Hileta

Hileta hil den pertsona baten arimaren alde edo oroitzapenetan egiten den zeremonia da.^[1] Ehorzketa baino lehen ospatzen dira, eta aldizka, euren heriotzaren urteurren bakoitzean. Figura nazional garrantzitsuentzat estatu-hileta egiten dute. Kultura bakoitzak bere errituak ditu hileta egiteko, normalean hildakoaren erlijioak agindutakoak. Kulturaren arabera, hiletaren barne dira ahukua, ehorzketa eta beste hainbat erritu.

Urte askotan zehar, hiletek, erlijioak markatutako tradizioa eta zeremonia izan dute. Urteak pasa ahala, aldatzen joan da eta gaur egungo testuingurura moldatua izan da. Hileta tradizionala da gure gizartean ohikoena, azken hamarkadetan gehien egin dena dela eta.

Kultura denetan ez da berdin prestatzen hiletaren zeremonia, hau da, bakoitzak bere erlijioarekin bat datorrena egiten du, eta gehienetan sinesmenen artean desberdintasun handia dago.^[2]

Berraragitzeak paper garrantzitsua du hileta-tradizio budistetan. Budistek heriotza bizitzatik hurrengorako trantsizio bat bezala ikusten dute, arima Nirvanara hurbilduz. Heriotza ere garrantzi erlijioso handiko aukera da familiako kideentzat. Budak iraunkortasunik ezari buruz emandako irakaspenen oroigarri gisa balio du, eta pertsona maitatu bati, hil ondoren, bere existentzia berrirako bidaian laguntzeko aukera ematen du.

Hileta, Budari otoitz egiten hasten da. Hildakoari aurpegia hil-oihalez estaltzen zaio eta ez zaio ukitzen, prozesua ez oztopatzeko. Prozesu honek hiru egun inguru irauten du. Ondoren, hilkutxa batean jartzen dute hildakoa, beila egiteko.^[3]

Hileta budista sinplea, solemnea eta duina da, eta heriotzaren hurrengo astean egin ohi da. Hileta budista asko ehorztetxe batean gertatzen dira, tenplu batean gertatu beharrean. Bisita gau bakar batez egiten da, normalean hiletaren aurreko gauean, eta kandelen argiaren eta intsentsuaren giroa hartzen du.z

Bisitan, familia gelaren buruan esertzen da. Bisitariek doluminak ematen dituzte, gero hilkutxara joaten dira eta begirunea adierazten dute ohorearen eta errespetuaren seinale gisa. Orduan, denbora batez egon daitezke, edo, beren lehentasunaren arabera, erretiratu. Bisitariek sarritan dohaintza finantzarioa eten diote familiari.

Ehorzketa-zerbitzua hurrengo egunean egin ohi da, eta monje batek gidatzen du. Ia beti dago hilkutxa bat irekita, bertaratutakoei agur esateko aukera ematen diena. Zeremonian meditazio aldi bat egon daiteke.

Zeremoniak amaitu ondoren, hilkutxa hilerri batera eramaten da. Hilkutxa lurperatzen dutenean, familia hilobitik urruntzen da errespetua adierazteko.^[4]

Gaur egun, hileta Kristauak hiru elementuz osatuta daude: Beila, ehorzketa eta meza.^[5] Hau guztia elkartasun momentu bezala prestatzen da. Bizitako egoera benetan barneratzeko eta sortutako mina sendatzen saiatzeko ere.

Hilbeila hildako bat zaintzen eta akonpainatzen datza. Normalean, hori gertatzen den gela edo aretoari zein ekintzari deitzen zaio horrela. Hilbeila hildakoaren inguruan pertsona hurbilekoak biltzean datza. Hildakoaren gorpua hilkutxan dago, irekita edo itxita, familiak nahi duenaren arabera. Senideek, lagunek edo ezagunek pertsonaren arimaren alde otoitz egiten dute, eta gertukoei doluminak ematen dizkiete. Etxean, elizan edo ehorztetxeko baten beilatoki batean prestatu daiteke.^[6]

Hildakoa lurperatzean datza ehorzketa. Hilerri kristau batean edo leku sakratu batean egin daiteke. Beste praktika batzuk ere badaude eskuragai, hala nola; errausketa, gorpua erretzea errauts bihurtzeko.^[7] Nahiz eta azken hau hain tradizionala ez izan eta konfesio batzuek debekatu izan duten, asko zabaltzen ari da.

