Teherán

Teherán تهران
Localidat d'Irán
Envista aeria de Teherán.
Estau  • Provincias (Ostān)	Irán Teherán
Superficie	716,9 km²
Población  • Total  • Densidat	7711230 hab. (2006) 9.893 hab/km²
Altaria  • Meyana	1.191 m.
Codigo postal	13ххх-15ххх
Coordenadas	35°42’ 0’’N51°25’ 0’’E
Teherán Teherán en Irán
Web oficial

Teherán (en persa تهران, Tehrān) ye una ciudat iraní, capital d'o país y tamién d'a provincia (Ostān) de Teherán (35°41′N, 51°25′E).

Situata a 1.191 metros d'altaria dencima d'o livel d'a mar, a ciudat de Teherán tien una superficie de 716,9 km², una población de 7.185.831 habitants^[1] y una densidat de población de 9.893 hab/km². Se troba situata a o norte de país, amán d'os Monts Alborz, y ye una d'as mas importants ciudaz de l'Islam por o suyo numero d'habitants (chunto con Estambul y O Caire) y por a suya propia historia.

Ye una ciudat muderna, centro politico y economico d'Irán, y tien una important industria en o suyo interior: textil, alimentaria, automobilistica y petroquimica. Ye tamién reputada a suya artesanía, especialment as alfombras. Ta o transporte, a ciudat tien una ampla rete d'autopistas y cinco linias de metro.

Antiparte, encara que en Teherán nomás vive o 20% d'a población iraní, a ciudat concentra o 45% d'a industria d'o país, amás d'o 30% d'os funcionarios publicos d'Irán. En as zagueras anyadas bi ha habito un gran augmento d'a suya población, en haber habito tamién una substancial millora d'as condicions de vida dende metat d'os anyos 1970 por o creiximiento d'os precios d'o petrolio, producto que ye la base de buena cosa d'a economía d'Irán. Asinas, as poblacions suburbials han creixito exponencialment istas zagueras anyadas.

Bi ha cuantas teorias sobre l'orichen etimolochico d'o nombre d'a ciudat. Seguntes a primera, d'orichen popular, o nombre sería procedent de Tah + rān, con o significato de o que puixa (ta as personas) u o que traviesa.^[2] Seguntes o cheneral Albert Houtum-Schindler, ye una derivación d'a palabra Tir-ān, basata en l'elemento Tir. Iste elemento tien o significato de plano u plana desertica, y ye amanato de Shemrān seguntes Schindler.^[3]

O historiador y lingüista Ahmad Kasravi tien la misma ideya y oposa Tahrān, «puesto calido» a Shemrān, «puesto fredo».^[4] L'orientalista Vladimir Minorsky proposa por a suya parte atra esplanicación seguntes o significato de tah «fundo, fundaria» en os dialectos persas, que s'habría asociato a o nombre d'a ciudat de Ray, con o que Teherán significaría «que ye dimpués de Ray».^[5] Xavier de Planhol, profesor emerito de Cheografía, afirma en a Encyclopædia Iranica que istas proposicions pareixen cochunturals y que ye inutil mirar l'orichen etimolochico d'o nombre d'a ciudat. Mesmo l'ortografia d'o nombre ha cambiato, porque antis d'o sieglo XX Teherán s'escribiba con una ﻃ y hue s'escribe con ﺕ que, seguntes s'afirma, representa millor a pronunciación d'o suyo nombre por os habitants d'a ciudat.^[6]

Teherán ye situato en una plana que baixa ta o sud, a piet d'os monts Alborz. Asinas, a ciudat ye a una altaria de 1.100 metros a o sud, 1.200 m a o centro y 1.700 m a o norte. A ciudat y os suyos rabals ocupan una superficie de 86.500 hectarias.^[7]

En un prencipio, a ciudat yera circunscrita a la muga entre dos zonas con as caracteristicas d'as planas: a zona alta, que ye composata de gravas gruesas y permeables, y a zona baixa, que ye composata por depositos aluvials mas finos y mas impermeables. A zona en que se construyó Tehéran ye a zona de transición que se troba entre o disierto esteril (u kavir) y a cadena montanyosa d'Alborz.^[6]

