Vasco da Gama

Vasco da Gama
Guverner Portugalske Indije
Vrijeme na dužnosti 5. septembar 1524 – 24. decembar 1524.
Prethodnik	Duarte de Menezes
Nasljednik	Henrique de Menezes
Lični podaci
Rođenje	1460. ili 1469. Sines, Alentejo, Kraljevina Portugalija
Smrt	24. decembar 1524. (dob: oko 55–65) Kochi, Portugalska Indija

Vasco da Gama (oko 1460 – 24. decembar 1524) bio je portugalski moreplovac i istraživač. Da Gama je prvi dospio pomorskim putem iz Evrope u Indiju oko Afrike, 1497-1499. Sa svoja tri putovanja u Indiju, i 1502-1503 i 1524, potaknuo je trgovinu Evrope i zapadne Azije, te učvrstio kolonijalnu moć Portugala u Indiji.^[1][2]

Njegovo početno putovanje u Indiju preko Rta dobre nade^[3] (1497–1499) bilo je prvo koje je povezalo Evropu i Aziju okeanskom rutom, povezujući Atlantik i Indijski okean. Ovo se široko smatra prekretnicom u svjetskoj historiji, jer je označilo početak morske faze globalnog multikulturalizma.^[4] Da Gamino otkriće morskog puta do Indije otvorilo je put za doba globalnog imperijalizma i omogućilo Portugalcima da uspostave dugotrajno kolonijalno carstvo na putu od Afrike do Azije. Nasilje i uzimanje talaca koje su da Gama i oni koji su došli poslije njega, osigurali su reputaciju brutalnosti Portugalcima među indijskim domorodačkim kraljevstvima i koji će postaviti obrazac zapadnog kolonijalizma u eri Velikih geografskih otkrića.^[5] Putovanje okeanskom rutom omogućilo je Portugalcima da izbjegnu plovidbu preko vrlo spornog Mediterana i prelazak opasnog Arapskog poluostrva. Zbir udaljenosti pređenih u vanjskim i povratnim putovanjima učinio je ovu ekspediciju najdužim okeanskim putovanjem do tada.^[6]

Nakon desetina godina pokušaja raznih moreplovaca da stignu do Indije, uz hiljade života i desetina plovila izgubljenih u brodolomima i napadima, da Gama je pristao u Calicut 20. maja 1498. Neometani pristup indijskim putevima začina potaknuo je ekonomiju Portugalskog carstva, koja je je ranije bilo bazirano duž sjeverne i obalne zapadne Afrike. Glavni začini koji su se prvo dobijali iz jugoistočne Azije bili su biber i cimet, ali su ubrzo uključili i druge proizvode, sve nove za Evropu. Portugal je zadržao komercijalni monopol nad ovom robom nekoliko decenija. Tek stoljeće kasnije druge evropske sile, prvo Nizozemska i Engleska, kasnije Francuska i Danska, uspjele su osporiti monopol i pomorsku prevlast Portugala na ruti oko Rta dobre nade.

Da Gama je predvodio dvije portugalske Armade, prvu i četvrtu. Potonji je bio najveći i otputovao je za Indiju četiri godine nakon povratka iz prvog. Zbog svog doprinosa, 1524. da Gama je imenovan za guvernera Indije, sa titulom vicekralja, i oplemenjen je kao grof od Vidigueire 1519. Portugalsku nacionalnu epsku pjesmu Os Lusíadas napisao je u njegovu čast Luís de Camões.

Gama je rođen i odrastao u Portugalu. Gamin otac je bio plemić Estevao da Gama. Bartolomeu Dias je istražio u to vrijeme jug Afrike i dospio do Rta dobre nade, dok je Pedro de Corvilha zašao dublje u kopneni dio Afrike. Sada se spremala morska ekspedicija koja će pomorskim putem oko Afrike stići u Indiju iz Portugala. Portugalski kralj Manuel I. Veliki odredio je kao vođu puta Estevaoa da Gamu. Estevao je, međutim, umro, pa je vodstvo i odgovornost preuzeo njegov sin Vasco da Gama. Prvo je vodstvo ekspedicije, navodno, ponuđeno Vascinom starijem bratu Paulu, ali je ovaj odbio jer je bio bolestan (Paulo je umro 1499).^[1]

