Քաբիր
Քաբիր | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1398[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Վարանասի |
| Վախճանվել է | 1518[1][2][3][…] |
| Վախճանի վայր | Maghar, Հնդկաստան |
| Գերեզման | Maghar |
| Մասնագիտություն | weaver, բանաստեղծ, փիլիսոփա և գրող |
| Լեզու | հինդի |
| Գրական ուղղություններ | Bhakti? և Sant Mat? |
 Kabir Վիքիպահեստում | |
́Քաբիր (Քաբիրնատ, Քաբիր Դաս, Սանտ Քաբիր Սահիբ; հինդի։ कबीर, փենջաբի։ ਕਬੀਰ, ուրդու։ کبير; 1440, 1398[1][2][3][…], Վարանասի - 1518[1][2][3][…], Maghar, Հնդկաստան), միջնադարյան հնդիկ բանաստեղծ-միստիկ, բանաստեղծ-Սանթ, բհակտի շարժման ականավոր բարեփոխիչ, հինդի գրականության դասական։
Հնդկաստանի կրոնական մտքի պատմության մեջ Քաբիրը յուրահատուկ տեղ է զբաղեցնում։ Հինդուների համար նա բհակթա սուրբ է, մուսուլմանների համար՝ պիր, սիկհերի համար՝ բագաթ, Քաբիրպանտի կարգի անդամների համար, ներկայումս նրա գաղափարների ավելի քան 1 միլիոն հետևորդ՝ ավատար, որոնց համար կառուցվել են տաճարներ, դրանցից գլխավորը Վարանասիի «Քաբիր Չաուրա մատհ»-ն է։ Հնդկաստանի առաջադեմ շրջանակներում Քաբիրան ճանաչվում է որպես ռեֆորմատոր բանաստեղծ, բրահմանիզմի և կաստայական տարբերությունների բաց թշնամի, անձեռնմխելի և սոցիալական խտրականության բոլոր ձևերի ինստիտուտ, որպես հնդեվրոպական մուսուլման միասնության երգիչ։
Նաև Քաբիրի օրհներգերը, որպես ճշմարտության հեղինակավոր աղբյուրներ, ներառված են սիկհների «Ադիգրանտհ» կամ «Գուրու Գրանթհ Սահիբ» Սուրբ գրքում, որի կազմումն ավարտվել է 1604 թվականին սիկհով Արջուն հինգերորդ գուրու օրոք։
Ծագումը և ծնունդը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաբիրը ծնվել է Բենարեսում[4] (այլ վարկածներով ՝ Ազամգարհից ոչ հեռու, Վելհարա բնակավայրում կամ Մագհարում [5]), ջուլհակների ընտանիքում։ Կարծիք կա, որ նա խորթ տղա էր։ Ըստ ավանդության՝ ոմն բրահմանի այրին մեղք է գործել երիտասարդ ասկետի հետ։ Երբ տղան ծնվել է, մայրը նրան նետել է ճամփեզրի վրա։ Մուսուլման ջուլհակը՝ Նիրուն, գտել է երեխային, և կնոջ՝ Նիմայի հետ միասին դաստիարակել է նրան, տալով նրան Քաբիր անունը, որը նշանակում է «մեծ» (Ալլահի 99 անուններից մեկը)։ Հնդիկ գրականագետ Հ. Պ. Դվիվեդիի կարծիքով՝ բանաստեղծի ծնողները (կամ դաստիարակները) եղել են յոգական համայնքներից մեկի ներկայացուցիչներ, որը նախկինում իսլամ է ընդունել[6]։
Քաբիրայի կաստան ցածրախավ էր, և ամբողջ կյանքում նա զբաղվել է ջուլհակի արհեստով։
Ստեղծագործություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաբիրի կյանքն անցել է հնդեվրոպական մուսուլմանական մշակույթի կայացման, Բհակտի շարժման ծաղկման և ժողովրդավարացման դարաշրջանում։ Հենց այդ ժամանակ է, որ տարածում է ստացել նիրգուն-բհակտին՝ բացահայտ, չսպառող բացարձակ սիրո վարդապետությունը։ Վանարասին մի քաղաք է, որտեղ Սուրբ բանաստեղծն անցկացրել է իր կյանքի մեծ մասը, եղել է նիրգուն-բհակտի հոգևոր կենտրոնը[7]։