A ciudat no tien importants recursos hidricos. Ye situata a la mesma distancia de dos importants cuencas hidrograficas que recullen as auguas d'as montanyas que bi ha dencima. Istas cuencas son a cuenca d'o río Karaj a l'ueste y a cuenca d'o río Jājerud, alto u baixo a 30 km a l'este, que aporta auguas a Varamin y a os pueblos d'arredol. Entre as zonas urbanas de Karaj y Varamin, antis no bi heba so que una ciudat d'importancia, Ray, que yera en o cruce d'os camins entre todas dos cuencas.^[6]

Os barrios d'o norte de Teherán, situatos en alto en os sarratos d'o Elburz, tienen menos contaminación y son mas frescos en verano. Son os barrios residencials d'a población acomodada d'a capital. A mayor parte d'as embaixadas se troban en ite puesto, y tamién o palacio y o parque de l'antigo sha. Ta o sud, ta o disierto, se troban os barrios mas populars y industrials. A l'extremo sud de l'actual aglomeración urbana bi ha o lugar de Ray, que d'antis mas estió a capital rechional, y tamién o lugar de naixencia d'o califa abasida Hârûn ar-Rachîd en 766.

Como a ciudat se troba a piet d'as montanyas, una telecabina une a salida norte de l'aglomeración ta o monte Tochal a 3.966 m d'altaria. Mas a l'este y a 50 km d'o centro de Teherán bi ha o monte Damâvand; en a suya tuca queda restos de nieu dica chulio y tien una altaria de 5.671 m.

A situación en que se troba Teherán, entre montanyas y en a muga con on disierto, tien una gran influencia en o clima d'a ciudat. O clima d'as montanyas gosa estar frío y semi-humido, mientres que as zonas en o sud d'a ciudat, cuasi en contacto directo con o disierto de Dasht-e Kavir, son calorosas y xutas. Os meses mas calorosos son os meses de verano (de metat de chulio ta metat de setiembre), con temperaturas meyas entre 28 y 30 °C. Os meses mas fredos son os meses d'aviento y chinero, con una temperatura meya d'arredol d'1 °C.

As plevias son d'arredol de 200 mm por anyada, concentratas en hibierno. Antiparte, o verano ye muit xuto.

O clima de Teherán ye influenciato por tres factors cheograficos prencipals:

• o disierto de Dasht-e Kavir, situato a o sud d'a ciudat, que aporta vientos calorosos y polvo a Teherán.
• a cadena montanyosa de l'Elburz, a o norte d'a ciudat, que atura las plevias que bi plegan dende a mar Caspia.
• as boiras d'o monzón de l'ueste y a presencia d'a cadena montanyosa amenguan parcialment os efectos d'o clima desertico.

A diferencia de temperatura que bi ha entre as montanyas y as planas fa circular l'aire d'as montanyas enta las planas mientres a nueit, y d'as planas enta las montanyas mientres o día.^[7]

Mes	Chi	Feb	Mar	Abr	May	Chn	Chl	Ago	Set	Oct	Nov	Avi	Anyada
Meyana d'as temperaturas minimas (en °C)	-2,7	0,0	3,8	9,4	14,4	18,8	22,2	21,6	17,7	11,6	6,1	0,5	10,2
Meyana d'as temperaturas maximas (en °C)	7,2	10,0	15,0	21,6	27,7	33,6	37,2	36,1	32,2	24,4	17,2	10,5	22,7
Temperatura min. absoluta (en °C)	-20,5	-15,5	-8,8	-2,2	2,7	7,7	13,8	11,1	7,7	3,3	-7,2	-12,2	-20,5
Temperatura max. absoluta (en °C)	18,3	22,7	29,4	32,7	37,2	41,6	42,7	42,7	38,8	33,8	28,8	20,0	42,7
Plevias (en mm)	45	38	45	35	12	2	2	2	2	7	20	30	240
Numero de días de plevia	3,7	3,2	3,6	3,0	1,2	0,3	0,3	0,3	0,3	0,8	1,7	2,6	21,0
Numero de días de chelo	20,5	15,6	5,1	0,1	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	2,7	15,5	59,5
Fuent: Météo France y Climate zone.