Azkenik, meza parrokia batean egiten da, hildakoa normalean joaten zen parrokian. Liturgia honetan hildako pertsona omentzen da eta Jainkoari bere arima zeruan hartzeko eskatzen zaio. Nahiz eta meza oso importante izan, egiten den bakarra ez da. Izan ere, hil eta hurrengo hilabetean bi meza gehiago egiten dira hil den pertsonaren arimaren alde otoitz egiteko eta betiko atsedena har dezan.^[8]

Hinduismoa munduko erlijiorik zaharrena da. Antzinako Indiako kultura vedikoan sustraiak dituena, hinduismoa erlijio konplexua da, aldakuntza asko eta pentsamendu-eskola ezberdinak dituena. Hala ere, sinesmen asko indiar gehienek partekatzen dituzte, Jainko Goren bakar batengan sinestea barne eta berraragitzea adibidez.^[9]

Hinduismoan, heriotza partida handitzat hartzen da. Hinduen hileta-tradizioek bizitzaren oroigarri eta hil zen pertsonaren oroigarri gisa balio dute.

Norbait hil eta gutxira, ohitura hindu tradizionala da hildakoaren buruan lanpara bat piztea. Honek argi bat sinbolizatzen du arima gidatzeko, maiteak otoitz egiteko biltzen diren bitartean. Ez da ohiturarik hildakoak ukitzeko, eta, beraz, familia hinduek, oro har, ehorztetxe batera eraman nahi izaten dituzte beren maiteak. Ehorztetxean, gorpua garbitzen, desinfektatzen eta zuriz janzten da.

Hildakoa kutxa xume batean erakusten da, oinetan loreak dituztela. Familia eta lagunak kutxaren inguruan bildu ohi dira hileta-kantak edo otoitzak egiteko. Hildakoa erraustu aurretik, hindu askok "pinda" (arroz bolak) jartzen dute maite dutenetik gertu. Batzuetan, hileta hindu batean, etxekoek lanpara bat jartzen dute maite duten baten buruaren ondoan edo ur zipriztinak botatzen dizkie.

Orduan, apaizak azaltzen du zer uste duten hinduek heriotzari buruz eta zer gertatzen zaion arimari heriotzaren ondoren, familia mingarria kontsolatzeko.^[10]

Musulmanen hileta-erritoa Koranaren irakaskuntzetan oinarrituta dago. Hileta formalak eta tradizionalak dira, gehienetan meskita batean egiten dira eta beti errespetatu behar diren protokoloak jarraitzen dira. Tradizioz, hileta eta ehorzketa lehenbailehen egin behar dira, arima gorputzetik askatu ahal izateko. Ohitura gehienak doluan daudenenganako errespetuan zentratzen dira, doluarekin galeraren aurretik sendatzeko lagunduz.

Horrelako zeremonietan, emakumeak zein gizonak oinutsik ibiltzen dira, beren eremuetara zuzentzen dira eta Korana errezatzen dute, kantu erritual batzuekin lagunduta. Aldagelak ahula eta apala izan behar du, eta emakumeek belo edo bufanda batez estali behar dute burua. Beti gomendatzen da formalki janztea, gatazkatsua izan daitekeen erlijio-osagarririk gabe. Zerbitzua amaitutakoan, bisitariek eta minberek desfilea egiten dute beren begirunea erakusteko.

Hilerrian ehorzketa egingo da, Al-dafin izenekoa, normalean zerraldorik gabe egiten dena. Hala ere, musulmanak ez diren herrialde batzuetan praktika hori debekatuta dago, eta, beraz, musulmanek beren hildakoak lurperatzeko erabili behar dute.

Hileta-lekura gizonak bakarrik joan daitezke. Bertan, Koraneko lehen Sura irakurtzen da, eta, ondoren, bertaratutakoen otoitzak, amaieran, hiru eskukada lur jaurtiko dituztenak.^[11]

Juduek heriotzaren aurrean duten jarrera ez da tragikoa. Hauek, bizitzaren prozesu naturaltzat hartzen dute, hildakoa gaztea izanda ere. Hildakoak berpiztuak izango direla sinesten dute, eta bizitza ongia eginez bizi zutenak, sarituak izango direla. Gorputzak lur azpian lurperatzen dituzte beti. Legeek, gorputza erretzea debekatzen dute eta errausketa debekatuta ez dagoen arren, baztertu egiten dute.^[12]

