Cloacabieste

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Cloacabieste (Monotremata) zien 'n orde vaan zoogdiere die allein in Australië en op Nui-Guinea veurkump. Ze zien de eineg euverlevende orde oet de oonderklas Prototheria. De orde umvat mer twie levende femilies en vief levende soorte. Ze versjèlle vaan de aander zoogdiere (de zoegeneumde Theria) door 't behawwe vaan e paar 'primitief' kinmerke, in 't bezunder 't lègke vaan eier. Toch höbbe de cloacabieste ziech zoe good wie de aander zoogdiere dooroontwikkeld en zien ze zeker gein levende fossiele.

Allewel tot de ierste cloacabieste (en ouch de ierste Prototheria) pas vaan 't vreug Kriet bekind zien, en daorum neet aontuinbaar langer bestoon es de buildiere en de mojerkookdiere, geit me toch devaan oet tot hun veurawwers de Prototheria ziech ieder höbbe aofgesplits es de Metatheria (buildiere en fossiel verwante) en de Eutheria (mojerkookdiere en fossiel verwante). Die lèste twie gróppe same vörme daan de oonderklas Theria. Genetisch oonderzeuk en 'n mierderheid vaan de fysieke kinmerke wieze dat oet. Recint genetisch oonderzeuk heet 't memint vaan aofsplitsing op zoe'n 220 mieljoen jaor geleie gezat, midden in 't Trias dus. 'n Minderheid vaan de wetensjappers meint tot de Cloacabieste zjus get mie verwant zien aon de buildiere (en tot de Theria neet bestoon); de euvereinkómste kinne evels ouch oet parallel evolutie weure verklaord. Dit gezag höbbend, zuut de gebrukeleke classificatie zoe oet:

Klas ZOOGDIERE (Mammalia)

• Oonderklas Prototheria
  • Orde Cloacabieste (Monotremata)
    • Femilie Ornithorhynchidae
      • Geslach Obdurodon †
      • Geslach Ornithorhynchus
        • Vogelbekdier (Ornithorhynchus anatinus)
        • Ornithorhynchus maximus †
    • Femilie Aomzeikegele (Tachyglossidae)
      • Geslach Tachyglossus
        • Gewoenen aomzeikegel (Tachyglossus aculeatus)
      • Geslach Zaglossus
        • Gewoene vachegel (Zaglossus bruijni)
        • Attenbourghvachegel (Zaglossus attenboroughi)
        • Zwarthaorege vachegel (Zaglossus bartoni)
        • Zaglossus hacketti †
        • Zaglossus rubustus †
      • Geslach Megalibgwilia
    • Femilie Kollikodontidae †
    • Femilie Steropodontidae †
  • Aander (fossiel) ordes vaan Prototheria

• Oonderklas Theria
  • Infraklas Metatheria (buildiere en fossiel verwante)
  • Infraklas Eutheria (mojerkookdiere en fossiel verwante)

Mèt sommege saorte aomzeikegele in Nui-Guinea geit 't hiel slech; ze zouwe in de kortbij touwkóms kinne oetsterve.

De herses vaan de Cloacadiere höbbe, wie die vaan alle zoogdiere, 'ne neocortex, meh wie de buildiere misse ze d'n hersebalk (corpus callosum). De functie vaan de hersebalk bij moojerkookbieste, naomelek communicatie tösse de linker- en rechterhersehèlf, weurt euvergenome door de commisura anterior.

Wie d'n triviale naom al zeet, meh wat veural de wetensjappeleke (vaan μονός 'ein' en τρῆμα 'look') naom aongief, zit 't versjèl mèt de aander zoogdiere in de liefsopeninge aon de achterkant. Bij dees bieste deent 'ne cloaca veur zoewel póppe es sjiete en pisse (in tegestèlling tot moojerkookdiere, die 'nen apaarte vagina, ureter en anus höbbe, en buildiere, die wel ouch 'ne cloaca höbbe meh toch 'n apaarte vagina). Dit kinmerk deile de cloacabieste mèt reptiele (en in zekere zin mèt veugel).

Cloacabieste lègke eier en zien daomèt uniek oonder de zoogdiere. 't Vruiwke hèlt de eier nao de bevröchting evels e tiedsje in ziech en veujt daan 't oongebore joonk mèt häör eige veujingsstoffe door de wand heer. Daonao lègk ze de eier en geit ze breuje. Weurt 't joonk gebore, daan geit 't vruiwke zoge. De mèlk kump evels direk door de mèlkkliere nao boete, boe 't joonk ze oplek; de cloacadiere höbbe gein tepele (aanders es de Theria).

De levende cloacadiere höbbe gein tan, mèt oetzundering vaan jóng vogelbekdiere, die nog e paar kieze höbbe dewelke later oetvalle. Bij sommege fossiel cloacabieste zien die paar kieze ouch te zien. De kaak vaan de cloacabieste zit e bitteke aanders inein es die vaan de Theria, zoewie de kaakspier. Wie alle synapside höbbe ze drei binneste gehuurskneukskes, en wie bij alle echte zoogdiere (en in tegestèlling tot aander fossiel synpaside) zien ze in de sjeel geïntegreerd. Allewijl meint me tot dit kinmerk bij de cloacabieste en de Theria oonaofhenkelek vaanein is oontstande. 't Ziechbaar oer (dat wèlt zègke 't gehuurslook) ligk nog wel kort aon de kaak, wie bij de aw fossiele.

Cloacabieste höbbe get extra kneukskes in de sjouwergordel die aander zoogdiere neet höbbe. Wie bij de reptiele stoon de pu neve de roomp (en neet droonder wie bij aander zoogdiere); 't zien dus vaan nature kroepers.

Aon de pu zit 'ne stekel, dee bij aomzeikegele gein functie heet meh dee door 't vogelbekdier tot 'nen angel is geëvolueerd. Dat maak dit ein vaan de zier wienege giftege zoogdiere.

Cloacabieste kinne elektriciteit in hun umgeving veule, 'n gaaf die me elektroperceptie neump.

Recint oonderzeuk nao 't genoom vaan 't vogelbekdier en aander cloacabieste heet oetgeweze tot ze tien geslachschromosome höbbe, en tot 't X-chromosoom liekent op 't geslachschromosoom vaan veugel. Dit deit dinke tot de geslachsdichotomie X/Y bij zoogdiere ziech pas nao de splitsing tösse Prototheria en Theria gans heet voltrokke; tot mèt aander wäörd de ierste zoogdiere nog neet gans zoe inein zaote. Ouch in aander opziechte bleke Cloacabieste nog relatief väöl op veugel te liekene. Dit gief inziech in de genetische aard vaan de lèste gemein veurawwers vaan reptiele en zoogdiere (Amniota).

't Metabolisme vaan de cloacabieste is lieg in vergelieking mèt aander zoogdiere. Ze zien evels wel wermbleujeteg, al is hun liefstemperatuur lieg in vergelieking mèt de Theria: 32°C, tege 35 veur buildiere en 37 veur moojerkookdiere. Mesjiens is dit gein archaïsch kinmerk, meh zjus 'n aonpassing aon 't klimaot: in 't werm Australië en Nui-Guinea kin me de energie wel veur get aanders gebruke. Hun endotherm systeem is in eder geval neet minder oontwikkeld es bij aander diere: ouch in kaw umsten kinne ze hun temperatuur hiel good op peil hawwe.

Vreuger meinde me tot in eder geval aomzeikegele geinen REM-slaop hadde (tot ze neet druime dus). Noe bliek tot ze dat wel doen, meh allein es de umgevingstemperatuur roond de 25°C ligk.

Dit artikel baseert ziech op 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.