Puerto Rico

Puerto Rico（波多黎各）

u Puerto Rico sa i labu nu kateban atu kaetipan nu Amilikan, itiza i 18 15 N, 66 30 W.

u ahebal nu lala' mapulung sa 13,791 km².u ahebal nu lala'ay sa 8,870 km², u ahebal nu nanumay sa 4,921 km². hamin nu tademaw sa 3,578,056.

kakalukan umah sa 22%, kilakilangan umah sa 63.20%, zumaay henay umah sa 14.80%.

首先，波多黎各屬於美國，無法從國家層面和北美洲鄰居打交道。可在美國內部，波多黎各又不像加利福尼亞、佛羅里達等是美國正式的「州」。

sayaway, Puerto Rico(波多黎各) nawnu Amilika (美國) ku sausi, ahican hakya namakayda i kanatal atu Peimacou (北美洲) biyaw masasungaay. nika u labu nu Amilika, u Puerto Rico (波多黎各) caay kahida u California (加利福尼亞), Florida (佛羅里達州) u Amilika nu tatengaay a Cuo (州).

波多黎各在美國的身份是有點不倫不類的「自由邦」，居民被承認為美國公民，這在世界上是非常吃香的。但是，波多黎各人卻沒有資格在美國總統選舉中投票。

Puerto Rico (波多黎各) itini i Amilika (美國) a ngangan mahicahicaay kiya ku wayway "pakunida sananay a kanatal (自由邦), iniyadu’ay a tademaw han u Amilika ku sausi sa, itini i kanatal sa u salipahakay a tademaw kunuheni. nika, Puerto Rico (波多黎各) a tademaw inaya ku sasapisikiwan nuheni tu cung-tun hananay a kawaw.

波多黎各不斷要求美國把自己收為美國的第51個州，可美國始終不鬆口，但也不會放棄波多黎各。

Puerto Rico (波多黎各) caay pisengal mianin tu Amilika (美國) alankami mala Amilika (美國) nu lima a bataan idaw ku cacay a Cuo (州), nika Amilika (美國) caay paheci, nika caay tu piales tu Puerto Rico (波多黎各).

u tapang tusu nu kanatal sa u San Juan (聖胡安).

kakinging nu kanatal demiad sa 4 bulad 7 demiad.

u tabakiay a tapang nu kanatal (cong-tung) ayza sa ci Pedro Rafael Pierluisi Urrutia, micakat a demiad sa i 2021 a mihca 1 bulad 2 demiad.

公元1509年，波多黎各成為西班牙殖民地。近四百年後，波多黎各被美國盯上了。

nikuda ni yesu (公元) tu cacay a malebut lima a lasubu idaw ku siwa (1509) a mihcaan, Puerto Rico (波多黎各) mala Spain (西班牙) kalimadan. ayda nu sepat a lasubu a mihca tu nikudan, Puerto Rico (波多黎各) katucekan nu Amilika.

十九世紀末，也就是慈禧掌權那會，西班牙帝國的輝煌早成昨日黃花。

sabaw tu siwa a seci (世紀) pihedekan, uci Ce-si (慈禧) kumikuwanay, Spain (西班牙) a ti-kuo (帝國) saka limulakay a mahida u nacilaay a kalawlawan a babaluan.

美國就開始擔心西班牙衰弱，會不會有其他強大的帝國取代西班牙在波多黎各的統治？

Amilika (美國) malingatu mabiyalaw tu Spain (西班牙) naikupuc maudip, idaway hakiya ku duma nu icelangan a kanatal taneng miala tu Spain (西班牙) itini i Puertu Rico (波多黎各) a mikuwan?

波多黎各對美國來說非常重要。加勒海比海南端沿岸各國，要進出大西洋，有兩條水道。

Puertu Rico (波多黎各) misuayaw tu Amilika u sakaedinman. Caribbean a bayu (加勒比海) timulan nu dadipasan a kanatal , misacumid tu Ta-siyung (大西洋) idaw ku tusaay a cacumudan nu nanum.

