Metr
Metr (amuižgrek.: μέτρον-sanaspäi metron «mär», «märičii») om pidusen keskustan märičendühtnik. Om rahvahidenkeskeižen SI-sisteman päižes seičemes märičendühtnikaspäi. Rahvahidenkeskeine znamoičend om m.
Vahvištadud vl 1983 märhapanendan mödhe, metr om keskustan piduz, kudambad vauktuz läbitab vakuumas aigan 1 / 299 792 458 sekundad pordos. Se om kudenz' metran märhapanend, om kirjutadud tarkoiktemb vl 2018 korreliruimha sekundan märhapanendanke.
Istorii
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Ühthižen märičendühtnikan levigandusen tarbhaižuz libui Evropas mugoman suren valdkundan sündundan tagut kut Napoleonan imperii. Tariž oli maksta nalogoid ühthižen märan alusel, ende joga feodal pani ičeze märičendühtnikoid. Pättihe säta pidusen ühthišt märičendmahtust kanghiden paloiden täht, i tehtihe märičendühtnikan Man meridianan kal't, muga-žo märhapanihe merimijlad edel sidä.
Ende märhapanihe metrad Parižan meridianan kal't (1795, nelländesen 1 / 10 000 000, massan kilogramm-ühtnik oli sidodud metrha kut veden 1 dm³ mülün mass), etalonal platinaspäi (Metre des Archives, 1799), profilal platinaspäi da iridijaspäi (1889), sil-žo, no rippujal rolikoil (vspäi 1927), kripton-86-izotopan spektran ruskedpakuižen jonon lainhen 1 650 763,73 pidust (1960).
Ühtnikad metran alusel
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Sätas ližaühtnikoid metran alusel SI-sisteman standartižiden prefiksoiden abul.
| Suruz | Märičendühtnik | Znam | Ozutez | Suruz | Märičendühtnik | Znam | Ozutez | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 101 | dekametr | dam | ei ole rekomendacijad kävutandale | 10−1 | decimetr | dm | — | |
| 102 | gektometr | gm / hm | ei ole rekomendacijad kävutandale | 10−2 | santimetr | sm / cm | — | |
| 103 | kilometr | km | Tverin irdan piduz Moskvas om 1,6 km | 10−3 | millimetr | mm | peniden gavediden suruz om läz 1 mm | |
| 106 | megametr | Mm | keskust Parižaspäi Madridhasai om 1 Mm | 10−6 | mikrometr | µm | bakterijoiden järgeline suruz om ~1 mkm | |
| 109 | gigametr | Gm | Päiväižen diametr om 1,4 Gm | 10−9 | nanometr | nm | kaikiš henombad virusad oma ~20 nm surtte | |
| 1012 | terametr | Tm | Saturnan orbitan radius om 1,5 Tm | 10−12 | pikometr | pm | gelijan atoman radius om 32 pm | |
| 1015 | petametr | Pm | vauktuzvoz' om 9,46 Pm pitte | 10−15 | femtometr | fm | protonan diametr om 1,75 fm | |
| 1018 | eksametr | Em | keskust Al'debaranhasai om 0,6 Em | 10−18 | attometr | am | venon vastamižpainegen harakterine radius om 2 am | |
| 1021 | zettametr | Zm | Maidten diametr om ~1 Zm | 10−21 | zeptometr | zm | c-kvarkan diametr om 100 zm | |
| 1024 | iottametr | Im / Ym | Galaktikoiden Sijaližen üläkogodusen radius — ~1 Im | 10−24 | joktometr | jm / ym | neitrinon suruz om 1 jm | |
| 1027 | ronnametr | Rm | Kaikusen kaceltud palan diametr — ~0,886 Rm | 10−27 | rontometr | rm | Oh-My-God-henegen diametr om 47 rm | |
| 1030 | kvettametr | Kvm / Qm | — | 10−30 | kvektometr | kvm / qm | Plankan piduz — 1,61×10−5 kvm |
Homaičendad
[vajehta | vajehtada lähtetekst]
 |
Metr Vikiaitas |