Na put se krenulo iz Lisabona 8. jula 1497. Ekspedicija je brojila 4 broda (Sao Gabriel i Sao Rafael, oba nosivosti 120 tona, Berrio, 50t, i jedan teretni brod nepoznatog imena od 200t). 16. decembra 1497. Gama je prošao ušće Velike riblje rijeke (dotle je dospio i Dias) i krenuo u dotad evropljanima nepoznate vode. Prvi dio puta Gamu je pratio Dias sa petim brodom. Na Božića, 25. decembra, Gama je nazvao kopno koje su ugledali toga dana Terra Natalis, današnji Natal (portugalski Natal znači Božić). U januaru 1498. dospjeli su do današnje države Mozambik. U to vrijeme istočnu obalu Afrike su kontrolirali arapi.^[1]

25. januara 1498. pristali su uz kopno (danas Quelimane) i mjesec dana se odmarali zbog popravaka na brodovima i iscrpljenosti posade bolestima. 3. marta Gama je stigao na mali otok Mozambik. Stanovnici su za posadu mislili da su muslimani (kao i oni) pa su im pružili pomoć. Gama je tu uzeo arapskog peljara da mu pomogne dovršiti putovanje do Indije. Nakon što je sa arapskim trgovcima, koji su bili također u luci, izvršio trgovinu začinima, Gama je nastavio putovanje. Ekspedicija je stigla u Calicut (danas Kozkihode) 20. maja 1498. Gama je sa hinduskim vladarom Zamorinom postigao trgovački sporazum, iako su arapski trgovci iskazali veliko nezadovoljstvo. Gama je od Zamorina dobio pismenu dozvolu da smije otvoriti trgovačku postaju u Calicutu. Sa vremenom su se pojačavala neslaganja između portugalca i hindusa.^[1]

Gama je u augustu krenuo nazad u Portugal. Sa sobom je poveo i 6 hindusa kralju Manuelu I. da bi portugalci mogli naučiti njihove običaje i ostavio je dio ljudi da otvore trgovačku postaju u Calicutu. Zbog lošeg vremena Arapsko more su prošli tek za 3 mjeseca, a velik dio posade je umro od skorbuta. U maju Gama je sa brodovima Sao Gabriel i Berrio oplovio Rt dobre nade, ali su se kasnije dva broda zbog navremena razdvojila. Gama se sa Sao Gabrielom vratio u Portugal 9. septembra 1499. Kralj Manuel I. dočekao je Gamu sa počastima i udijelio mu godišnja primanja od 1,000 cruzadosa.

Portugalac Pedro Alvares Cabral je 1500-01 izvršio drugo putovanje u Indiju sa 13 brodova. U Calicutu su portugalci i hindusi zaratili.

Kada je Cabral odbio (ili mu nije ni ponuđeno) vodstvo nove ekspedicije u Indiju, zapovjedništvo je preuzeo Gama. Gama je dobio titulu Admiral indijskog okeana i krenuo na put 12. februara 1502 sa 20 brodova. Gama je prisilio vladara grada Kilwa (Tanzanija) na plaćanje danka portugalskom kralju, a zatim pristao uz teritorij Goa (kasnije će Goa biti glavno uporište portugalske moći u Indiji). Gama je zatim pristao u gradu Cannanore, sjeverno od Calicuta. Tu je opljačkao arapski trgovački brod koji je stigao nekoliko dana poslije sa između 200 i 400 putnika muslimana (i žene i djece).^[1] Gama je naredio smaknuće svih putnika, te je zapljenio njihov teret. To je bio najokrutniji čin njegove karijere.

Gama je postigao sporazum sa vladarom Cannanorea, a zatim se uputio u Calicut. Zamorin je ponudio Gami savezništvo, ali je ovaj odbio. Gama je postavio Zamorinu ultimatum da hindusi napuste luku, te je brodovima bombardirao grad iz daljine. Zatim je otišao sjeverno od Calicuta i postigao sporazum sa jednim vladarom, Zamorinovim neprijateljem. 20. februara 1503. Gama je krenuo iz Cannanorea na povratak u Portugal.

Nisu poznati detalji o drugom prijemu Game kod Manuela I. Gama je u međuvremenu oženio Caterinu de Ataide (oko 1500. godine). Na treće putovanje u Indiju Gama je krenuo tek 1524. Novi portugalski kralj Ivan III. Portugalski imenovao ga je indijskim potkraljem (umjesto Eduardo de Mendezesa). Nakon 3 mjeseca u Indiji, Gama se razbolio i umro.

• Put začina

• Vasco da Gama na Wikimedia Commonsu