1. Begiak itxi beharko zaizkio, eta haren gorputza estalita lurrean jarriko da, piztuta dauden kandelaz inguratuta.
2. Ehorzketa egin arte ezin da gorpua inoiz bakarrik utzi. Gorpuarekin doazen pertsonei Shomerim edo zaindariak deitzen zaie. Honek, ezingo dute janaririk, urik edo bestelakorik hartu hildakoaren aurrean, errespetu falta larritzat hartzen delako.
3. Gorputza garbitu egiten dute. Hildakoa gizonezkoa bada, bainu hori gizonek bakarrik exekutatu behar dute. Hildako emakumea bada, emakumeek soilik bainatuko dute. Gorpua ez da inoiz buruz behera jarriko. Ondoren, gorputza Takhrikhin izeneko liho zurizko tunika tradizionalarekin jantziko da.
4. Gorputza prest dagoenean, Aron izeneko egurrezko kutxa edo zerraldo baten barruan jarriko da. Lehenbailehen lurperatu behar da, ahal bada gabeko 12ak baino lehen. Gorpua ez da bitxiekin edo bestelako objektuekin lurperatzen, hildakoa bere ekintzengatik eta merituengatik epaituko baita, eta ez bere aberastasunagatik. Hildakoaren gorpua osorik egongo da, eta ez da organorik mugituko.
5. Zerraldoak zulo batzuk izan beharko ditu inguruan, lurrera itzultzeko prozesu naturala ez eteteko. Gorputza ez da inoiz erakutsi behar ehorzketan, errespetu faltatzat hartzen delako. ^[12]

Nahiz eta judu guztiek beren dolua modu ezberdinetan egin, badira ohitura tradizional batzuk heriotzaren ondoren gauza daitezkeenak.

Hileta judu tradizionaletan ez dute lorerik erabiltzen, apaingarri alferrikotzat hartzen delako. Aldez aurretik errabinoarengana joanda, honek soilik egokitzat hartuta, beste familia batzuek erabil ditzateke hileta-zerbitzuan. Gertuko senide batek heriotzaren berri jasotzen duenean, tradizioarekin bat dator janzkeraren zati bat erauztea. Hildako aita denean, erauzten den zatia bihotzaren ingurukoa izan behar da, eta familiako gertuko kide bat denean, berriz, bularraren eskuineko aldea. Tradizio hau, hain zuzen ere, K’ riah bezala ezagutzen da. Gaur egun, pertsona askok zinta beltz bat erabiltzen dute doluaren sinbolo gisa. Hildakoa ez ezagutu arren, pertsona bat zinta beltzarekin ikustean, doluminak eman beharko zaizkio. Zinta beltza edota erauzitako arropa zatia zazpi egunez eraman beharko da, baina hildakoa aita edo ama izanez gero, hogeita hamar egunez. Hogeita hamar eguneko aldia Sheloshim bezala ezagutzen da. Aldi horretan familiak ezin ditu hainbat ekintza egin, esate baterako, ezin dute musikarik entzun, ezin dute ilea edo bizarra moztu eta ezin dute inongo ospakizunik egin.

Avelut, hain zuzen ere, hildakoaren seme-alabek jarraitzen duten aldia da, non hamabi hilabete irauten duen. Aldi horren zehar, ezin dira zinemara ezta ospakizunetara joan eta egunero Kaddish aren otoitza errezitatzea ezinbestekoa da.

Anninut izenez ezagutzen da hildakoaren heriotzaren eta hiletaren arteko unea. Denbora tarte horretan, familiak min guztia adieraz dezake eta ez da onartzen bisitarik ezta deirik. Aitzitik, familia minberarentzako elikagaiak eraman ditzakete.

Shiva, hiletaren ondorengo zazpi eguneko dolu-aldiari esaten zaio. Shivaren helburua da, errepremitu beharrean, min eta tristura sentimenduak ezagutzea. Oroitzapenezko kandela bat piztuta eduki daiteke, eta ispiluak estali ahal dute, horrekin, itxura fisikoarekiko kezkarik ez dagoela erakutsi. Dolu-aldi honek, pertsonaren arabera jarrai dezake. Batzuentzat luzatu daiteke 30 egunez edo urte batez ere.^[13]

Yahrzeit hitzak “urte bat” esan nahi du. Heriotzaren urteurrenaren oroitzapenaz ari da, eta oroitzapen-egun zeremoniatsu gisa ikusten da. Otoitz judu batzuk errezitatuak izango dira, agian kandela bat piztuko da Yahrzeit eta dohaintzak egin daitezke maite denaren ohoretan. Familia batzuek data honetara arte itxaron dezakete hilobiko oroitarri edo hilarri bat errebelatzeko.^[13]

