Siders

Siders
	Wappe vo Siders
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Wallis (VS)
Bezirk:	Siders
BFS-Nr.:	6248
Poschtleitzahl:	3960
UN/LOCODE:	CH SRR
Koordinate:	607348 / 126736Koordinate: 46° 17′ 31″ N, 7° 32′ 2″ O; CH1903: 607348 / 126736
Höchi:	533 m ü. M.
Flächi:	19,2 km²
Iiwohner:	17'295 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.sierre.ch
	Siders vo Weschte gseh Siders vo Weschte gseh
Charte
	Charte vo Siders

Siders (uf französisch: Sierre, im frankoprovenzalische Tieläkt: Siérro [ˈʃiːrːo, ʃiːʀo]) isch e Munizipalgmeind und e Stadt im Kanton Wallis i der Schwiiz und der Houptort vom Bezirk Siders.

Geografii

S Gmeindpiet vo Siders liit im Roonetal im middlere Wallis, zum gröschte Deil ufem Talbode beidsits vom Fluss. Uf der Nordweschtsyte si oberhalb am Bärghang d Gmeinde Veyras, Venthône, Crans-Montana und Lens. Uf der Südsyte chunt Siders a d Gmeindpiet vo Anniviers, Chippis, Chalais und Grône. S Taal uf liit obedra im Bezirk Leuk, ännet der Raspille, d Gmeind Salgesch. Bi der Raspille isch d Sproochgränze zwüschem französischsprochige Underwallis und em dütschsprochige Oberwallis. Uf der Südsyte vom Fluss ghört en Deil vom Pfynwald und dört drüber der höch Bärghang bis ufe an Bärggrat bi Le Couquelle au zu Siders. Us de Sytetäler chöme im Norde vier grösseri Bech vom Bärg bi Siders obenabe, näbe der Raspille au no d Sinièse, d Mondarèche und d Vanire; vo Süde münde d Navisence, der Bach usem Eifischtal, und d Rèche, wo bi Réchy obenabe chunt, i d Roone. Im ganze Gmeindbann vom Pfynwald bis Granges, wo öpe 12 Kilometer lang isch, gids nün Brugge über d Roone, zwei dervo sind für d Autobaan.

Näbem alte Zäntrum vo Siders sind usserhalb im Stadtpiet d Quartier und Dörfli Granges, Pont Chalais, Sous Géronde, Noes, Liddes, Villa, Goubing, Muraz und Raspille.

Gschicht

S eltischte Bouwärch voi Siders isch d Chappele vom Sankt Ginier us em früene Middelalter. Uf em Hügel Géronde, wo vom ene uralte Bärgsturz här chunt, stoot sid em 14. Johrhundert s Chloschter Géronde, wo hüt d Trappischdinne drin woone. Im Middelalter isch d Chaschtlanei Siders es bedütends regionals Zäntrum vom middlere Wallis gsi. Vo 1467 bis 1798 isch Siders eine vo de sibe Zände vo der Republik Wallis gsi. Im Mai 1799 isch s bi Siders zu der Schlacht im Pfynwald cho, wo d Franzose und d Truppe vo der helvetische Zentralregierig en Ufstand vo der Oberwalliser underdrückt hend. Sid 1815 ghört Siders mid em Wallis zu der Schwiiz.

Ane 1972 isch di früeneri Gmeind Granges wyter unde im Roonetal, wo sid em Middelalter au es alts Herrschaftszäntrum gsi isch, uf Siders ygmeindet worde.

Iwoner

Quella: Bundesamt für Statistik 2005^[2]

Jaar	1850	1860	1870	1880	1888	1900	1910	1920
Iwoner	1150	1314	1596	1740	1642	2270	3637	4371
Jaar	1930	1941	1950	1960	1970	1980	1990	2000
Iwoner	5679	7144	8112	9739	12343	13050	14143	14317

Dr Üsländeraateil ischt 2010 bi 29,4 % glägu.^[3]

Religion

77,8 % vannu Iwonru sint im Jaar 2000 remisch-katholischi gsii, 6 % evangelisch-reformierti.^[3]

Politik

Dr Ggmeindspresident va Siders ischt dr Pierre Berthod (Stant Oktober 2017).

Spraach und Tialäkt

Bi dr Volchszellig 2000 heint vannu 14317 Iwonru 74,8 % Franzeesisch als Höiptspraach aagigää, 12,6 % Titsch, 5,3 % Talienisch und 7,3 % anneri Spraache.^[3]

Dr tradizionäll Tialäkt va Siders gcheert zum Frankoprovenzalisch.

Wirtschaft

Sid em Afang vom 20. Johrhundert hets z Chippis bi Siders e grossi Aluminiumschmelzi, wo zäme mid em ene Chraftwärch z underscht am Eifischtal bout worden isch und z Siders es Walzwärch betribt. Das Wärch isch vo der Aluminium Induschtri AG gründet worde. Sid 2000 het s der kanadische Firma Alcan ghört, sid 2011 der holländische Firma Constellium.

Bouwärch

Siders het es alts Zäntrum und au ussedra schöni historischi Gebäu, und drum zellt d Stadt zu der Gruppe vo de Ortsbilder, wo für d Schwiiz e nazionali Bedütig hend.^[4]