Eslovakia

Eslovakiako Errepublika
Slovenská republika
Ereserkia: Nad Tatrou sa blýska
Eslovakiako bandera Eslovakiako armarria
Geografia
Hiriburua	Bratislava 48°8′41″N 17°6′46″E
Azalera	49.035 km²
Punturik altuena	Gerlachovsky stit (2.654 m)
Punturik sakonena	Bodrog (en) (94 m)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Polonia, Ukraina, Hungaria, Austria eta Txekia
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika parlamentarioa
Eslovakiako presidentea	Peter Pellegrini
Legebiltzarra	Eslovakiako Errepublikako Biltzar Nazionala
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Australia taldea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea Energiaren Nazioarteko Erakundea Eurocontrol (en) Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea Europar Batasuna Group on Earth Observations (en) International Centre for Migration Policy Development (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) International Holocaust Remembrance Alliance (en) Interpol Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea Merkataritzaren Mundu Erakundea Movement Coordination Centre Europe (en) Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Nuclear Suppliers Group (en) Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Schengen eremua Telekomunikazioen Batasun Internazionala Treaty on Open Skies (en) UNESCO Visa Waiver Program (en) Visegrád Group (en)
Demografia
Biztanleria	5.449.270
Dentsitatea	111,13 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi eslovakiera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Slovak Sign Language (en) , poloniera, eslovakiera, ukrainera, Rusinera eta hungariera
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	1,34 (2014)
Bizi-itxaropena	76,56341 (2015)
Giniren koefizientea	23,2 (2019)
Giza garapen indizea	0,848 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	95.769.031.980,136 $ (2017)
BPG per capita	17.579 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	176.074.591.774 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	32.371,223 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	3,3 % (2016)
Erreserbak	3.620.878.540 $ (2017)
Inflazioa	0,2 % (2016)
Historia
Sorrera data: 1993ko urtarrilaren 1a eta 1939ko martxoaren 14a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+421
ISO 3166-1 alpha-2	SK
ISO 3166-1 alpha-3	SVK
Ordu eremua	ikusi Europe/Bratislava (en) : Europa Erdialdeko Ordua Udako ordutegi: UTC+02:00 ordutegi estandarra: UTC+01:00
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.europar loki eta Type E (en)
Internet domeinua	.sk
slovakia.com

Eslovakia^[1] (eslovakieraz: Slovensko, /ˈslovɛnsko/ ahoskatua), ofizialki Eslovakiako Errepublika^[1] (eslovakieraz: Slovenská republika, /ˈslovɛnskaː ˈrɛpublɪka/ ahoskatua), Erdialdeko Europako estatu itsasgabea da. Mendebaldean Txekia eta Austriarekin du muga, Poloniarekin iparraldean, Ukrainarekin ekialdean eta Hungariarekin hegoaldean. 49.035 kilometro koadroko eremua du, eta 5,4 milioi biztanle.^[2]

Europar Batasuneko kidea da, eta hiriburu Bratislava du.

Erdialdeko Europako estatu itsasgabea da, ipar latitudeko 47° eta 50° artean, eta ekialdeko longitudeko 16° eta 23° artean hedatua.

Mendebaldean, muga Txekia eta Austriarekin du; iparraldean, Poloniarekin; ekialdean, Ukrainarekin; eta hegoaldean, Hungariarekin.

Herrialde menditsua da, Karpatoetako mendiek eremu gehiena hartzen baitute. Mendebaldean Beskideak daude, gailurra Babia Góra mendian dutenak (1.725 m). Erdialdean, Tatra mendiak daude, bi mendigunetan banatuak: Tatra Garaiak (eslovakieraz: Vysoké Tatry) iparraldean eta Tatra Behereak (eslovakieraz: Nízke Tatry) hegoaldean. Garaienak Tatra Garaietan daude: Gerlachovsky stit (2.654 m), Lomnický štít (2.634) eta Ľadový štít (2.627 m). Ordokiak hego-mendebaldean (Bratislava eta Komarno, Danubio ibaiaren haranean) eta hego-ekialdean (Michalovce) daude.