Նիրգուն-բհակտիի պոեզիան, որի ներկայացուցիչներին կարելի է դասել նաև Քաբիրին, իր մեջ ներառում էր վեդանտայի հումանիստական գաղափարները, մարդկային հոգու և տիրոջ միջև առեղծվածային սիրո սուֆիական հայեցակարգը, ինչպես նաև նաթհների, սիդհների և տանտիրիկական բուդդայականների ավանդույթների որոշ կարծիքներ, որոնց թվում էր աբստրակտ Աստվածությանը երկրպագելու գաղափարը, և որոնք մուսուլմանների նման չէին ճանաչում կաստայական տարբերությունները[7]։
Քաբիրն իր աշխատություններում ազատորեն գործում է տարբեր կրոնական և փիլիսոփայական դպրոցների տերմինաբանությամբ։ Նա Աստված է համարում լորդ Ռամին, Հարիին, Քեշավին, Մուրարիին, Ալլահին, Էմիրին, Հազրաթին, Պիրին, Ալակհին, Նիրգունին, Անանտին, Բրահմանին, Ատմային, Ջիոտիին, Նիրանջանին, Սատգուրուին [8]․ Քաբիրայի Աստվածը միասնական է բոլոր մարդկանց և ժողովուրդների համար, նա ապրում է ամենքի սրտում և միջնորդների կարիք չունի։
Վիշնուիտների նման, գլխավոր ճանապարհը դեպի Տերը բանաստեղծ-սանտը համարում է բհակտիի հետևանքը [9], ինչը ենթադրում է եսասիրությունից հրաժարում և աշխարհիկ կրքերից հայտնի վրիպում։ Այդ իսկ պատճառով Բհակտիի ճանապարհը չի կարելի անվանել շատ պարզ, և այդ ճանապարհի դժվարությունը բանաստեղծը մշտապես ընդգծել է[10]։
Հենվելով նաթհների և սիդհների գրական ավանդույթի վրա, որը ձգվել է դեպի այլաբանության ժանրը և «մթնշաղ», սանդյա-բհաշի էնիգմատիկ լեզուն, Քաբիրը մշակել է կերպարների իր համակարգը, իր «կոդը»[11]։ Յոգիկ տերմինների հետ մեկտեղ նա որպես խորհրդանիշ օգտագործել է սովորական առարկաներ, օբյեկտներ և երևույթներ, որոնք ուղեկցում էին մարդկանց առօրյա կյանքում («կրակ» (Բհակտի Հոգու աստվածային իմացությունը), «ջուր» (աշխարհիկ կրքեր), «թռչուններ» (հոգու ազատումը Սամսարայի շրջապտույտից), «աղտոտված գործվածք» (տգիտություն), «թանկարժեք կտավ» (ճշմարիտ սերը Բարձրյալի հանդեպ)։ Այսպիսով, նույնիսկ ամենադժվար և խորը հոգևոր գաղափարները դառնում էին պարզ մարդու համար մտերիմ, հասկանալի, ճանաչելի։
Բանաստեղծը նաև դիմել է պարսկական և սուֆիական պոեզիային, մասնավորապես վարդ-մեղու զույգին բնորոշ խորհրդանիշներին. «Վարդի մարմինը ծաղիկ է, հոգին՝ մեղու»[12]։
Քաբիրը միշտ քայլում էր իր ճանապարհով և լիովին չէր կիսում իր ժամանակի հոգևոր ավանդույթներից և ոչ մեկը։ Նա չի ընդունել ո՛չ մուսուլմանական, ո՛չ հինդուիստական ծեսերը, ուխտերը և սուրբ գրությունները(մասնավորապես Վեդաները և Պուրանները)[9], հերքել է (թեև միշտ չէ, որ հետևողականորեն) ավատար տեսությունը [13], չի կիսել վերաբերմունքը յոգայի հանդեպ, որպես Աստծո ճանաչման հիմնական միջոց [9] և այլն։ Քաբիրի ըմբոստ քարոզների պատճառով շատերը ապստամբեցին նրա դեմ, և արդյունքում, տարբեր աստվածաբանների դրդմամբ, նա վտարվեց Վանարասիից՝ Սիկանդար Շահ Լոդիի (ըստ լեգենդի Դելիի սուլթանը, արդեն մի անգամ հրաման է տվել բանաստեղծ-սանտային նետել փղի ոտքերի տակ (փիղը նահանջեց))[14])։