A población de Teherán presenta exposición a lo risgo de tierratremos, por haber-ie una gran falla baixo a cadena montanyosa de l'Alborz, a os piez d'a cual se troba la ciudat de Teherán, y por haber-ie unas cuantas fallas de menors dimensions se troban en as planas a o sud d'a ciudat. Asinas, Teherán ye expuesta a os tierratremos, en ciclos de manimenos 150 anyadas.^[8] No bi ha habito dengún sismo mayor en Teherán dende fa mas de 175 anyadas, por a cual cosa os especialistas creyen que bi habrá un tierratremo important en un futuro proximo.^[9] Seguntes un estudio de 1999-2000, un tierratremo d'iste tipo podría causar entre 120.000 y 380.000 victimas.^[10]

A metropoli de Teherán, que incrementó a suya superficie mientres a segunda mitad d'o sieglo XX, encorpora hue bellatros departamentos d'a provincia de Teherán: o departamento de Teherán encorpora a mayor parte d'a ciudat, que s'estendilla tamién ta os departaments d'Eslamshahr, de Ray y d'o Shemiranat. A palabra «metropoli» u «aglomeración» emplegata aquí no tien garra valor administrativo, y s'emplega nomás que en sentido cheografico, ta designar a la ciudat de Teherán y a la suya rechión urbana, ye decir, se corresponde con o municipio de Teherán y con a provincia de Teherán.^[11]

O departamento (u shahrestān) de Teherán muga a o norte con o departamento de Shemiranat; a l'este con o departamento de Damavand; a o sud con os departamentos d'Eslamshahr, Pakdasht y Ray; y a l'ueste con os departamentos de Karaj y Shahriar.

O municipio de Teherán (shahrdāri) ye dividito en 22 districtos (mantagheh) municipals, cadagún con o suyo centro administratibo. Os districtos s'identifican por numeros, como ye vesible en o mapa adchunto. Teherán ye dividito en 112 barrios (nāhiyeh), os prencipals d'os cuals son:^[12]

Abbas Abad, Afsariyeh, Amir Abad, Bagh Feiz, Baharestan, Darakeh, Darband, Dardasht, Dar Abad, Darrous, Dibaji, Djannat Abad, Elahiyeh, Evin, Farmanieh, Gheytarieh, Gholhak, Gisha, Gomrok, Hasan Abad, Jamaran, Javadiyeh, Jomhuri, Jordan, Lavizan, Nazi Abad, Niavaran, Park-e Shahr, Pasdaran, Punak, Ray, Sadeghiyeh, Shahrara, Shahr-e ziba, Shahrak-e Gharb, Shemiran, Tajrish, Tehranpars, Vanak, Velenjak, Yaft Abad, Zafaraniyeh, etc. Istos barrios son divisions administrativas dependients d'un districto municipal.

Encara que administrativament son separatas de Teherán, Ray, Shemiran y Karaj son a sobén consideratas como fendo parte d'a metropoli de Teherán.

Teherán yera d'antis mas un chicot lugar situato a una distancia de 7 u 8 km d'a historica ciudat de Ray. Yera uno d'os primers lugars a o norte d'ista ciudat, os habitants d'a cual se refuchiaban en Shemiran, Qasran y en as estribacions de l'Elburz ta fuyir d'a calor d'o sud desertico. Se bi han trobato restas d'habitaclos d'o Neolitico u encara de periodos historicos anteriors en chacimientos de Teherán y Ray (como o chacimiento de Cheshm-e Ali, situato en pleno centro de Ray).^[6]

As primeras mencions d'a ciudat en textos historicos ye de 1220, en una mención d'un texto de Yāqut,^[13] amanixendo as primeras explicacions sobre a vida en a ciudat en un texto de Zakariyā Mohammad Qazvini escrito en 1275. Seguntes istos textos, en ixas envueltas a ciudat de Teherán yera una qurā ("ciudat comercial") u mesmo una qariyaton kabiraton ("important ciudat comercial"), que se trobaba dividita en 12 barrios u mahaleh, estando cada barrio dirichito, seguntes Qazvini, por un viello d'o barrio. Qazvini diz amás que entre istos viellos bi heban barallas, y que os habitants de cada barrio no gosaban albandonar os suyos propios barrios ta vesitar os barrios vecins.^[14] Tamién se charra en istos primers textos d'a particular fesonomía d'a ciudat en ixas envueltas, en gosar estar cuantas d'as viviendas en realidat de tipo trogloditico u semi-trogloditico (ye decir, que a ploblación viviba en una alta proporción en espelungas), ta proporcionar seguridat a os suyos habitants en ixos momentos de luitas internas en a ciudat. Ixe tipo de viviendas se puet trobar tamién en a parti norte d'Irán, ta proporcionar protección a los suyos moradors debant d'as rigors climaticas de l'hibierno.^[13]

