Sugegorri

Sugegorri
Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Animalia
Filuma	Chordata
Klasea	Reptilia
Ordena	Squamata
Familia	Viperidae
Subfamilia	Viperinae Oppel, 1811
Generoak
Atheris Cope, 1862 Causus Wagler, 1830 Bitis Gray, 1842 Cerastes Laurenti, 1768 Daboia Gray, 1842 Echis Merrem, 1820 Eristicophis Alcock, 1896 Macrovipera Reuss, 1927 Montatheris Broadley 1996 Montivipera Nilson, Tuniyev, Andrén, Orlov, Joger & Herrmann, 1999 Proatheris Broadley 1996 Pseudocerastes Boulenger, 1896 Vipera Laurenti, 1768

   Ba al dakizu   

Sugeei (eta narrasti guztiei) "odol hotzeko" animaliak esaten zaie, ez dutelako beren kabuz gorputzeko tenperatura erregulatzeko gaitasunik.

• 

Sugegorriak Viperinae subfamiliako sugeak dira. Guztira 43 sugegorri espezie inguru daude. Europa, Asia eta Afrikan banatuak daude. Oso antzekoak dira Asia eta Amerikako Crotalinae subfamiliako krotaloekin; azkeneko honetan kriskitin-sugeak sartzen dira. Beren artean desberdinak dira. Krotaloek begi bakoitzaren aurrean beroari sentsitiboa den zulo bat dute. Zulo hori odol beroko animaliak egunez eta gauez aurkitzeko ahalmena ematen dien organo bat da. Bi subfamilia horiek viperidae familia osatzen dute.

Sugegorri batzuek bereizgarriak diren ezaugarriak dituzte eta ez da zaila bereiztea. Beste batzuk berriz, oso aldagarriak dira eta beste motetatik diferentziatzeko zailtasunak sortzen dituzte. Behatu behar diren ezaugarriak muturraren perfila (zapala, gora begira edo sudur-adarrarekin), marrazkia eta ahal bada goiko aldeko ezkaten neurria dira.

Europar sugegorriek gorputz, tamainaren arabera, astuna dute eta bere buztana motza izaten da. Burua ondo zehaztua dute, askotan hiruki erakoa. Gainaldeko ezkatak karenatuak dira. Begia nahiko txikia da eta begi-ninia zutika dute. Buruaren perfila alda daiteke eta suge mota batzuek "sudur-adar" biguna eta ezkatekin dute.

Sugegorriak lurzoruko biztanleak dira, suge mota guztiak egunez ekileak dira, baina gautar bihurtzen dira gauez bero handia egiten badu.

Haien gorputzaren forma zilindrikoa eta luzea da, ez ditu gorputz-adarrik eta eskeletoa oso flexiblea dute.  Azala lehorra dute, anfibioek ez bezala. Ez dute oso ondo ikusten baina ez dira itsuak, hainbat organoei ezker, kapazak dira beroa sentitzeko eta usaintzeko, inguruan dutena detektatzeko.

Pozoiaren guruinak listua gordetzen diren guruin modifikatuak dira pozoia gordetzeko, eta sugegorriek kontrola dezakete zenbat pozoi erabiltzen duten harrapakin bat ehizatzeko.

Mihiak usaimen-funtzioak betetzen ditu; horregatik, suge batek galtzen badu, jateari utzi dezake.

Bizkarrezurrak gorputz osoa zeharkatzen du, eta estolda aurreko ia orno guztiek saihets-hezur pare bat dute, 300 baino gehiago izatera iritsi daitezkeenak. Garezurrak eta masailezurrak artikulazio bat dute, eta artikulazio hori dislokatu egin daiteke, sugearen burua bera baino handiagoak diren harrapakinak murtxikatu gabe igaro ahal izateko.

Jacobsonen organoak sugeek mihia atera behar dute. Organo sudurraren eta ahoaren artean dago. Organoaren barruko neurona sentsoreek hainbat konposatu kimiko detektatzen dituzte, normalean molekula handiak. Organo hori erabiltzeko trebetasuna da sugeak animalien erreinuko ehiztari onenetako bat izateko arrazoietako bat.

Sugeak era desberdinetan mugi daitezke:

-Ondulazio laterala: S formaz mugitzeko era, animalia haren aldamenetan bultzatzen doa azaleko irregulartasunetan lagunduz.

-Akordeoi mugimendua: Kasu horietan, narrastiak gorputza aurrerantz luzatzen du, eta, aldi berean, S forma osatzen du aldeen kontra.

-Lerrozuzen mugimendua: Kasu horietan, gorputzeko puntu batzuk lurretik bermatzen dira, eta beste batzuk, zenbait muskuluren eraginez, altxatu egiten dira eta gorputza aurrerantz mugitzen uzten dute.

-Aldeko sigi-saga: Animaliak uhinak sortzen ditu aurrerantz mugitzen den heinean, gorputzak, berriz, 60 gradu inguruko angelua sortzen du, norantz doan kontuan hartuta.

