Traktati i fshehtë i Londrës

Traktati i fshehtë i Londrës (26 prill 1915) ishte një nga ngjarjet që shënuan historinë e Shqipërisë gjatë Luftës së Parë Botërore.

Ky traktat, ishte një marrëveshje e fshehtë e përfunduar midis fuqive të Antantës dhe qeverisë italiane për të plotësuar pretendimet e imperializmit italian në Shqipëri dhe lakmitë ekspansioniste të Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë. Sipas pikës 5 të Traktatit bregdeti shqiptar prej derdhjes së Bunës në veri deri në derdhjen e Drinit në jug, përfshirë Shëngjinin, do t’i kalonte Serbisë dhe Malit të Zi. Sipas pikës 6 Vlora dhe ishulli i Sazanit i kalonte Italisë. Sipas pikës 7 Italia detyrohej të mos e kundërshtonte dëshirën eventuale të Francës, Anglisë dhe Rusisë që pjesët veriore e jugore të Shqipërisë të ndaheshin midis Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë, ndërsa në Shqipërinë e Mesme do të formohej shteti shqiptar “autonom”, i cili do të ishte nën protektoratin e Italisë. Traktati u hodh poshtë më vonë nga Kongresi i Lushnjës.

Menjëherë pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, fuqitë e Antantës – Mbretëria e Bashkuar, Franca dhe Rusia – u përpoqën të tërhiqnin më shumë aleatë në anën e tyre. Përpjekja e parë për të kthyer Italinë në aleate të Antantës ndodhi në muajt gusht-shtator 1914.^[1] Çështja u lidh ngushtë me përpjekjet për të arritur një aleancë me Bullgarinë, ose të paktën për të siguruar neutralitetin e saj, në këmbim të fitimeve territoriale kundër Serbisë, aleate të Antantës. Si kompensim, Serbisë iu premtuan territore që ishin pjesë e Austro-Hungarisë në atë kohë - veçanërisht Bosnjë dhe Hercegovina dhe një dalje në detin Adriatik në Dalmaci.^[2]

Marrëveshja e Londrës ishte një nga përpjekjet politike të Italisë për përfitime territorale gjatëLuftës së Parë Botërore. Në dhjetor 1914, Italia pushtoi Vlorën, duke dërguar një sinjal për Rusinë se në copëtimin e territoreve shqiptare, nuk mund të përfitonin vetëm shtete fqinje ballkanike, por duhej llogaritur edhe Italia. Kërkesa kryesore e Italisë në këto negociata ishte e përqendruar në sigurimin e një pozite dominuese në Shqipëri, duke kontrolluar pjesën më të madhe të bregdetit dhe një pjesë të konsiderueshme të hinterlandit.^[3]

Më 29 mars 1915, ministri i punëve të jashtme të Italisë, baroni Sonnino, i paraqiti kolegut të tij britanik, Edward Grey, një memorandum që përmbante planin italian për copëtimin e Shqipërisë. Duke qenë se ky plan në vija të përgjithshme pajtohej më atë të Rusisë, Franca dhe Britania nuk patën arsye për ta kundërshtuar. ^[3]

·      Neni 1

Një konventë ushtarake do të lidhet menjëherë midis Shtabit të Përgjithshëm të Francës, Britanisë së Madhe, Italisë dhe Rusisë. Kjo konventë do të shlyejë numrin minimal të forcave ushtarake që do të punësohen nga Rusia kundër Austro-Hungarisë, në mënyrë që të parandalojë që Fuqia të përqendrojë gjithë fuqinë e saj kundër Italisë, në rast se Rusia vendos të drejtojë përpjekjen e saj kryesore kundër Gjermanisë .

·      Neni 2

Nga ana e saj, Italia merr përsipër të përdorë të gjitha burimet e saj me qëllim të luftës së bashku me Francën, Britaninë e Madhe dhe Rusinë kundër të gjithë armiqve të tyre.

·      Neni 3

Flotat franceze dhe britanike do të ofrojnë ndihmë aktive dhe të përhershme në Itali .

·      Neni 4

Sipas Marrëveshjes së Paqes, Italia do të marrë Trentino, Cisalpine Tirol me kufirin e saj gjeografik dhe natyror, si dhe Trieste, qarqet e Gorizia dhe Gradisca, të gjithë Istria deri në Kvarner dhe duke përfshirë Volosca dhe ishujt Istrias të Cres dhe Lussin, si dhe ishujt e vegjël të Plavnik, Unie, Canidole, Palazzuoli, San Pietro di Nembi, Asinello, Gruica, dhe ishujt fqinjë .

·      Neni 5

Italisë do t'i jepet edhe provinca e Dalmacisë brenda kufijve aktual administrativë .

·      Neni 6

Italia do të marrë sovranitetin e plotë mbi Vloren, ishullin e Sazanit dhe territorin përreth .