• 
  Gerlachovský štít, Tatra Garaietan, Eslovakiako gailurrik gorena (2.654 m)
• 
  Tatra Behereetako ikuspegia Krúpova hoľatik
• 
  Belardi eta basoak Veľký Meder-en, herrialdearen hego-mendebaldean
• 
  Prešov eskualdeko landak
• 
  Žilina eskualdeko ikuspegia; atzean Tatra Behereak

Váh (403 kilometro), Hron (298 kilometro), Nitra (197 kilometro), Hornád (193 kilometro) eta Ipeľ (232 kilometro, Eslovakia-Hungaria muga eratzen duena) ibai nagusiak dira, denak Danubioren arrokoak. Ibai horrek osatzen du, hegoaldeko 172 kilometroko tartean, Eslovakiaren eta Hungariaren arteko muga. Mendebaldean, Moravak egiten ditu Eslovakia-Txekia eta Eslovakia-Austria mugak.

Tatra Garaietan 175 aintzira (tarn) inguru daude. Handiena eta sakonena Veľké Hincovo pleso da (20,1 ha).

Klima kontinentala da, gogorragoa mendialdean lautadetan baino (-1,6 °C batez beste neguan, 21 °C batez beste udan).

K.a. 400 aldean, zeltak iritsi ziren egungo Eslovakiaren lurraldera: herrialdeko hego.mendebaldean, hiri gotortuak (oppida) sortu zituzten. Kristo aurreko azken mendeetan, erromatarrek gotorleku sistema bat ezarri zuten Danubioren bazterrean (Limes Romanus). Danubioren iparraldean, berriz, germaniar tribuak kokatu ziren. K.a. II. mendean, erromatarrek hainbat gotorleku eraiki zuten Danubioren iparraldeko bazterrean (Devín, Bratislava, Iža Komárnotik hurbil). Marko Aurelioren agintaldian (161-180), erromatarren eta germaniarren arteko bakezko elkarbizitza hautsi zen, eta erromatar eragina iparralderantz hedatu^[3].

Lehen eslaviarrak V. mendearen amaieran iritsi ziren Danubioren ertzera. Abaroek ( 568an bertaratu ziren) eslaviarrak laster hartu zituzten mendean, baina haiek 620an matxinatu ziren. VIII. mendean, Nitrako Printzerria sortu zen, 820ko hamarkadatik aurrera kristautuz joan zena; 828an, Pribinak printzerriko lehenbiziko eliza kristaua eraiki zuen Nitra hirian^[3]. 833an, printzerria Moravia Handiaren zati bilakatu zen.

IX. mende amaieratik aurrera, magyarrrak nagusitu ziren Panoniako ordokian. Nitrako Printzerriak autonomia atxiki zuen Hungariako Printzerriaren barnean, eta eslovakiarrek beren hizkuntza eta kulturari eutsi zieten^[3]. Eztebe I.ak, Hungariako lehen erregeak, zortzi konderri sortu zituen egungo Eslovakiaren lurraldean: Abov, Boršod, Esztergom, Hont, Komárno, Nitra, Tekov eta Zemplín. 1108an, Kolomanek Nitrako Printzerria ezeztatu zuen^[3]. 1241ean, mongolek Hungariako Erresuma inbaditu eta suntsitu zuten; hala ere, egungo Eslovakiako iparralde menditsuak eutsi zion inbasioari, eta baita ongi gotortutako hiriek ere (Trenčín, Bratislava, Nitra, Komárno eta Fiľakovok). Bela IV.aren agintaldian, alemaniar kolonoak kokatu ziren jendegabeko basabazterretan^[3].

1526an otomandarrek hungariar armada azpiratu zuten Mohácseko guduan. 1536an, habsburgotarrek Bratislavan kokatu zuten Hungariako Erresumaren hiriburua. 150 urtez, Eslovakiako hegoaldea izen zen Otomandar Inperioaren muga, alegia, zibilizazio kristauaren eta musulmanaren artekoa^[3]. Edonola ere, otomandarren eta habsburgotarren aurkako borroketan lurraldea, batik bat landa eremua, suntsitua izan zen^[4]. XVIII. mendean, otomandarrek Hungariatik alde egindakoan, Eslovakiaren garrantzia gutxitu zen, nahiz eta Bratislavak 1848 arte segitu zuen hiriburua izaten.