Hileta tradizionalaren antzekoa da eta hilkutxa ez dagoela da duen desberdintasun bakarra. Kasu hauek, hildakoa aurkitu ezin izan denetan edo desagerpenetan izaten dira. Elizkizuna modu berean egiten den arren, hileta hilabete batzuk igaro ondoren egin daiteke.^[2]

Hileta errituak ez dira oraingo gauza bat bakarrik, beti egon dira presente duela 300.000 urte neandertalekin eta kultura ezberdinekin batera. 2016. eta 2019. urteen artean Irakeko Shanidar kobazuloan egindako aurkikuntza batekin egiazta daiteke hori. Bertan, hainbat neandertal aztarna aurkitu ziren, duela 40.000 urte desagertutako espezie bat. Gorpuzkinen zati bat bilduta zegoen eta bestea polenez margotuta zegoen inguruan. Xehetasun hauen arabera, neandertalak hiletak prestatzen zituztela agertarazten da.^[14]

Neandertalak heriotzaren kontzientziari buruzko lehen zantzua besterik ez dira, eta horri esker jokabide erritualak zehazten joan dira kultura eta denboraren arabera.^[15] Hainbat ezaugarri kontuan hartu behar dira, hala nola; hilobiaren karakteristikak, gorpuzkiaren kokapena, bere ingurunea eta abar.

Antzinako Egipton, dinastiaren aurreko garaietan, egiptoar gorputzak biluzik eta fetu-posizioan lurperatzen zituzten basamortuko hare beroetan, eta honek, gorputzaren usteltze prozesua askoz motelagoa egiten zuen. Horregatik, gorpu horietakoren bat azalera azaleratzeko aukera zegoen, gorpua mugitu egiten zela, bizi zitekeela eta, jakina, heriotzaren ondoren bizia zegoela pentsatzera eramaten baitzuten.

Sinesmen honen bilakaerak, egiptoarrak, gorputza eta espiritu hilezkorra paradisuan beste bizitza bat bizitzeko elkartuko zirela sinestera eraman zituen, eta, beraz, gorputza, usteltzetik babestua izateko moduan momifikatu behar zela. Bizi-energiak hileta-esparruan jarraitzen zuen, horregatik, hildakoekin batera elikagaiak eta estatuak lurperatzen ziren, eta alderdi espiritualak egunez gorputza utzi eta gauez itzuli behar zuen.^[16]

Hasiera batean, hileta-erritu horiek guztiak faraoientzat diseinatzen ziren, jainkoen irudikapenak izatean, hiltzean jainko-estatusa hartzen baitzuten. Bere gorputzak eta arimak hurrengo bizitzarako babestuta egongo ziren. Hala ere, hileta-kultuaren iraultzaren ondoren, gizaki arrunta beste bizitzara sar zitekeen momifikazioaren eta ehorzketaren erritualen bidez, besteak beste, ahoan irekitze-zeremonia sartuz.

Hilondura-prozesua, bereziki, errege-erreginen bat edo baliabideak zituen pertsona bat bazen egiten zen. Erritu horiek IV. Dinastian agertu ziren, eta hilondutako animaliak ere aurkitu dira. Gorputza bere horretan mantentzea funtsezkoa zen hildakoa beste bizitzara pasatzeko, eta batez ere, hilobietan lurperatuta egotean. Hiru zerbitzu mota ezberdin egon ziren, merkeena gorputzari erraiak kendu eta gorpua 70 egunez natronan murgiltzea zen.^[16]

Hildako errege eta erregina bat momifikatzeko lanak bi hilabete inguru behar zituen. Gorputzaren kontserbazioak lotura zuzena zuen hildakoaren oroitzapena iraunaraztearekin. Beraz, aberats eta boteretsuei, faraoiei barne, hilondura bat egiten zitzaien, gorputza ohol batean jarri eta sabelean ebaki bat eginez organo guztiak ateratzeko, bihotza izan ezik, gorputz barruan uzten baitzuten ukitu gabe, hildakoaren bizitza bertan zegoela uste baitzuten.

