veurdeil vaan Botswana beslech. De democratie heet sinds de oonaofhenkelekheid vrij good gewèrk.

Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan de Ingelstaolege artikele en:Namibia, en:Regions of Namibia en en:Languages of Namibia.