·      Neni 7

Pjesa qendrore e Shqipërisë është e rezervuar për krijimin e një shteti të vogël të pavarur autonom dhe Italia nuk do të kundërshtojë ndarjen e Shqipërisë së Veriut dhe Jugut midis Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë .

·      Neni 8

Italia do të marrë sovranitet të plotë mbi Ishujt Dodekanezë, të cilat ajo aktualisht jane te zënë.

·      Neni 9

Në përgjithësi, Franca, Britania e Madhe dhe Rusia e pranojnë se, në rast të ndarjes totale ose të pjeshme të Turqisë në Azi, ajo duhet të marrë një pjesë të drejtë të rajonit të Mesdheut ngjitur me krahinën e Adalia .

·      Neni 11

Italia do të marrë një pjesë të çdo dëmshpërblimi eventual të luftës që korrespondon me përpjekjet e tyre dhe sakrificat e saj.

·      Neni 13

Në rast se Franca dhe Britania e Madhe rrisin territoret e tyre koloniale në Afrikë në kurriz të Gjermanisë, këto dy pushtete pajtohen në parim se Italia mund të kërkojë një kompensim të barabartë .

·      Neni 14

Britania e Madhe merr përsipër të lehtësojë përfundimin e menjëhershëm, në kushte të barabarta, të një kredie prej së paku 50,000,000 paund .

·      Neni 16

Kjo marrëveshje do të mbahet sekrete.^[4]

Sipas paktit, Italia do të linte Aleancën  dhe do të bashkohej me  Antantën. Italia duhej t’i shpallte luftë Gjermanisë dhe Austro-Hungarisë brenda një muaji (kjo ndodhi kundër Austro-Hungarisë brenda një muaji, por jo deri në 1916 kundër Gjermanisë). Duke supozuar fitoren kundër Gjermanisë dhe aleatëve të saj, Antanta i premtoi Italisë  fitimet e mëposhtme territoriale në fund të luftës :

• Tiroli, deri në ndarjen e ujërave alpine në Kalimin e Brennerit, ku përfshihen edhe provincat italiane moderne të Trentonit dhe Tirolit Jugor.
• I gjithë bregu austriak, duke përfshirë Istrian, portin e Triestes dhe arkipelagun Cres-Lošinj, por pa ishullin e Krk (Veglia) dhe portin hungarez të Rijekës.
• Dalmacinë Veriore, duke përfshirë Zadar, Shibenik, dhe shumicën e ishujve dalmat, përveç Rab dhe Braç.
• Rrethet e Vipavës, Idrija dhe Ilirska Bistrica në Dukatin Austriak të Karnovas.
• Vendbanimet e Pontebba (Pontafel) dhe Malborghetto Valbruna (Malborgeth-Wolfsbach) në Dukatin austriak të Carinthia.
• Ishujt Dodekanezë.
• Porti i Vlorës në Shqipëri.
• Një protektorat mbi Shqipërinë ("Italisë duhet t'i besohet detyra e përfaqësimit të Shtetit të Shqipërisë në marrëdhëniet e saj me Fuqitë e Huaja").
• Pjesë të kolonive gjermane në Azi dhe Afrikë.
• Në rast të ndarjes së Turqisë, Italia "duhet të marrë një pjesë të drejtë të rajonit të Mesdheut ngjitur me krahinën e Adalias".

Mbretërisë së Serbisë, e cila nuk ishte as e pranishme dhe as nënshkruese, iu caktua :

• Bregu dalmat midis Krka dhe Stagno (Ston), duke përfshirë edhe gadishullin Sabbioncello (Peljesac), portin e Splitit dhe ishullin e Brazzës (Braç).

Mbretërisë së Malit të Zi, e cila nuk ishte as e pranishme dhe as nënshkruese, iu caktua :

• Bregdeti dalmat midis Budvës dhe Stagnos (Ston), duke përfshirë Raguzën (Dubrovnik) dhe Bocche di Kotaro (Boka Kotorska), por pa gadishullin Sabbioncello (Pelješac).
• Bregu në jug të portit shqiptar të Shëngjinit (San Giovanni di Medua).

1. ^ Lowe, C. J. (shtator 1969). "VII. Britain and Italian Intervention, 1914–1915". The Historical Journal (në anglisht). 12 (3): 533–548. doi:10.1017/S0018246X00007275. ISSN 0018-246X.
2. ^ Robbins, Keith (1971). "British Diplomacy and Bulgaria 1914-1915". The Slavonic and East European Review (në anglisht). 49 (117): 560–585. ISSN 0037-6795.
3. ^ ^{a b} Gashi, Ibrahim. "Traktati i fshehtë i Londrës dhe Shqipëria". Gazeta Koha Jone | E perditshme e pavarur. Arkivuar nga origjinali më 21 tetor 2022. Marrë më 2022-10-21.
4. ^ Agreement between France, Russia, Great Britain and Italy. Signed in London April 26, 1915 (në anglisht). London: Printed and pub. by H.M. Stationery Off. 1915.