Egiptoarrek garuna gorpuetatik ateratzeko joera zuten, haientzat ez baitzen garrantzitsua. Hezur-geruzaren hausturaren bidez egiten zuten, eta kako itxurako makila fin baten bidez, sudurrean zehar, garuna inarrosten zen likido bihurtu arte, eta, ondoren, bertatik isurtzen zen. Azkenik, garezurreko barrunbea lihoarekin garbitu eta erretxina beroarekin estaltzen zen, zigilatzeko. Eragiketa horren ondoren, gorpua natroian murgiltzen zen, gorputza deshidratatu eta bere kontserbazioa luzatzen duen substantzia kimikoa. Une horretan, hildakoari lihoz amortizatzen zaio eta ehuna gorputzari erretxinarekin itsasten zaio.

Hildakoaren momifikazioa egin ondorengo hileta-ekitaldirako, beharrezkoa zen apaiz batek ahoa irekitzeko errituala egitea, eta horrek ziurtatzen zuen pertsonak harantzago arnasa hartzen zuela. Gero, idiek botatzen zituzten sarkofagoak, abestu eta konposizio batzuk errezitatzen ziren bitartean; apaiz bat esnea isurtzen ari zen paseoan, eta beste bat sarkofagoaren atzetik zihoan, intsentsu moduko bat erretzen zuen airean, hura garbitzeko.

Sinesmen horietako batzuek oraindik irauten dute Mediterraneoko ehorzketa-kultura modernoan, zibilizazio horiekin batera heriotzaren ondoren bizitza hobea dagoela uste baita.^[16]

Hileta hitza grezieraz - kēdeía (κηδεία) - , - kēdomai (κήδομαι) - aditzetik eratorria da, hau da; arreta ematea eta norbait zaintzea esan nahi duela.  Hitz deribatuak dira, baita ere, kēdemón (κηδεμών, "zaintzailea") eta kēdemonía (κηδεμονία, "babespena").

Greziarrentzat nahitaezkoa zen hildakoei lur-emana duin bat ematea. Gorpua olioz gantzutzen zuten, eta aldi berean, jantzi eta amortajatu egiten zuten asteko zenbait egunetan etxeko sarreran erakusteko eta senide, lagun eta ezagunen bisitak jasotzeko prest. Oso garrantzitsua zen gainera, obolo bat mingainaren beheko partean kokatzea hildakoari, Karoni bere pasajea ordaintzeko, Estigia aintzirako txaluparia, hildakoen egoitzara eramaten zaituena.

Horren ostean, hileta-segizioa egunsentia baino lehen irteten zen, libazioentzako edalontzi bat zuen emakume bat honen buruan. Hilerrian gorpua lurperatu edo errausten zen, eta hildakoarekin kontaktua izan zuten pertsona guztiek ondorengo garbiketa-zeremoniak jasan behar izaten zituzten.^[17]

Hildakoak beharrezko errituak jaso izan ez balitu, bere izpiritua betierekotasunean ibiltzera kondenatua izango zen. Greziarrentzat bizitzako helmuga okerrena errito horien jaso-ezina zen.^[18]

Antzinako Erroman egiten ziren hiletak 5 fase izaten zituzten. Lehendabizikoa, gorpua prestatzea zen. Bigarrenik, hildakoaren prozesioa. Hirugarrena, errausketa edo ehorzketa zen. Ondoren, hildakoaren omenez goraipatzea eta azkenik, ospakizuna. Erritua klase sozialaren arabera aldatu egiten zen, esate baterako, gizarte klase altu batekoa izanez gero, hileta landuagoa eta dotoreagoa izango zuen klase sozial baxukoak baino. Hala ere, prozesu batzuk gizarte klase guztientzat berdin mantentzen ziren.

Lehenik eta behin, pertsona hil dela egiaztatu ondoren, gorputza prestatzen da: gorputza garbitu, estali eta jantzi, eta lurrindu. Gorputza prestatzeko protokoloa amaitzean, ohatila baten gainean jarri ohi zen, atriumean edo etxebizitzako sarreratik gertu zegoen gela batean. Beti oinak sarrerara begira jartzen ziren, altzifrez, mirtoz edo ereinotzez apainduta egongo zena, etxebizitza hartan heriotza bat gertatu zela jakin zedin. Gorpua jarri ondoren, beilatokia hasten zen, eta horren iraupena zenbait egunekoa izan zitekeen, zazpi egun artekoa, erromatarrek itxurazko heriotzaren aurrean agertzen zuten beldurraren ondorioz.