Antiparte, en ixas envueltas, a ciudat de Teherán basaba a suya economía en o comercio de legumbres y fruitas, estando ixa a prencipal producción agricola d'a ciudat, producindo-se ixos productos en os huertos d'a ciudat, que yeran de regano, con as auguas d'os rigachuelos que plegaban dende os monts Alborz, seguntes os tradicionals sistemas d'irrigación d'a redolada.

A ciudat de Teherán basa a suya importancia historica dimpués d'as invasions d'os mongols d'os territorios de l'actual Irán, cuan destruyoron de raso a ciudat de Ray en 1228. Encara que tamién Teherán en sufrió as consecuencias, as destruccions de Ray facioron que os suyos habitants se tresladasen enta Teherán, una ciudat que lis podía ufrir en ixe inte unas millors condicions y comodidaz por os suyos chardíns y huertos y por as suyas canals d'irrigación que favoreixeban l'agricultura. En a descripción d'a ciudat que fa Hamd-Allah Mostawfi en 1340, diz que ye una "chicota ciudat important", encara que no li da unas cifras de población a o mesmo ran que antis d'as invasions mongolas.^[15] Mientres o sieglo XIV, a ciudat mas important d'a provincia mongola (d'a cual en feban parte cuatre departamentos, incluyindo-ie o departamento de Teherán) ye Varamin; en ixas envueltas Ray ya feba parte d'o departamento de Teherán, prencipiando asinas a primacía d'ista zaguera ciudat sobre Ray.

O primer europeu en visitar a ciudat de Teherán estió ye fácil que o castellano Ruy González de Clavijo, a qui heba ninviato en 1403 o rei Henrique III de Castiella como embaixador enta la cort de Tamerlán. Ruy González de Clavijo, mientres a suya embaixada, vesitó a ciudat de Teherán en chulio de 1404 de camín enta Sarmagant, a ciudat que en ixas envueltas yera a capital d'o reino mongol de Tamerlán (y que hue se troba en Uzbekistán). En a suya descripción de Teherán, Ruy González de Clavijo diz que yera una "gran ciudat" (gran ciudad) a on se trobaba una residencia reyal (posada); sindembargo, diz que Ray ye una ciudat albandonata (agora deshabitada). Seguntes Clavijo, a residencia timurida pareixe que se trobaba situata a o norte de Teherán. As mugas d'a ciudat en ixas envueltas yeran a o sud l'Imamzadeh Sayyed Esma'il (que hue ye o molimento mas antigo d'a ciudat, construito antis de 1481) y a o norueste o palacio timurida, en o puesto a on hue se troba o palacio de Golestan.

Dimpués d'a epoca timurida, a expansión d'o nuclio urbán de Teherán se fació enta o norte, a on as auguas y l'aire teneban una pureza mas gran. Ixa tendencia continó con posterioridad, marcando o densembolique urbán d'a ciudad y creyando una deseparación de tipo social, en tresadar-se as clases mas pudients siempre enta o norte. Estió tamién en ixas envueltas cuan Teherán desembolicó todas as estructuras propias d'una gran ciudat.

En 1553-1554, o shah Tahmasp I de l'Imperio Safavida (o segundo shah d'a dinastía safavida) devantó en Teherán un bazar y tamién una muralla que rodiaba a ciudat y que teneba 114 torres (cal parar cuenta que en l'Islam o numero 114 tie una simbolochía especial, en estar dividito l'Alcorán en 114 suras).^[13] Os safavidas esleyoron a ciudat de Teherán como a suya capital por cuantas razons: en primera, en estar Sayyed Hamza, un ancestro d'os safavidas, apedacato en l'amanata ciudat de Ray, una ciudat que heba estato succedita por Teherán; en segundas, en estar dende feba cuantos sieglos a ciudat un refuchio ta os chiitas (y a dinastía safavida yera de credo chiita); y ta rematar por de razones de tipo historico: os safavidas ya heban tresladato a suya capital dende Tabriz enta Qazvin por a presión que lis feban os otomans. Asinas, en estar fortificata a ciudat de Teherán, situata a una distancia de 150 km a l'este de Tabriz à Qazvin, lis ufriría posibilidaz d'un refuchio seguro en caso de peligro.^[13] Xavier de Planhol diz que cal parar cuenta en que a muralla que se i heba construito yera muito mas gran que as necesidaz d'o que encara no yera una gran ciudat, cerclando una superficie de 4,5 km² encara que a población d'a ciudat en ixas envueltas yera nomás que de 15.000 u 20.000 personas.

