Baek (plaats)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Baeks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Baek (Nederlands: Beek) is 'n plaats in de gelieknamige gemeinte Baek in Zuud Limburg. Ouw name zint: Baek euver de Maas, Beck, Beeck, Beeken, Becca. In de tied van de Franse bezètting waor de naam Beeck in den landen van Valckenborg gebrukelik ter óndersjeijing van Baek bie Bree in (noe) Belsj en Beeck bie Randerade in (noe) Duutsjland. De naam Baek geit truk nao de Keutelbaek, die vanoet de Kelmonderbösj via de plaats in de Gelaenbaek oetmóndt. In 't dörp Baek woonde in 2002 nog óngevaer 9000 luuj, in 2019 nog meh 8501.

Op 't land grenzend aan de baek, die gevörmp weurt oet de brónne in de Kelmonderberg höbbe al saer langen tied luuj gewoond. Ónder aan de beek óntwikkelt zich Nirbik en in 't dal (sjpauw) óntsjteit Sjpawbik. In de Middelièwe zint machtige Hière, wie de proos van Meersje en daonao de Hière van Valkeberg hie de baas. In 1381 kump 't Land van Valkeberg ónder de hertog van Brabant. Baek weurt dan hoofbank (regionaal rechbank) van de umgevende dörper en gehuchte: Nirbik, Geverik, Kelment, Oansel, Sjpawbik, Wiegelrade, Hoebelrao, Gelaen en Sjènne. In de later Middelièwe werpe de inweunersj landgrave op bie de hoofwaeg, ter verdeidiging tege soldaote en doortrèkkende vraeme. In 1661 weurt tösje de keuning van Sjpanje en de Sjtate Generaal van de Nederlande 't Partage-Tractaat geteikend, dat inhèlt dat midde door Baek de landsgrens kump te ligke. De katholieke godsdeens maog neet in 't Sjtaatsgebeed oetgeoefend weure, mèt 't gevolg dat in Hoebelrao (buurtsjap van Sjpawbik) 'n sjuurkèrk weurt ingerich. In 1683 maoge preestersj wir nao hun kèrk truk, meh same mèt de protestante in ein geboew (Simultaankèrk). In 1837 zölle de protestante ein eige kèrkgeboew kriege. In 1800 weure Baek en Sjpawbik zelfsjtendige gemeintes. In 1982 weurt de nuuj gemeinte Baek gevörmp.

Baek bleef lang 'n ingesjlaope dörp aan de Maas, meh in 't Interbellum greujde 't, door d'n aanlèk van 't Julianakenaal, good.

Opmerkinge

• De aw gemeinte Baek umvatde, naeve Baek-oas en -wes, ouch e deil van Nirbik, zoawie De Kaereshei,^[2] wat allewiel bie Stein huurt.
• In 1971 woort 't inwoanertal op ganse vieftalle aafgeróndj.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Baek
Blauw: Provincie Limburg

De aw gemeinte Baek kraog op 12 miert 1853 vaan d'n Hoege Raod vaan Adel e waope touwgekind, wat ziech zoe liet umsjrieve:

Vaan zèlver (wit), belaoje mèt 'n op natuurleke groond stoonde Themis in natuurleke kleure, mèt e bovekleid vaan lazuur (blauw) en 'n oonderkleid vaan pörper (mauve), geblinddook vaan zèlver, rechs leunend op e zweerd vaan 'tzelfde, links 'n waog vaan goud.

Themis (ouch wel bekind es Justitia) is 't symbool vaan rechspraok in 't algemein meh vaanajds neet vaan Baek specifiek. Vaanajds gebruukde de sjepebaank Sint-Maarte es symbool, dee in de regio in hiel väöl dörpswaopes veurkump. Wee Themis heet veurgestèld is neet dudelek. Bij de vörming vaan de nui gemeinte Baek is ouch e nui waope verliend (zuug dao veur mie informatie), boe dit dörpswaope neet in trökkump.^[16]