Beilatokiaren ondoren, hileta-prozesioa egiten zen. Pregoilari batek, preakoak, hasiera iragartzen zuen, hildakoaren familiak zuen erosteko ahalmenaren arabera alda zitekeena. Klase ertain-altuek edo altuek hileta-prozesio landuago bat izango lukete, non mota guztietako xehetasunak aurkituko genituzkeen, hildakoaren janzkeretatik hasita.

Gorpua, hiriaren kanpoaldera eramateaz batera, Antzinako Erroman kokatu ohi ziren nekropoliak, errausketarako edo gorpua lurperatzeko prestatzen zen. Hilobia alda liteke: monumentala izan daiteke, eraikita egon ala ez, behin-behineko ehorzketa izan daiteke behin betiko atsedenlekua eraiki arte, edo, besterik gabe, zulo bat, hildakoa edo haren errautsak ontzi batean lurperatuko ziren lekuan.^[19]

Gure arbasoek zenbait praktika egiten zituzten hildako bat kaleratzeko, batez ere Antzinako Erroman, gure garaian oraindik mantentzen direnak.

Lehenik eta behin, azpimarratu behar da Antzinako Erroman egiten ziren hileta-errituak gaur egun arte egon direla bertan. Jakina, aldakuntza batzuekin, baina esentzia mantendu egiten da. Hildako bati agur esateko, iniziazioa zen abiapuntua, gorputza ezarritako protokoloen arabera lurperatu behar zen. Urrats guztiak betetzen ez baziren, hildakoaren arima noraezean ibiliko zen, eta senideak ikaratzen. Antzinako Erromako gizartea oso superstiziosoa zen, eta hildakoei atseden egokia eman behar zitzaielako usteari eusten zioten. Hori, gaur egun, erlijio batzuetan mantentzen da. Jarraitu beharreko urratsak hauek ziren: gorputzaren prozesioa, ehorzketa edo errausketa, laudorioa, ospakizuna eta oroitzapena. Orden eta modu horretan egiten ez bazen, haren arimak ez zuen inoiz bakean atseden hartuko. ^[20]

Hildakoa prozesioan eramaten zuten senideek eta ingurukoek. Haien klase sozialaren arabera, musikariak, orkestrak eta ibilaldian negar egiteko emakumeak kontratatzen ziren. Antzinako Erromak ohoreak eta gurtza ematen zizkien jada bizimodu hobea izan zuten arbasoei. Prozesioak, gorputza azken bizilekurantz eramaten zuen, ia beti hiritik kanpo, garai hartan heriotza kutsagarritzat jotzen baitzen. Ez bakarrik materialean, baita espiritualtasunean ere.^[20]

Hil berria hiletan jartzen zuten. Ohitura zen ahoan eta begietan txanpon bat jartzea Karonteri ordaindu ahal izan ziezaion azpimunduari. Gorputza azkenekoz erakusten zuten -askok begiak irekitzen zizkioten azken aldiz argia ikus zezaten, eta orduan piztu egiten ziren. Errausketa zen praktikarik ohikoena Antzinako Erroman. I. mendea arte ez zen hasi ehorzketa, horrela gorputza lurrean geratzen baitzen eta bere arima Jainkoarekin joaten baitzen. Ehorzketa eta errausketa gauez eta hiritik urrun egiten ziren. Errautsak seniderik hurbilenari ematen zizkioten, arbasoekin agurtzeko, eta gorpuzkiak hilobi batean uzteko. Klase ertaineko hildakoak hobi komunetan lurperatzen zituzten, eta bere hileta-errituak ez ziren hain ikusgarriak, baina hildakoaren agur-protokoloa ere betetzen zuten.^[20]

Antzinako Erroman, heriotza bizitza berri baterako pausotzat hartzen zen. Beraz, negar egitearekin batera, ospatu egin behar zen maite zenaren partea. Ehorzketa edo errausketaren ondoren, hildakoari eskainitako zeremonia bat egiten zen, bederatzi egunera arte luza zitekeena. Bertaratutako guztiei oturuntza bat eskaini behar zitzaien, ardoa elementu protagonista izanik. Gainera, heriotza egunaren urteurren bakoitzean, hildakoaren omenezko oturuntza bat egiten zen hura gogoratzeko.^[20]

Antzinako Erroman baziren hildakoak oroitzeko egun zehatz batzuk, hain zuzen ere, maiatzean, denboran zehar gogoratzeko. Ezarritako protokoloen arabera lurperatzen ez zituztenean, hau da, kristau ehorzketa ematen ez zitzaienean, haien arimak munduan zehar ibiltzen zirela esaten zen, bizidunak oinazetuz. ^[20]