一是古巴島與伊斯帕尼奧拉島之間的向風海峽，二是伊斯帕尼奧拉島與波多黎各島之間的莫納海峽。

cacay sa u Cuba (古巴) subal atu Isepa'-niawla subal (伊斯帕尼奧拉島) subal laad a Sian-Fang (向風海峽) a bayu, sakatusa u Isepa'-niawla subal (伊斯帕尼奧拉島) a subal atu Puertu Rico subal (波多黎各島) laad nu Muo-Na a bayu (莫那海峽).

如果美國能控制這兩條重要水道，就等於「鎖」住進入加勒比海的大門，對美國守住「後院」意義重大。

anu Amilika (美國) taneng mikuwan tu tusaay a sa'timan nu nanum, mahida micu’kcu’kay tu picumud Caribbean bayu (加勒比海) a panan, mahida Amilika (美國) mitena' tu nikudanay a panan u satabakiya nu imian.

1898年，美國戰勝西班牙，波多黎各成為美國的戰利品。在軍事上，波多黎各的存在，有效阻止了德國對加勒比海地區的侵占。但某種層面上，美國卻不想為波多黎各付出更多。

cacay a malebut walu a lasubu siwa a bataan idaw ku walu (1898) a mihcana, makaci Amilika (美國) makademec tu Spain (西班牙), Puertu Rico (波多黎各) mala Amilika (美國) nu sakasituudan. itini nu hidayan, Puertu Rico (波多黎各) nika itinian, idaw ku sapatalaw tu Germany (德國) misaayaw tu Caribbean bayu (加勒比海) a aniyadu'ay mamidebung. dumasatu, itini i nu demaakawawan, Amilika (美國) caay ka ngalay midateng tu Puertu Rico (波多黎各) patahekal tu yadahay a kawawan.

1917年，美國通過《瓊斯-謝佛羅思法》，承認波多黎各人擁有美國公民的身份。

cacay a malebut siwa a lasubu cacay a bataan idaw ku pitu (1917) a mihcaan, Amilika milakuuy tu "Cunse-syefuo-luo-se a hulic" (瓊斯-謝佛羅思法), palutatenga tu Puertu Rico (波多黎各) a tademaw manamuh a mala Amilika (美國) a tadema.

第一次世界大戰後，美國高速發展，讓波多黎各人成為真正美國人的意願更加強烈。

sakakina cacay nu kitakit a malepacw nikudan, Amilika (美國) amelik macakad mapalekal, pala Puertu Rico (波多黎各) a tademaw mala tatengaay a tademaw nuni ka cunus a mangalay mala Amilika (美國).

可是，波多黎各對美國的熱情，只是「剃頭挑子——一頭熱」。波多黎各著急了，開始各種抗議活動。

nika, Puertu Rico (波多黎各) micidek kunipi sungay tu Amilika (美國), nika (maanalay nu lupas--apuyu’ ku akuti'). Puertu Rico (波多黎各) mabiyalaw tu ku, malingatu tu palekal tu sapaka biyalaw tu kawaw.

波多黎各人始終把自己當成美國人。二戰時，波多黎各人堅定站在美國這邊，為美國抗擊德國提供各種必要支持。

Puertu Rico (波多黎各) a tademaw pacicisa u Amilika (美國) kaku sa, saka kina tusa a malepacaw, Puertu Rico (波多黎各) a tademaw saicelang sa pacici patideng u Amilika (美國) kamisa, paayaw tu Amilika (美國) midemec tu Germany (德國) patahekal tu cancan mipadang palekal.

二戰後，美國放寬對波多黎各的管制，甚至允許波多黎各人投票決定未來。

sakatusa anikalepacaw nu nikudan, Amilika (美國) mihuway tu Puertu Rico (波多黎各) ku sapikuwan, pakunida hantu ku Puertu Rico (波多黎各) taneng misinkiw tu sakataayaw nuheni.

可讓建國派沮喪的是，1967年之後開始的四次投票，建國派得到了票數少得可憐，甚至只有個位數。

sakay cankuopay(建國派) a laluman sa, i cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku pitu (1967) a mihcaan malingatu kina sepat amisingkiw, Cankuopay (建國派) nika alaan tu hiusu han tadaadidi’tu sakadihiyan sa, tada’pinaay kiya ku painaay.