Mientres a epoca safavida, a ciudat de Teherán yera un centro administrativo rechional, a on teneban a suya seu un beğlerbeği y un gubernador provincial. Sindembargo, a ciudat no tenega ni garra gran mesquita, ni garra fabrica, ni garra atro elemento urbanistico como los que se gosaban trobar en as capitals en ixas envueltas y en ixe contexto cheografico y cultural.

O shah Abbas II tamién residiba a sobén en a ciudat de Teherán, a on fació devantar-ie una residencia, dita Chāhār bāgh. O shah Suleimán I tamién ordenó a construcción d'un secretariato imperial (Divān Khāneh) clavato en o centro d'a ciudat (Chenārestān). Ye en ixe puesto a on l'embaixador d'o soldán Ahmet III se reunió en 1721 con o shah Husein, qui estió o zaguer shah d'os safavidas antis d'a invasión afgana. Asinas, en zaguerías d'o sieglo XVIII Teherán ya no yera una chicota ciudat provincial sino que ya teneba importancia ta os shahs d'a dinastía safavida.

En 1722, tropas de Mahmoud, d'a dinastía hotaki, invadioron Ispahan, dentrando asinas o país, incluyindo-ie Teherán y a suya redolada, en una etapa d'inseguridat.

Mientres a dinastía zand, Teherán se converte en un centro militar, cuan en ixas envueltas a tribu Zand y a tribu Qajar liotaban por o control d'Irán. Entre 1755 y 1759 Muhammad Karim Khân piensa convertir a Teherán en a capital d'o país y fa devantar-ie cuantos edificios en o suyo barrio reyal, como o Khalvat-e Karim Khani. O barrio reyal de Teherán se converte en un arg, ye decir, un barrio reyal fortificato. Sindembargo, en zaguerías Khalvat-e Karim Khani prefirió establir a suya capital en a ciudat de Shiraz.

Cuan en 1779 morió Karim Khan, Qafur Khan (qui yera fidel a los Zand) y Agha Mohamad Khan (d'os Qajar) se disputoron o control de Teherán. En 1785 un aliato d'os Qajar prenió Teherán, y o 12 de marzo de 1786 Agha Mohamad Khan dentró en Teherán y en fació a suya capital. As suyas motivacions yeran de traza estratechica: l'Imperio Ruso presionaba sobre a muga norte d'Irán y os turcomans a muga d'o nord-este. Amás Teherán se trobaba en a rota de comunicacions este-ueste en Irán a os piez de l'Elburz, tenendo amás vías de comunicacions enta os oasis de l'Irán central y entra atros puestos d'o país.

Con tot y con ixo, en 1797 Teherán teneba encara l'apariencia d'una ciuda nueva, y teneba nomás que poquez habitants. Viachers europeus charran d'una ciudat que teneba nomás que 15.000 habitants (y d'éls, 3.000 yeran soldatos d'a guarnición) en una superficie de 7,5 km², estando construita nomás que a metat d'a suya superficie, estando a resta ocupata por huertos y chardins.

Fath Ali Shah (1797-1834) fació importants construcción en o complexo d'a ciudat. Fació muit mas polido l' arg, o barrio reyal, y fació devantar-ie l'Emarat Bādgir y o Takht-e Marmar u "palacio de marbre". Tamién fació devantar a mesquita d'o Shah en o bazar d'a ciudat y o palacio de Negarestan y de Lalezar. Con ixo, a ciudat creixeba y esdeveniva un polo d'atracción ta os iranís, doblando a suya población en nomás que 20 anyatas. Sindembargo, cuan remató o suyo reinato en 1834, encara no s'heban rematato as nuevas construccions.