• Sint Maartens-(Martinus)kèrk is 'n neo-romaans geboew ter vervanging van 'n gotische pseudo-basiliek mèt westore. De boew begós volges de planne van Lambert von Fisenne in 1888. Nao 'n ónderbreking geit me wiejer in 1893 ónder leiding van Jos Cuypers en Jan Stuyt. In 1910 weurt ze ingewiejd. In 1998 haet me bie 'n restauratie de vieringtore obbenuujts geplaats. In 't interieur, woa 't alternerend sjtèlsel ies toegepas, valle de gebrandsjilderde vènstere en moersjilderinge in de apsis op. Daoneve 'n hoofaltaor, zie-altaore en twiè beechsjteul oet 't begin van de 19e ièw. 't Doupvont sjtamp oet 1632 en 'n paar houte beelde oet de periode 1500-1800, woa-ónder 'n modergaods die weurt toegesjreve aan Jan van Steffeswert.
• In de Kapel van de Carmel van de keuningin weurt saer 1938, edere 25e van eder maond, 't Kinneke Jezus van Praag verièrd. Väöl pelgrims vónge hunne waeg nao dees kapel.
• 't Oorlogsmonument, naeve de Maartenskèrk, dateert van 1969 en is óntworpe door de Baekse beeldhouwer Arthur Sproncken.
• De veurmalige hervormde pastorie is 'n baksjteine geboew mèt sjpeklaoge oet 1723.
• De Parochiekèrk van Slevevrouw van de miraculeuze medaille, is geboewd in 1962 en óntworpe door architect H. Koene oet Mestreech.
• De Meulebergkapel haet ouch es petroanheilige Slevevrouw van de miraculeuze medaille.
• De Nederlands Hervormde kèrk dateert van 1837. Bezeenswaerdig is 'n kèrkörgel oet 1776, geboewd door de breursj De Rijckere, oarsjprónkelik veur de NH-kerk in Axel.
• Op de plek van 'n veurmalige synagoge aan de Meulesjtraot sjtoan 2 oorlogsmonumente, die herinnere aan de Juudse sjlachoffersj oet 't dörp. 't Herdinkingsmonument oet 1987 is óntworpe door Francisca Zijlstra.
• 't Gemeintehoes sjtamp oet 1887. Bie 't hónderdjaorig besjtaon in 1987 is veur 't geboew 'n reliëfzuul geplaats nao 'n óntwerp van Arthur Sproncken. De reliëfs goon truk nao de Baekse gesjiedenis, Historica Bechae continet facta et fabulas.
• Openbaar beelde in Baek: Aan de Hoolsjtraot 'n Mariabeeld oet 1946 van beeldhouwer Charles Vos; aan de Sjtege 'n Siguinermonument van Math van Kampen oet 1993; bie 't gemeintehoes de fontein mèt bróns: De Veer windriechtinge van Arthur Sproncken oet 1985; bie 't politiebureau 'n bronze sculptuur de Wachtersj van Twan Lendfers oet 1990; van beeldhouwer Gène Eggen oet Ulesjtraote 'n helsjteine sculptuur Esther oet 1995; aan de Mestreechterlaan 'n brónze sculptuur Baeker pottentaot van Jo Ramakers oet 1988.

De bienaam veur de Baeker inweuner is pottentaot.

• 't Aels-(Els) museum dank zien besjtaon aan 'n bedrief, dat vanaaf 1860 in Baek 'ne zjenever mèt de naam Aels woort gesjtook. 't Oarsjprónkelik bedrief, NV Jacques Hennekens, is door de Heineken Broewerie euvergenómme. De echte Aels-la-Vera weurt allewiel door Bols gemaak. 't Museum umvat 'n preuflokaal Sint Augustien, 't Aelsmuseum, 'n óntvangsruumde en 'n expositieruumde van de heemkundevereiniging.

• Carnaval mèt optoch
• Paosjvièmert
• Zomerkèrmes in 't 2e weekend nao Pinkstere. Sóndigs vingk de Brónk plaats.
• Sinte Leciemert

• Sjötterie Sint Martinus
• Heemkunde Baek
• Carnavalsvereiniging Baeker Pottentaote oet 1886
• Keuninklikke Herremenie St. Caecilia

• H.J. Beckers, ,1862-1950, arts/archeoloog
• Gabriël Beckers, 1908-1970, arts/acteur
• Peter Trecpoel, preester en kronieksjriever
• Arthur Sproncken, (geb. 1930), beeldhouwer
• Jeff Scheffers, (geb. 1906), kunssjilder

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Volkstèlling 1960 - Bevolking vaan gemeintes en óngerdeile van gemeintes
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3 2,4} Volkstèlling 1971 - Plaatselike indeiling
3. ↑ Volkstèlling 1830
4. ↑ Volkstèlling 1840 - Limbörg
5. ↑ Volkstèlling 1849 - Hertigdóm Limbörg: gemeintesgewies indeiling van de provincie
6. ↑ Volkstèlling 1859 - Plaatselike indeiling
7. ↑ Volkstèlling 1869 - Feiteleke of getèlde bevolking in eder gemeinte van 't riek
8. ↑ Volkstèlling 1879 - Limbörg: plaatselike indeiling
9. ↑ Volkstèlling 1889 - Limbörg
10. ↑ Volkstèlling 1899 - Limbörg
11. ↑ Volkstèlling 1909 - Plaatselike indeiling
12. ↑ Volkstèlling 1920 - Plaotseleke indeiling
13. ↑ Volkstèlling 1930 - Plaatselike indeiling
14. ↑ Volkstèlling 1947 - Plaatselike indeiling
15. ↑ Woeningtèlling 1956 - Veurnaamste gegaeves per gemeinte
16. ↑ Heraldry of the World - Beek (Limburg)

Gemeinte Baek
Dörper: Baek | Groat Genhout | Geverik | Klein Genhout | Nirbik | Sjpawbik
Buurtsjappe en gehuchte: De Aw Kèrk | Hoebelrao | Hoeve | Kelment | Looiwinkel | Sint-Jansgelaen

50° 56' NB, 5° 48' OL