Քաբիրի բանաստեղծական ժառանգությունը բաշխվում է երկու ավանդույթների՝ բանավոր և գրավոր[15]։ Բանավոր ավանդույթին առաջին հերթին վերաբերում են այն բանաստեղծությունները՝ բանաստեղծ-սանտայի օրհներգերը, որոնք գոյություն ունեն նրա կրոնական հետևորդների՝ Քաբիրպանթհ շքանշանի անդամների շրջանում։ Այստեղ պետք է ներառել նաև Քաբիրի աֆորիզմներն ու ասույթները, որոնք Հյուսիսային Հնդկաստանի լայն զանգվածներում կարգի սահմաններից շատ հեռու են տարածվել և որոշ չափով ձուլվել են բանահյուսությանը։ Նման աշխատանքները սովորաբար ծավալով փոքր են (դրանց մեծ մասը երկտողեր են), բայց դրանք բավականին շատ են։
Գրավոր ավանդույթը ներառում է Քաբիրի ասույթների հավաքածուներ` «Բիջակ», «Քաբիր Գրանթավալի», ինչպես նաև շարականներ, որոնք ներառված են տարբեր ավանդույթների սուրբ գրքերում, ինչպիսիք են սիկհական «Ադի Գրանթ» սուրբ գրքը։ Քաբիրի ամենակարևոր հավաքածուն «Բիջակ»-ն է, որը երկրպագության ամենակարևոր օբյեկտն է և Քաբիրպանտի կարգի սուրբ գիրքը[16]։
Քաբիրի բանաստեղծությունների մեջ կրկնվող հիմնական շարժառիթներից մեկը մարդու բարոյական կատարելագործումն է, որը պետք է հանգեցնի խաղաղության բարելավմանը ամբողջ աշխարհում։ Ճշմարիտ հավատը ոչ թե կրոնական ծիսակատարությունների և կարգադրությունների պաշտոնական պահպանումն է, այլ «սրտի մաքրումը»։
Գաղափարը, որ սերը «լուծվել է ամենուր», հատկապես հարազատ է Քաբիրին. Սերն ու ճշմարտությունը սուրբ վայրերում չեն. Դրանք ամենուր են, սեր և ճշմարտություն. և առաջին հերթին` մարդու առօրյա գործերում։ Քաբիրի ստեղծագործության մեջ առանձնահատուկ տեղ է գրավում բաժանման հետ կապված սիրո քնարական սիմվոլիկան՝ «վիրահա»-ն[17]։ Բաժանման գաղափարը, որը հիմնված է Աստվածային հոգու հետ միավորվելու կրքոտ ցանկության գաղափարի վրա, վառ կերպով արտացոլվում է բհակտաների և սուֆիների ավանդույթի մեջ։ Քաբիրը, ինչպես սուֆիի մյուս բանաստեղծները, ընդգծում է բաժանման և սիրո միասնությունը, նրանց անբաժանելիությունը, մյուսի մեջ լուծվելու ցանկությունը։ Եվ դա ցույց է տալիս Քաբիրի և սուֆիական քնարերգության սիրո հայեցակարգի ընդհանրությունը։
Քաբիրի բանաստեղծությունների և կյանքի քվինտենցիան, ինչպես Ռումին, Աստծո հանդեպ սիրո գաղափարն է, հավասար և ընդգրկուն սերը։ Սուրբ բանաստեղծը ուսուցանել է, որ մարդը ոչ թե Աստծո ծառան է, այլ ընկերը, ոչ թե ծառան, որը խոնարհվում է նրա առաջ, այլ նա, ով սիրում է նրան, ով տեսնում է իր աջակցությունը։ Ինչպես Ռումիի, այնպես էլ Քաբիրի տեսակետների համաձայն, ճշմարիտ հավատը ոչ թե կրոնական ծիսակատարություններին և կանոնների խիստ պահպանումն է, այլ սրտի մաքրումը։ «Քաաբան»՝ սովորեցնում է Ռումիին՝ ոչ թե Մեքքայում է, այլ իր իսկ սրտում»[18]։ Մարդկության միասնության հանդեպ հավատը և յուրաքանչյուր մարդու սրտում գտնվող միասնական Աստծուն ծառայելու արժեքը հանդիսանում է բանաստեղծ-սանտայի շարժուն կյանքի հիմքը։