Con Mohammad Shah Qajar (1835-1848) se facioron as primeras construccions fuera d'as murallas de Teherán, construindo a o norte d'a ciudat residencias prencipescas y reyals. Tamién se devantoron en a ciudat cuantas mesquitas y imamzadeh. Sindembargo, os viachers que visitoron a ciudat en ixas envueltas charran d'una ciudat sin de atractivos.

Con Nasseredin Shah (1848-1896 ye cuan Teherán pasó d'una ciudat provincial a una verdadera capital. En 1868 a ciudat teneba una población de 155.736 personas, que residiban en os barrios antigos. A nueva muralla que se devantó en ixas envueltas teneba a forma d'un hectagono irregularcon una circunferencia de 19,2 km, y la trescruzaban 12 puertas monumentals con ornamentos de ceramica. Nasseredin Shah esvielló cuantos edificios, y tamién os qanat (as canals d'irrigación subterranias) ta suministrar augua a la ciudat. Tamién trazó en o centro d'a ciudat grans avenitas aptas ta que i pasasen vehiclos, amás de plazas. Cuan remató o reinato de Nasseredin Shah, Teherán teneba una superficie de 18,25 km².

Mientres a dinastía Qajar, a ciudat de Teherán s'estendillaba arredol d'o bazar, que yera o centro d'a ciudat. Pero en primerías d'o sieglo XX a ciudat ya heba creixito, y ya teneba una población d'alto u baixo 250.000 personas, que por un regular viviban fuera d'as murallas.

Cuan en 1925 plegó a o poder Reza Shah, l'establidor d'a dinastía Pahlavi, o estato se convertió en un activo impulsor de l'actividat arquitectonica en Teherán, estando a modernización d'a ciudat una parti integrant d'o programa mudernizador establito por o nuevo sobirán ta o país. Así, en un proceso parellano a o que s'heba seguito pocas anyadas antis en Europa, en 1932 se destruyoron as murallas que heba construito Nasseredin Shah, dixando asinas puesto libre ta construir unas amplas avenitas: hue nomás subsiste que una d'as antigas puertas d'a muralla. Mientres os anyos 1930, Reza Shah fació plegar a Teherán a arquitectos iranís y foranos ta construir-ie muitos nuevos edificios oficials. Asinas, Nikolai Marcoff estió l'autor de l'Instituto Alborz, André Godard estió l'autor d'o Museu Nacional d'Irán, Maxime Siroux n'estió de cuantas facultaz d'a Universidat de Teherán, Mohsen Forughi n'estió d'a Bank-e Melli y d'a Facultat de Dreito d'a Universidat de Teherán, y Vartan Avanessian n'estió d'o complexo d'apartamentos Reza Shah y d'a escuela Vartan. Se devantoron a oficina de Correus, a oficina de Telegrafos, a oficina d'a Policía, o Ministerio d'Asuntos Foranos, a gara, etc.

Cuan rematoron istos treballos d'enamplata y de modernización d'a ciudat, Teherán plegó dica una superficie de 46 km², ye decir, que heba multiplicato por 11 a superficie que teneba mientres o gubierno de Fath Ali Shah. As nuevas arterias d'a ciudat premitioron o trafico d'autos, en transformando o suyo teixito urbán.

Mientres a Segunda Guerra Mundial, Teherán estió en 1943 a seu d'a Conferencia de Teherán, a on parteciporon Franklin D. Roosevelt por os Estaus Unius, Stalin por a Unión Sovietica y Winston Churchill por o Reino Uniu. En ista conferencia se prefiguroron cuantas cuestions que se decidioron definitivament en a Conferencia de Yalta pero, a mas, se prenió a decisión de garantir a independencia y a integridat territorial d'Irán.

Teherán continuó o suyo desembolique en rematar a Segunda Guerra Mundial, pero mas que mas en os anyos 1960. En 1966, a familia reyal albandonó o barrio reyal d'a ciudat ta instalar-sen en Niavaran: Teherán heba grandito prou como ta estar asfixiant y os sobirans s'establioron definitivamente n as residencias d'o norte d'a ciudat, estando dica ixe inte ixas residencias nomás que unas residencias temporals ta o verano. En ixa mema calendata, Rey y Shemiran, que ya s'heban convertito en barrios d'a ciudat, fuoron adhibitas administrativament a Teherán.