1848ko iraultzan, eslovakiarrak Frantzisko Josef Austriako enperadorearen alde jarri ziren, hungariar eremutik banatzeko laguntza emango zielakoan, baina deus gutxi lortu zuten (magiarizazioaren debekua, eslovakieraren erabilera ofizial mugatua). 1850eko hamarkadatik aurrera, eslovakiar mugimendu sezesionista zapaldua izan zen. Austria-Hungariako Inperioaren garaian (1867-1918), Hungariaren erdian egonik, hungariarrek bultzatutako magiarizazio prozesua jasan behar izan zuten eslovakiarrek^[3].

1918an, Eslovakiak, Bohemiak eta Moraviak Txekoslovakia osatu zuten; urtebete geroago Rutenia Transkarpatikoa batu zitzaien. Estatu berriak 140.394 kilometro koadroko eremua eta 13.007.831 biztanle zituen. Haietatik, 48.936 km² eta 1.910.000 biztanle Eslovakiari zegozkion^[3]. 1919 eta 1920an, Saint-Germaingo eta Trianongo itunek Txekoslovakiako mugak berretsi zituzten. Gerra arteko garaian, Txekoslovakiako estatu demokratiko eta oparoak Alemaniaren eta Hungariaren tirria errebisionistei aurre behar izan zien.

Alemania Naziak estuturik, 1939ko martxoaren 14an Eslovakiako Parlamentuak independentzia adierazpena egin zuen; biharamunean, Adolf Hitlerrek Txekia okupatu zuen^[3]. Eslovakiar Errepublika Hirugarren Reicharen mendeko txotxongilo estatua izan zen. Bigarren Mundu Gerraren garaian, herrialdeko judu gehienak (75.000-105.000 artean), sarraskitze esparruetan sartu eta hilarazi zituzten^[3]. 1944ko abuztuan, Eslovakiako Altxamendu Nazionala gertatu zen, alemaniar okupazioaren aurkako matxinada handia; bi hilabetez, 60.000 soldadu eta 18.000 gerrillari armada naziaren aurka borrokatu ziren^[5]. 1945eko apirilean, sobietar eta errumaniar indarrek Eslovakiako lurraldea askatu zuten.

Gerraren ostean, Txekoslovakia berriz eratu zen, eta 1947an Eslovakiako Errepublikako presidente Jozef Tiso hilarazi zuten, naziekin kolaboratzeagatik. Ondoko urteetan, 80.000 hungariar^[6] eta 32.000 alemaniar^[7] egotzi zituzten. Kanporatze horrek gorabeherak sortzen ditu, gaur egun ere, Hungariako estatuarekin.

1948ko otsailean, Pragako kolpea gertatu zen: Edvard Beneš presidenteak komunisten esku utzi zuen agintea; handik aurrera, erresuma Sobietar Batasunaren itzalpean geratu zen. 1968an, Varsoviako Itunaren indarrek herrialdea okupatu zuten, Alexander Dubčekek hasitako liberalizazio-prozesua bortizki amaitzeko^[3]. Hurrengo urtean, Txekoslovakia Txekiar Errepublika Sozialistaren eta Eslovakiar Errepublika Sozialistaren federazioa bihurtu zen.

Komunismoa 1989an bukatu zen Txekoslovakian. Luze gabe, herrialdea bi estatutan banatu zen: 1992ko uztailean, Eslovakiak independentzia adierazpena egin zuen. Udazken hartan, Vladimir Meciar eslovakiarrak eta Václav Klaus txekiarrak federazioa amaitzeko xehetasunak adostu zituzten. 1993ko urtarrilaren 1etik bi estatu dira^[8]. Biak, beste herrialde batzuekin batera, Europar Batasunean sartu ziren 2004ko maiatzean.

Lehendakariak legebiltzarreko botoen hiru bosten bere alde izan behar ditu lehen bozketan hautatua izan ahal izateko. Parlamentua Kontseilu Nazional (eslovakieraz: Národná rada Slovenskej republiky) deritzon ganbera bakarreko erakundea da, lau urtetik behin aukeratua, eta 18 urtetik gorako guztien sufragio unibertsalaz hautaturiko 150 diputatuz osatua. Lehendakariak izendatzen du gobernuburu izango den lehen ministroa, eta bien artean gobernuko ministroak hautatzen dituzte.