Քաբիրը երազում էր արդար հասարակության մասին, որտեղ երանություն է ձեռք բերում միայն նա, ով չի ընկնում աշխարհիկ փառքի հետևից, ուրիշներին համարում է հավասար և անշեղորեն հետևում է իր պարտքին։ Այս հասարակության հիմքը պետք է լինի ոչ միայն բհակտին (Աստծո սերը), այլ նաև պրեմը (բոլոր մարդկանց փոխադարձ սերը)[19]։ Աստված պետք է լինի մարդու սրտում, որպեսզի սիրտը Աստծո հանդեպ սիրով կարողանա տոգորվել մարդկանց հանդեպ սիրով։
Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաբիրի մահվան մասին նույնպես լեգենդ կա[20]։ Երբ Քաբիրը զգաց մահվան մոտենալը, նա սկսեց հավաքվել Մագհարայում։ Զավեշտն այն է, որ, ըստ լեգենդի, փրկվում են բոլոր նրանք, ովքեր մահացել են սուրբ Վանարասի քաղաքում, որտեղ նա ապրել է իր ողջ կյանքը, բայց սուրբը, որը քարոզում էր միայն անձնական հատկությունների արդյունավետությունը, ամոթ չհամարեց սովորական քաղաքում մահանալը։ Քաբիրի աշակերտը՝ ռաջա Բիրսինգը,իմանալով, որ ուսուցիչը գնում է Մագհարա, հավաքել է իր զորքը և գնացել դիմավորելու Գուրուին։ Մագհարայի տիրակալը՝ մուսուլման Բիջլի Խանը, նույնպես անհամբեր սպասում էր Քաբիրի գալուն։ Սանտը եկել է Մագհարա իր հազարավոր հետևորդների և աշակերտների ուղեկցությամբ։ Քաբիրը բնակություն է հաստատել Ամիա գետի ափին գտնվող փոքրիկ խրճիթում։ Մտնելով ներս՝ նա խնդրեց իրեն երկու վարագույր և լոտոսի ծաղիկներ բերել, հրամայեց փակել դռները և թողնել նրան մենակ։ Սակայն շուտով ռաջա Բիրսինգան ներխուժեց և սկսեց աղաչել ուսուցչին, որ իր մահից հետո թույլտվություն տա ծիսակատարություն կատարել հինդուիզմի բոլոր օրենքների համաձայն, այսինքն՝ մարմինը կրակի տակ դնել։ Բայց անմիջապես հայտնվեց մուսուլման նավաբ Բիժլի Խանը և բղավեց. «Ուսուզչի թաղել հինդուիզմի օրենքներով! Ավելի լավ է, որ իմ բոլոր մարտիկները իրենց ոսկորները դնեն այս երկրի վրա։ Ես կթաղեմ ուսուցչին, ինչպես պատվիրել է Մարգարե Մուհամմադը»։ Քաբիրը զգաց, որ աշակերտները պատրաստ են վերցնել զենքերը և արյուն թափել ոչ միայն իրենց, այլ երկու բանակների համար. բացականչեց. «Ուշադի՛ր եղեք. Մի քննարկեք այս հարցը ձեր մեջ և զենք մի վերցրեք»։ Աշակերտները, ամաչելով, հեռացան։ Երբ որոշ ժամանակ անց մարդիկ մտան խրճիթ, նրանք չգտան Քաբիրի մարմինը։ Նրա մահվան մահճում դրված էին ընդամենը երկու ծածկոցներ, որոնց վրա ցրված էին ծաղիկներ։ Հինդուիստները ծաղիկներով վերցրեցին մեկ ծախկոց և այրեցին այն (մոխիրը պահպանվում է մինչ օրս Վանարսիում գտնվող Քաբիրպանթ շքանշանի նստավայրում)։ Մուսուլմանները թաղեցին երկրորդ ծածկոցը Մագհարում։ Հետագայում այնտեղ կառուցվել են երկու սպիտակ տապանաքարեր՝ մեկը հինդուիստական, մյուսը՝ մուսուլմանական։ Այժմ այս վայրը ծառայում է որպես ուխտատեղի հինդուիստների և մուսուլմանների համար։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Кабир». