Ashuro
Ashuro (arabcha: عَاشُورَاء, ʿĀshūrāʾ') islomda xotirlash kunidir. Har yili islom taqvimining birinchi oyi Muharram oyining 10-kuniga toʻgʻri keladi. Shia musulmonlari orasida Ashuro kuni 680-yilda Karbalo jangida boshi judo qilingan Husayn ibn Alining (Muhammadning nabirasi) vafoti munosabati bilan keng miqyosli motam namoyishlari orqali nishonlanadi[1]. Sunniy musulmonlar orasida Ashuro bayrami roʻza tutish orqali nishonlanadi[2]. Husaynning oʻlimi sunniylar tomonidan ham katta fojia sifatida baholangan boʻlsa-da, motamning ochiq namoyishlari oʻziga xos harakatga qarab yo toʻxtatiladi yoki toʻgʻridan-toʻgʻri taqiqlanadi[3].
Shia jamoalarida Ashuro marosimlari odatda guruhli yurishlarda oʻtkaziladi va yigʻlash va ziyorat qilishdan tortib, oʻzini oʻzi urish va koʻkrak urish kabi turli xil marosimlar bilan birga keladi[4]. Sunniy jamoalarda Muhammad (s.a.v) hadislari asosida uch davra roʻza tutiladi: Ashuro kunidan oldingi kuni, Ashuro kuni va Ashuro kunidan keyingi kun; Ashuro kuni roʻza tutish farz boʻlmasada, qattiq targʻib qilinadi[5][6]. Marokash va Jazoir kabi mamlakatlardagi xalq anʼanalarida Ashuro kuni maxsus taomlar, gulxanlar yoki karnavallar bilan nishonlanadi, garchi bu amaliyotlar diniy idoralar tomonidan qoʻllab-quvvatlanmasa ham[7].
Etimologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ashuro soʻzining oʻzagi semit tillarida oʻninchi degan maʼnoni anglatadi; shuning uchun soʻzma-soʻz tarjima qilingan ism „oʻninchi kun“ degan maʼnoni anglatadi[8].
Kelib chiqishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sunniy islom
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muharram oyining oʻninchi kuni, Ashuro kuni roʻza tutish Muhammad tomonidan Islomning dastlabki kunlarida Muso paygʻambar tomonidan Qizil dengizning ikkiga boʻlinishi munosabati bilan oʻrnatilgan amaliyot edi[9][10]. Uning boshlanishi al-Buxoriy Ibn Abbos rivoyat qilgan sahih hadisda keltiriladi:
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida, (yahudiylar) Ashuro kuni (yaʼni Muharram oyining 10-kuni) roʻza tutganlarini koʻrdilar. Ular: „Bu kun Alloh taolo Musoni qutqarib, Fir’avn qavmini g‘arq qilgan buyuk kundir. Muso alayhissalom bu kunda Alloh taologa shukr qilib ro‘za tutdilar“. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: „Men Musoga ulardan ko‘ra yaqinroqman“, dedilar. Shunday qilib, u (oʻsha kuni) roʻza tutdi va musulmonlarga roʻza tutishni buyurdi[11].
Grigorian kalendarida
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ashuro har doim islom taqvimining bir kunida boʻlib oʻtgan boʻlsa-da, Grigoriy taqvimidagi sana ikki taqvim oʻrtasidagi farq tufayli yildan-yilga oʻzgarib turadi, chunki Islom taqvimi oy taqvimi va Grigoriy taqvimi quyosh taqvimidir. Bundan tashqari, har bir islom oyining qachon boshlanishini aniqlash uchun ishlatiladigan yarim oyning koʻrinishi turli xil geografik joylashuvi tufayli mamlakatdan mamlakatga farq qiladi.
| AH | Grigorian sanasi |
|---|---|
| 1444 | 2022-yil 8-avgust |
| 1445 | 2023-yil 28-iyul |
| 1446 | 2024-yil 16-iyul |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Morrow, John Andrew. Islamic Images and Ideas: Essays on Sacred Symbolism. McFarland & Co, 2013. pp. 234-36. ISBN 978-0786458486
- ↑ „What is Ashura and how do Shia and Sunni Muslims observe it?“ (en). Middle East Eye. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ Lipka. „Muslim holiday of Ashura brings into focus Shia-Sunni differences“ (en-US). Pew Research Center. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ „Dramatic photos show how Shiite Muslims mark Ashura, one of the most emotional events in Islam“ (en-US). The Washington Post. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ „Ashura | Definition, History, & Facts | Britannica“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ „Fasting in Muharram“ (en-gb). Penny Appeal. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ M. Maarouf, 2010, Ashura and the Ritual Emancipation of Women in Morocco, CESNUR 2010
- ↑ A. J. Wensinck, „Āshūrā“, Encyclopaedia of Islam 2. Retrieved 8 June 2011.
- ↑ "ʿĀshūrāʾ: Islamic holy day". Britannica. https://www.britannica.com/topic/Ashura-Islamic-holy-day.
- ↑ „Ashura fasting in Muharram 2022: Date, history, significance of Shia and Sunni Muslims' fast in Muharram“ (en). Hindustan Times (2022-yil 2-avgust). Qaraldi: 2022-yil 21-avgust.
- ↑ Sahih al-Bukhari, Book 60, Hadith 70
Qoʻshimcha oʻqish
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Sivan, Emmanuel (1989). "Sunni Radicalism in the Middle East and the Iranian Revolution". International Journal of Middle East Studies 21 (1): 16–20. doi:10.1017/S0020743800032086. ISSN 0020-7438. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-middle-east-studies_1989-02_21_1/page/16.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Gordon B. Coutts (Shotlandiya/Amerika, 1868-1937) „Ashuro marosimlari, Tangier“ tasvirlangan tuvaldagi katta moy (arab. ʿạsẖwrạʾ ʻĀshūrā' — Urdu: ʿạsẖwrạ — Fors: Asẖwrạ — Fors: Asẖwrạ). Imzolangan va yozilgan: "Gordon Coutts/TANGIER (pastki oʻng). c. 1920
- Aashura kuni motammi yoki shodlik kunimi?
- Ashuro — Islom erkinligining tarixiy ahamiyati va mukofotlari
- Ashuro kunidagi voqealar
- „Ashuro“ Encyclopædia Britannica Onlineda maqola
- Ashuro nima? (BBC News)
- Ashuro nima? — Abdul-Iloh As-Saadiy tomonidan Al-Jazira telekanalida
- Ashura Avstraliya — Sidneydagi yillik Ashuro marosimining rasmiy veb-sayti