其原因，就是大多數波多黎各人不想放棄作為「美國人」的各種便利。

kya mahini saw, hatidaaytu nu Puertu Rico (波多黎各) a tademaw kaisa miales u Amilika (美國人) a tademaw kakusa u saka lihalay amisakakawaw.

即使是波多黎各人在美國只是「二等公民」，也比加勒比海的一些小窮國地位要高。

kanahatu u Puertu Rico (波多黎各) a tademaw itini i Amilika (美國) u (saka tusa a tademaw) miki kaka tu Caribbean bayu (加勒比海) nu pakuyucay a tademaw.

波多黎各的經濟很發達，面積和人口也具備了成為加勒比海地區中等國家的條件。

Puertu Rico (波多黎各) a sakaudip matinengtineng, kitidaan atu tademaw idaw tu kunabalucuan mala Ciwlepiha subal (加勒比海) a kitidaan nu kanatal a kapah.

可是，波多黎各卻認為自己的發達，離不開美國的支持。所以，波多黎各想盡各種辦法，要美國接納波多黎各成為第五十一個州。

sisa, Puertu Rico (波多黎各) hicasa tu udip nu saka tinengtineng, caay pakaales tu Amilika (美國) anipicukel. sisa, Puertu Rico (波多黎各) midateng tu hahican, mangalay tu Amilika (美國) milayap tu Puertu Rico (波多黎各) mala saka lima a bataan idaw ku cacay a cuo (州).

但是，波多黎各人等到「黃花菜都涼了」，美國依然不鬆口。

nika, Puertu Rico (波多黎各) a tademaw mihalhal "kalalaway a lami’ mabasawtu", Amilika (美國) caay henay pihuway .

為什麼美國不會放棄對波多黎各的原因很簡單，有兩點：

kiya Amilika (美國) caay piales misaayaw tu Puertu Rico (波多黎各) a canan madayum, idaw ku tusaay a sasakamuen:

一.在地緣戰略上，美國需要波多黎各島。波多黎各島正好處在加勒比環島鏈的中間，是加勒比海進出大西洋的重要水道。

sakacacay, itni i hekal anikalepacaw, Amilika (美國) mangalay tu Puertu Rico subal (波多黎各島) a subal. Pueltu Rico subal(波多黎各島) tumian itiniy aca i Caribbean (加勒比) laliyuliyuwan nu teban, u Ciwlepiha subal (加勒比海) saka'timan a cacumudan nu TaSi-Yang (大西洋) a kakaydaan nu nanum.

二.控制波多黎各島，美國就可以對加勒比海各國施加有利於美國的影響。誰不聽話，美國關上波多黎各這座大門，就可以「關門打狗」。

sakatusa, mipenec tu Puertu Rico (波多黎各) a subalan, Amilika (美國) taneng misuayaw tu Caribbean a bayu (加勒比海) tu kanatal mialay tu Amilika (美國) misadateng. anucaay pitengil, Amilika (美國) puu'ten nuheni ku Puertu Rico (波多黎各) a panan, taneng tu "a deban ku panan mutiik ku wacu" .

美國的想法是：波多黎各人口340萬，如果變成美國正式的州，將成為美國的財政包袱。波多黎各想成為美國的州，就是想把財政包袱甩給美國。

Amilika (美國) a nidateng sa: Puertu Rico (波多黎各) a tademaw tulu a lasubu sepat a bataan (340) a man, anu mal Amilika (美國) nu tatenaay a Cuo, mala Amilika (美國) nu sakaudip a kawaw. Puertu Rico (波多黎各) mangalay mala Amilika (美國) a Cuo, u saka ngalaymala sakaudip sipatuhpi' i Amilika (美國).

• CIA
• 外交部
• List of current heads of state and government
• 波多黎各想成為美國第五十一個州，為什麼遭到拒絕？：https://kknews.cc/zh-tw/world/o39k2l6.html