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Кабир Грантхавали: (Собрание) / Пер. с браджа и комментарии Н. Б. Гафуровой. Введение Н. Б. Гафуровой и Н. М. Сазановой. Отв. ред. Н. М. Сазанова. — М.: Наука, 1992. — 143 с. — (Памятники письменности Востока, XCV). — ISBN 5-02-016764-9
- Кабир. Лирика. / Пер. с хинди С. Липкина. — М.: Художественная литература, 1965. — 174 с. с портр. — (Сокровища лирической поэзии).
- Гафурова Н. Б. Кабир и его наследие. — М.: Наука, 1976.
- Зограф Г. А. Глагольная система в «шлоках» Кабира // Проблемы истории языков и культуры народов Индии. Сборник статей памяти В. С. Воробьева-Десятовского. —М., 1974.
- Грек Т. В. Образ Кабира в индийской миниатюре могольской школы XVII в. // Страны и народы Востока. Вып.5. Индия-страна и народ.. — М., 1967. — С. 229—235.
- Балин В. И. Стихи Кабира в переводах Рабиндраната Тагора // Ученые записки ЛГУ. Серия востоковедческих наук. — 1961. — В. 12. — № 294.
- Тагор Рабиндранат Поэмы Кабира / Пер. Б.Васина. — М., 1916.
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (not translated to mul) Գուտենբերգ նախագիծ(բազմ․) — Project Gutenberg Literary Archive Foundation, 1971.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Universalis (ֆր.) — Encyclopædia Britannica, 1968.
- ↑ «Кабир». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Кабир и его наследие, 1976, էջ 5
- ↑ Хазари Прасад Двиведи Кабир. — 5 изд. — Бомбей, 1955.
- ↑ 7,0 7,1 Кабир Грантхавали, 1992, էջ 13
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 31
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Кабир Грантхавали, 1992, էջ 30
- ↑ Кабир и его наследие, 1976, էջ 54
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 32
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 33
- ↑ Кабир и его наследие, 1976, էջ 53
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992
- ↑ Кабир и его наследие, 1976, էջ 26
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 26
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 35
- ↑ Шафаг М. История литературы Ирана. — Тегеран, 1948. — С. 125.
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 37
- ↑ Кабир Грантхавали, 1992, էջ 18-19
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քաբիր» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