O primer plan urbanistico de Teherán s'establió en 1969. Iste plan definiba un creiximiento urbanistico d'a ciudat en un eixe este-ueste, contrastando con l'eixe norte-sud que heba estat caracteristico d'o creiximiento urbanistico de Teherán en os sieglos anteriors. O plan urbanistico feba a previsión d'establir nuevos barrios residencials, nuevos barrios industrials a l'ueste d'a ciudat enta Karaj, o desplazamiento d'o centro comercial y administrativo fuera d'as mugas de l'antigo casco viello d'a ciudat, y tamién a creyación d'un rete d'autopistas intra-urbanas mas denso, inspirando-se en o modelo d'a ciudat de Los Angeles, en Estaus Unius.

Mientres os anyos 1970, en a economía d'Irán dentró una important cantidat de divisas, debito a o "boom" d'o petrolio, y as nuevas construccions en a ciudat se feban a escape: construcción de nuevos barrios como o barrio d'Ekbatan, construcción d'o ferrocarril metropolitano de Teherán, de nuevas autopistas, etc. Mohammed Reza Pahlavi miraba de fer d'a ciudat una ciudat con vocación internacional y tamién miraba de fer unas nuevas construccions que estasen a l'altura d'ixas grans alufras. Dende 1975, os Pahlavi encomenzoron a construcción d'una ciudat ultra-moderna d'una superficie de 554 hectarias en Teherán, dita Shahestan Pahlavi (ciudat reyal Pahlavi en aragonés). Sindembargo, ista nueva ciudat, que yera destinata a convertir-se en o centro y o simbolo d'o poder d'a dinastía Pahlavi no se construyó en zaguerías: o prochecto urbanistico se paralizó dimpués d'a compra y urbanización previa d'os suelos en primeras por problemas de traza presupuestaria y dimpués cuan plegó a revolución iraní y derrocoron a dinastía Pahlavi.

Antiparte, en 1977 o Gubierno albandonó o plan d'urbanismo redactato en 1969, porque ya s'heba plegato a las mugas que definiba ixe plan d'urbanismo t'a ciudat y sindembargo continaba una gran presión immobiliaria en a ciudat.

En septiembre de 1978 se convocó en Teherán una manifestación, que fue reprimita por l'Exercito iraní, estando ixa represión la base d'a revolución iraní. Mientres dita revolución s'escaició l'episodio d'a dita crisi iraní d'os rehens, cuan o 4 de noviembre de 1979 s'asaltó a embaixada d'os Estaus Unius, prenendo-ie rehens en un secuestro que no remató dica o 20 de chinero de 1982, en meyo de cualificacions por os estudiants que prenioron a embaixada de que l'edificio yera un "cado d'espías".

Continando con una tendencia que ya encomenzó en o sieglo XIX, o sud de Teherán concentra os habitants de clases socials mas pobres, a o norte se troban os ricos, y a clase meya vive a l'este y encara mas a l'ueste d'a ciudat.

A zona industrial Teherán-Karaj se desembolicó a escape seguindo o recorrito d'a primera autopista d'Irán, y os treballadors procedents d'o norueste d'Irán gosaban instalar-se en Karaj, que se convertió asinas un en rabal a on viviban as clases populars, una autentica ciudat-dormitorio. Dica os anyos 1970, a ciudat de Teherán yera una ciudat compacta, que no teneba garra rabal urbán, y a on se pasaba sin de transición d'o disierto u d'as vals montanyosas a la contaminación d'a gran ciudat.

Entre os equipes de fútbol d'a ciudat bi ha de destacar tres que compiten en a liga de fútbol profesional d'Irán: o Esteghlal FC,^[16] o Persepolis FC^[17] y o Steel Azin F.C.

Entre as instalacions esportivas d'a ciudat bi ha de destacar o estadio Azadi Sport Complex, un d'os estadios mes grans d'o mundo con una capacidat de 100.000 espectadors, y a on chuga os suyos partidos a selección de futbol nacional.

Teheran estió a primera ciudat d'Orient Meyo que ha organizato unos Chuegos Asiaticos, en o anyo 1974.

• Kinshasa (Republica Democratica d'o Congo).

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Teherán.
• Pachina web municipal (en persa y anglés).
• Tehran (Consello Ciudadán Islamico) (en persa).