1949tik, Eslovakia zortzi eskualdetan (kraj) banaturik dago, eta eskualdeok, 79 barrutitan (okres).

2015ean, Eslovakiak 5.426.252 biztanle zituen^[2], 111 biztanle kilometro karratuko dentsitatearekin: gehienak hirietan bizi dira (% 53,6 2015ean)^[10]. Adinez adin, biztanleria honela banatuta dago: 0-14 urte bitartekoak, % 15,14 dira; 15-64 urte bitartekoak, % 69,98; eta 65 urtetik gorakoak, %14,88^[10]. Bizi itxaropena 77,1 urtekoa da, 73,5 urtekoa gizonezkoena eta 80,9 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespena)^[10].

Biztanleen % 80,7 eslovakiar jatorrikoak dira (eslovakiarrak eslaviar herrietako bat dira), baina beste talde etniko batzuk ere daude: hungariarrak (% 8,5 inguru), ijitoak (% 2), txekiarrak, ukrainarrak, poloniarrak, etab^[10].

Hizkuntza ofiziala eslovakiera da (sartaldeko eslavieraren adar bat, txekieraren antz handikoa), biztanleriaren % 78,6k hiz egiten duena; % 9,4 hungarieraz mintzatzen da (2011ko zenbatespena)^[10].

Eslovakiako konstituzioak gurtza askatasuna bermatzen du. 2011n biztanleriaren % 62 katolikoa zen; % 13,4, ateoa; % 8,9, protestantea; % 3,8, greko katolikoa; eta, % 0,9, ortodoxoa^[11].

i e a Eslovakia: biztanle gehien duten udalerriak Štatistický úrad Slovenskej republiky – 2011ko abenduak 31
	Post.	Izena	Eskualdea	Biztanleak	Post.	Izena	Eskualdea	Biztanleak
Bratislava Košice	1	Bratislava	Bratislava	432.801	11	Prievidza	Trenčín	48.866	Prešov Žilina
	2	Košice	Košice	240.688	12	Zvolen	Banská Bystrica	43.311
	3	Prešov	Prešov	91.638	13	Považská Bystrica	Trenčín	41.153
	4	Žilina	Žilina	81.515	14	Michalovce	Košice	39.940
	5	Banská Bystrica	Banská Bystrica	79.775	15	Nové Zámky	Nitra	39.585
	6	Nitra	Nitra	78.875	16	Spišská Nová Ves	Košice	37.948
	7	Trnava	Trnava	66.219	17	Humenné	Prešov	34.913
	8	Martin	Žilina	57.300	18	Levice	Nitra	34.649
	9	Trenčín	Trenčín	55.832	19	Komárno	Nitra	34.478
	10	Poprad	Prešov	52.791	20	Bardejov	Prešov	33.625

Lehengo Txekoslovakiatik bi estatu berrietarako trantsizioa erraztearren, Eslovakiako eta Txekiako gobernuek diru bakarra izatea, aduana-batasuna eta bien arteko muga irekirik edukitzea erabaki zuten. Azken bi puntuak errespetatu baziren ere, 1993ko otsailaren 8rako (urte horretako urtarrilaren lehenean banatu ziren ofizialki bi estatuak) nor bere dirua erabiltzen hasi ziren, bi estatuen arteko etengabeko ezinegonen erakusgarri. Hasieran, bi diruek balio bera zuten, baina Eslovakiako koroak balioaren % 10 galdu zuen 1993ko uztailean. Aldi berean, heren bat jaitsi zen bi herrialdeen arteko merkataritza. Poloniarekin eta Hungariarekin merkataritza libreko eremu bat osatzea adostu zuten arren, 1993ko lehen sei hilabeteetan ez ziren konpondu bi estatuen arteko merkataritza-arazoak.

