Jenghis Khan

Jengish Khan (atawa Chinggis Khan) nyaéta pangadeg Kekaisaran Mongol anu maréntah ti taun 1206 dugi maotna dina warsih 1227. Wedal kalawan ngaran Temujin, anjeunna meunangkeun gelar Jengish Khan, anu hartina 'pangawasa semesta', sanggeus ngahijikeun sakumna suku Mongol. Mannha kitu telenges dina satru-satru na, henteu kaitung lobana jaelema teu boga dosa anu dibantai salila kampanye térorna nu ngahontal tepi ka jutaan jelema nurutkeun sumber ceuk nu nulis abad pertengahan.^[1]

Jengish Khan narajang wilayah Xi Xia sarta Jin saterusna dinasti Song di Cina. Di arah lain, pasukan unggut narajang Persia, Afghanistan, sarta sumawonten Rusia. Genghis Khan ngabogaan reputasi anu pikasieuneun, nanging anjeunna nyaéta saurang pamingpin rancage anu mengenalkeun seratan dina bangsa Mongol, nyiptakeun kode hukum kahiji, ngarojong perdagangan sarta mikeun kabebasan ngagem agama kalawan ngijinan sakumna ageman ngajalankeun ibadahna kalawan bebas di saban wilayah Mongol. Ku cara kieu, Jengish Khan ngawangun pondasi hiji kekaisaran anu rék ngawasa seperlima wilayah dunya nu mana dituluykeun ku para penerusna.^[2]

Carita hirup Jengish Khan dicaritakeun (kadang ku cara caritaan cenah) di jero haturan-haturan tina sumber buku Secret History of Mongol anu jigana asalna ti mimiti pertengahan abad ka-13 sarta ogé asal-asal ti urang Arab sarta Cina. Manéhna wedal ti kadua sepuh bangsawan sarta dibéré ngaran Temujin (Temuchin) anu dingaranan nurutkeun saurang boyongan Tartar (Tatar). Ping wedalna henteu dipikanyaho kalawan geus sababaraha ahli merkirakeun 1162 sarta ahli anu lain milih taun 1167. Nurutkeun legénda, Temujin basa orokna nyekelan gumpalan getih di leungeun katuhu anu mangrupa pertanda yén perkara goréng rék geura-giru lumangsung. Indung Temujin ngarana Hoelun sarta bapana, Yisugéi, nyaéta saurang hulu suku. Kolotna ngatur pernikahan putrana kalawan Borte (Bortei), putri ti saurang pamingpin suku Mongol anu boga pangaruh, Déi-secen. Nanging, sateuacan rencana éta bisa kabiruyungan, bapa Temujin diracun ku satruna. Temujin anyar geus yuswaan salapan atawa dua belas warsih dina wanci éta. Ku kituna manéhna teu bisa ngabela kasatiaan para pamilu bapana. Balukarna, manéhna sarta indungna diasingkeun ka stépa Asia sarta ditinggalkeun maot indungna ditu. Nanging, kulawargi anu terasing ieu sanggem néangan napakah sarta tahan hirup ti wilayah kasebat semampu maranéhanana.^[1]

Sanggeus bapa Temujin maot diracun ku klan satru, Temujin balik ka lemburna pikeun ngagantikeun posisi bapana minangka pamingpin klan. Nanging, usahana gagal margi meunang tampikan teuas ti sakumna wargi Mongolia basa éta. Temujin anu kalintang kénéh ngora dianggap minangka nu mawa kagoréngan sarta manéhna ngalaman diusir sacara hina. Pengucilan sarta pengusiran ogé lumangsung ka kulawarga Temujin lianna, nyaéta indung sarta dulurna. Dina pengucilan kasebat, sumawonten masalah beuki rumit anu maksa Temujin maéhan wargi kawalon na minangka wangun penegasan dirina anu dianggap meujeuhna barobah kaayaan pamingpin kulawargi. Sajarah oge nyatet yén di mangsa ngora Temujin, manéhna kungsi dijadikeun budak ku klan-klan lianna. Di mangsa perbudakan kasebat, Temujin geus boga tékad sarta nyieun sumpah yén manehna rék barobah kaayaan pikeun jelema luhur anu dipikasieun ku loba klan sarta bangsa. Diwedalkeun ti kulawargi anu teuas, ditambah kalawan beungbeurat hirup di mangsa ngora, ngajadikeun Temujin jelema anu tangguh sarta hésé diéléhkeun dina pertarungan.^[3]

Sababaraha perkara nambahan goréng sabot Temujin ngora ditéwak ku saurang pamingpin klan satru, aya alatan hiji kajadian di mana Temujin maéhan salah sahiji wargi kawalonna, Bekter, anu ngawakilan cabang kulawargi anu geus ngarebut kakawasaan Yisugéi. Geus kitu, Temujin mawa lumpat diri dina jero peuting sarta sababaraha pamilu satia bapana sareng kalawan na wanci éta. Manéhna ngagabung kalawan Toghril, hulu suku Kerait, hiji suku anu kungsi ditulungan ku bapana. Temujin saterusna nikah ka tunangan na anu tiheula, Borte.

Kapamingpinan jeung bakat bela diri Temujin teu lila mawa kameunang luhur satru-satru na sarta pasukan na beuki nambahan seueur. Konplik kalawan saurang hulu suku beuki nambahan burem wanci manéna kalawan telenges mngulubpara boyongan na di jero 70 kuali gedé. Temujin kabuktian teu bisa dieureunkeun sarta sanggem ngahijikeun kalolobaan suku-suku pengembara anu ngarantau lapangan jukut Asia. Saban suku diwangun ti klan anu béda nanging silih nyambung ku kituna nyiptakeun hiji jaring aliansi diantara maranéhanana. Temujin nyieun dirina robah kaayaan pamingpin anu dominan ngaliwatan campuran diplomasi, kaalusan, sarta pamakéan kakuatan jeung hukuman anu telenges. Suku-suku anu geus diéléhkeun dipaksa ngagabung ka jero pasukan na atawa dipaéhan dugi tak cangkaruk. Temujin sorangan kitu wani di jero perang sarta méré conto kawani. Perkara ieu ditembrakkeun ka saurang laalaki anu geus diéléhkeun nu ngarana Jebe. Manéna diangkat bobah kaayaan salah sahiji jenderal nu tahan dina serangan kavaleri sarta nembakkeun panah anu matak Temujin labuh ti kuda na.^[1]

1. ↑ ^{a b c} Cartwright, Mark. "Genghis Khan". Ensiklopedia Sejarah Dunia (dalam Indonesian). Diakses tanggal 2023-05-31. 
2. ↑ "Genghis Khan | Biography, Conquests, Achievements, & Facts | Britannica". www.britannica.com. Diakses tanggal 2023-05-31. 
3. ↑ Times, I. D. N.; Anggara, Dahli. "Pernah Menguasai Separuh Dunia, Ini 5 Fakta tentang Genghis Khan". IDN Times (dalam Indonesian). Diakses tanggal 2023-05-31.