bagnî
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje patwès latén « balneare » pal voye do vî lingaedje d’ oyi « bagner ».
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ba.ˈŋiː/ /ba.ˈŋi/ /ba.ˈŋɪ/ /bɛ̃ː.ˈŋiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ba.ɲiː/
- Ricepeures : ba·gnî
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | bagne |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | bagnîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | bagnans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | bagnnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | bagnrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | bagnive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | bagne |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | bagnî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
bagnî
- (viebe å coplemint) laver dvins on bagn.
- Les blancs-moussîs sont la (…)
E mitan des machenes;
Rén ki des estroupyîs k’ i fåt bén remantchî;
I les vont tchaspougnî, et masser et bagnî — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- Les blancs-moussîs sont la (…)
- (viebe å coplemint) (mot d’ medcén) laver ene plåye.
- (viebe å coplemint) (djeyografeye) passer dvins (tot djåzant d' on mouze).
- Po rinde del veye å molén do viyaedje,
Dji véns bagnî ses pareuzes e m' corant
— Louis Lagauche, "L' inmant", Li tchanson del Mouze, (1947), p. 108 (fråze rifondowe).
- Po rinde del veye å molén do viyaedje,
- (v. sins coplemint) fé mete dvins on bagn.
- (v. sins coplemint) naedjî.
- Berôler dins l' nive di l' ivier
A schlide u a coucou-poyon
Di l' esté, djouwer ås laweres
Bagnî miernou å Pré des Ponts — André Dewelle (fråze rifondowe).
- Berôler dins l' nive di l' ivier
- (amagnî) tot djåzant d' nouriteure.
- Vos riyoz ?... Av dedja magnî d' l' elibote vos nosse dame ? C' e-st ôte tchoi ki do stocfeshe savoz çoula. Pår cwand ça bagne e boure, avou ene miete di pierzin. — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.10 (fråze rifondowe).
- … des belès vetès språtes ki bagnnut dins leu crinme — Chantal Denis (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) aveur di l' aiwe tot åtoû.
- Li scriftôr avou l' tapis del tåve bagnént-st e l' aiwe k' abrotcha foû do våze ki l' feme djeta sol plantchî avou les rôzes k' estént dvins. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.8 (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) (imådjreçmint) aveur ene sacwè a rdoxhe.
- Po çou k’ est des creyants, n’ è djåzans nén, ca n’ ont seur nén tant sogne del moirt, foû plins d’ espwer sont i, après l’ dierin hiket, di poleur bagnî e l’ loumire do Creyateur, avou s’ fi, les andjes et tot l' houdén, si rafiyant eco pus di rvey tos les cis k’ sont ddja evoye — w:Jean-Philippe Legrand (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si bagnî ».
Ratourneures
[candjî]- bagnî come on pexhon : foirt bén naedjî.
- bagnî come ene pire e fond : foirt må naedjî.
- bagnî e s’ cråxhe : esse foû binåjhe.
- bagnî e bouneur : esse foû binåjhe.
Parintaedje
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
- bagnî : R13
Ratournaedjes
[candjî]Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | bagnî | bagnîs |
femrin padrî | bagneye | bagneyes |
femrin padvant | bagneye | bagneyès |
bagnî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)
- k' est bagnî.
- Deus ouys rilujhant come des pieles,
Deus rôzès tchifes, kékès dinteles,
Et tot çoula bagnî do solo— Martin Lejeune, "L’amour vint dè passer", dins « L’année des poètes » (1892), p. 230 (fråze rifondowe).
- Deus ouys rilujhant come des pieles,
Ratournaedjes
[candjî]Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant d' on patwès do latén
- Mots walons rtrovés e vî lingaedje d' oyi
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come waitî
- Motlî do walon po les docteurs
- Motlî do walon pol djeyografeye
- Motlî do walon po ls amagnîs
- Mots do walon avou on sinse imådjrece
- Viebes å prono do walon
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots ki sont dins l' motî Denis
- Mots ki l' rifondowe est dins l' motî Denis
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Addjectifs do walon metous padvant ou padrî