Nazio burujabe bilakaturik, Eslovakiak lortu zuen nazioartean ezagutu eta errespeta zezaten, baina, horrekin batera, Txekiak baino askoz ekonomia ahulagoa zuen. Txekoslovakiako kide zela, Eslovakiak aurrekontu federalaren % 10 eta BPGaren % 25 baizik ez zuen jartzen. Atzerapen horren arrazoiak ulertzeko, kontuan izan behar da, lehenik, Eslovakia oso berandu industrializatu zela (1948tik aurrera hasi ziren lehen industriak) eta, bigarrenik, mendekotasun handia zuela bai Sobietar Batasunarekiko, bai Europako ekialdeko beste herrialde batzuekiko. Hori zela-eta, 1990 inguruan, inguru horretako erregimen komunistek porrot egin zutenean, ukaldi gogorra jasan zuen Eslovakiako ekonomiak.

1991-1992an Eslovakiako industria-ekoizpena ia erdira jaitsi zen. 1994aren erdialdera langabezia-tasa % 15 ingurukoa zen, eta inflazioa % 14koa. Hala ere, 1991 ingurutik hasita, nazioarteko enpresekiko harremanak areagotu egin ziren. Hala, Volkswagenek inbertsio handiak egin zituen automobilaren industrian, Bratislavan; ondoren, PSA Peugeot Citroen eta Kia Motors enpresek ere ezarri zituzten automobil fabrikak^[12]. Steel enpresa estatubatuarrak, berriz, Košiceko altzairugintzako enpresa erraldoian finkatu zuen bere interesa. Haietaz gainera, kimikaren sektorea, ehungintza, eraikuntza eta beiragintza industria-sektore garrantzizkoenak dira. Merkatu-ekonomiara igarotzeko egin behar izan ziren pribatizazio-prozesuek, dena den, arazoak izan zituzten, askotan, enpresa handien berregituraketa korapilatsuekin. 1995etik aurrera, Eslovakiak emaitza onak izan zituen makroekonomiaren ikuspuntutik.

Nekazaritza-gaiei dagokienez, laboreak, azukre-erremolatxa, patatak, fruituak eta barazkiak aipagarrienak dira, eta baita abere-hazkuntza ere (txerriak, abelgorriak, hegaztiak). Meatzaritzan ateratzen diren mineralen artean, lignitoa, beruna, zinka, kobrea, burdin mea, magnesita eta gatza munta handikoak dira.

Ikus jatorrizko Wikidatako eskaera eta iturriak.

• Aggtelekeko haitzulo karstikoak eta eslovakiar karsta
• Banská Štiavnica
• Bardejov
• Bodružal
• Eslovakiako Karpatoetako egurrezko elizak
• Hervartov
• Hronsek
• Karpatoetako eta Europako beste eskualdeetako pagadi primarioak
• Kežmarok
• Ladomirová
• Levoča
• Leštiny
• Nový zámok
• Ruská Bystrá
• Spiško gaztelua
• Spišské Podhradie
• Tvrdošín
• Vlkolínec
• Žehra

Eslovakiako Tourra^[13] 1954an eratu zen. 2017an mailaz igo zen. Peter Sagan txirrindularia, hiru aldiz munduko txapelduna, eslovakiarra da.

Eslovakiako futbol liga sortu zuten 1994an, eta Slovan Bratislava eta MŠK Žilina garaipen gehien lortu dituzten taldeak dira, 13 eta 7 hurrenez hurren, 2022-23 denboraldia arte kontuan hartuta. Eslovakiako futbol kopan ere Slovan Bratislava da txapeldun nagusia, 10 koparekin.

Eslovakiako futbol selekzio nazionalak, bestela, 2010ean jokatu zuten Munduko Txapelketa eta 2016an Europakoa.

• Eslovakia, argia.eus
• (Ingelesez) The Slovak Republic Government Office
• (Ingelesez) Eslovakiako Turismo Bulegoaren ataria, slovakia.travel
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

	Europar Batasuneko estatu kideak
Alemania · Austria · Belgika · Bulgaria · Danimarka · Errumania · Eslovakia · Eslovenia · Espainia · Estonia · Finlandia · Frantzia · Grezia · Herbehereak · Hungaria · Irlandako Errepublika · Italia · Kroazia · Letonia · Lituania · Luxenburgo · Malta · Polonia · Portugal · Txekia · Suedia · Zipre Sartzeko negoziatzen ari direnak: Albania · Ipar Mazedonia · Montenegro · Serbia · Turkia