Zer jaten dutenari dagokionez, espeziearen eta tamainaren arabera, hainbat animalia mota jaten dituzte, hala nola intsektuak, armiarmak, krustazeoak, arrainak, karraskariak, anfibio txikiak, narrastiak (sugandilak), baina badira suge "zuhaiztarrak" izateagatik batez ere hegaztiak eta saguzarrak harrapatzen dituztenak ere. Pozoitsuak ez diren espezie handiek, hala nola boak, ugaztunetan oinarritzen dute elikadura, adibidez, arratoietan eta untxietan. Pozoitsuak ez diren beste espezie batzuek, berriz, sugeez soilik elikatzen dira eta "ofiofagoak" deitzen zaie. Gure herrialdean, adibide klasikoa zopilota (Clelia clelia) da, gure suge pozoitsu nagusiaren harraparia, "belusa" (Bothrops asper) da.

Europako sugegorri gehienak ugaztun txikiz (sagu, untxi....) elikatzen dira baina batzuek txori edo sugandilak harrapatzen dituzte. Orsini sugegorriak, berriz, zomorro handiak ehizatzen ditu.  

Sugegorriak nahiko motel mugitzen dira, baldin eta molestatzen ez badituzte. Toki estalietatik ehizatzen dute. Ehizakirik gerturatuz gero, ziztu batean burua babesteko aurrera bota eta ahoa zabal-zabalik duelarik hozka egiten diote. Gero, pozoia bere lana egin arte itxaroten dute eta usaimenaren bidez mingaina astinduz arrastoari jarraitzen diote; hau gertatzen da harrapari ugaztunak ehizatzen dituztenean. Txori, sugandila edo zomorroak badira, heldu egiten dituzte eta mugitzeari uzten diotenean burutik hasita irensten dituzte. Sugegorriak ere ehizatzeko batzuetan ugaztunen gordelekuetan sartzen dira.

Sugegorri guztiek bereizgarria den pozoi-guruin bat dute. Guruin hori falta diren beste sugeenak baino bereziagoa da. Pozoi-guruin bakoitza hortz luze eta huts baten oinarriarekin lotzen da. Sugea erasotzean letagin pozoitsu horiek ehizakian sartzen dira eta puntatik pozoia sartzen diote. Pozoiak harrapakinaren ehunak sakonki kutsatzen ditu. Letagin horiek mugikorrak dira. Erabiltzen direnean goiko barailarekin angelu zuzenean jaurtitzen dira; gainerako denboran, atzerantz okertzen dira eta ahosabaiaren kontra ehun bigunezko bilduki batean gelditzen dira. Pozoia eraldatutako listu guruinek sortutako gaia da eta proteina, pozoina, eta entzimaz osaturik dago. Sugegorrien pozoia odol-harrimin eta odol-loditzailea da, eta tentsio beherakada, bihotz-taupada neurriaren aldaketa, hezur-usteltzeak eta hanturak eragiten ditu. Bere eginkizuna, ehizakia hiltzeaz gain, liseriketa erraztea da.

Sugegorri gehienek, giro hotzetarako egokitzapen gisara, arrautzak amaren barruan hazten dira eta kumeak bizirik erditzen dituzte. Ekialdeko sugegorriak berriz, Europan arrautzak erruten ditu. Arrunt udaberrian ugaltzen dira. Ernaltzea egin baino lehen ar lehiakideek borroka-dantza bat egiten dute. Arrak bata bestearen aurrean tente jartzen dira eta burua eta lepoarekin bultzaka, indartsuenak, gehienetan helduena, emea ernalduko du.

Espeziearen arabera aldatzen da ernalketa, batzuk garai lehorrean, beste batzuk garai euritsuan eta beste batzuk urte osoan. Espeziearen arabera, kumeen kopurua eta tamaina aldatzen dira. Adibidez, Clodomiro Pikatua Institutuko (UCR) serpentarioan, 6 eta 90 haur jaioberri arteko suge-erditzeak izan dira, eta 12 eta 48 cm arteko luzera izaten dute.

Sugegorriaren bizi lekua bereizgarria berdina da. Leku bizitza ezberdin batzuk dauzka: baso irekiak eta bustiak, haritz  eta ametz motatako zuhaitzak, belardi bitxietan eta landare ugari dagoen lekuetan termoerregulazio jarduera ahalbidetzen duen lekuetan. Suge asko bezala, animali hauek gehien gustoko duten ingurunea iratzeak dauden lekuak dira, hauei ezker hobeto kamuflatuta egoten direlako.

• Atheris Cope, 1862
• Causus Wagler, 1830
• Bitis Gray, 1842
• Cerastes Laurenti, 1768
• Daboia Gray, 1842
• Echis Merrem, 1820
• Eristicophis Alcock, 1896
• Macrovipera Reuss, 1927
• Montatheris Broadley 1996
• Montivipera Nilson, Tuniyev, Andrén, Orlov, Joger & Herrmann, 1999
• Proatheris Broadley 1996
• Pseudocerastes Boulenger, 1896
• Vipera Laurenti, 1768

• Vipera berus
• Vipera aspis
• Vipera ursini
• Vipera latasti
• Vipera seoanei
• Vipera ammodytes
• Vipera xanthina
• Vipera lebetina

Europan zazpi sugegorri inguru daude, guztiak vipera kideak. Horiek benetan arriskutsuak diren sugeen taldea osatzen dute. Euskal Herrian hiru sugegorri mota ditugu: kantauriar sugegorria (Vipera seoanei), alde atlantikoan; aspis sugegorria (Vipera aspis aspis), Pirinioetan eta erdialdean; eta, azkenik, lataste sugegorria (Vipera latastei), hegoaldean. Aurreneko biak ez bezala, azkena oso urria da.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Sugegorri