Përpinjan

Përpinjan Perpinyà (Katalanisht) Perpignan (Frëngjisht)
Prefekturë dhe Komunë
Flamuri Stema
Location of Përpinjan Lua error te Moduli:Infobox_mapframe te rreshti 86: bad argument #1 to 'sqrt' (number expected, got nil).
Vendi	Franca
Rajoni	Occitania
Departamenti	Pyrénées-Orientales
Qarku	Perpignan
Qeveria
• Kryetari (2020-2026)	Louis Aliot (RN)
Sipërfaqja 1	68.070 km2 (26.282 sq mi)
Popullsia  (Janar 2020)	118.032
• Dendësia	1,700/km2 (4,500/sq mi)
Emri i banorëve	Perpignanais/ Perpignanaise (Frëngjisht) Perpinyanès/ Perpinyanesa (Katalanisht) Përpinjanas/Përpinjanase (Shqip)
Zona kohore	UTC+01:00 (CET)
• Verës (DST)	UTC+02:00 (CEST)
INSEE/Kodi postar	66136 /66000
Lartësia	8–95 m (26–312 ft) (avg. 30 m or 98 ft)
Faqja zyrtare	Mairie-Perpignan.fr (in frëngjisht)
1 French Land Register data, which excludes lakes, ponds, glaciers > 1 km2 (0.386 sq mi or 247 acres) and river estuaries.

Perpignan ( Frëngjisht: [pɛʁpiɲɑ̃]  ( dëgjoni); Katalanisht: Perpinyà , shqiptohet [pəɾpi'ɲa ] ; Shqip: Përpinjani) është prefektura e departamentit Pirenejtë Orientalë në Francën Jugore, në zemër të fushës së Ruseljos, në rrëzë të Pirenejve disa kilometra larg Detit Mesdhe dhe shkurreve të masivit Corbières . Është qendra e zonës metropolitane Perpignan Méditerranée Métropole . ^[1]

Në vitin 2016, Përpinjani kishte një popullsi prej 121,875 banorësh në komunën e duhur, dhe zona metropolitane kishte një popullsi totale prej 268,577 banorësh, duke e bërë atë qytetin e fundit të madh francez përpara kufirit spanjoll . Perpignan shihet gjithashtu ndonjëherë si "hyrja" e Gadishullit Iberik .

Përpinjani ishte kryeqyteti i ish-provincës dhe qarkut të Ruseljos ( Rosselló në katalanisht) dhe kryeqyteti kontinental i Mbretërisë së Majorkës në shekujt 13 dhe 14. Ai ka ruajtur një qendër të gjerë të vjetër me bodegat e saj në qendrën historike, shtëpi me ngjyra në një seri rrugësh dhe rrugicash piktoreske që shtrihen midis brigjeve të Têt dhe degës së tij, Basse.

Qyteti është i njohur gjithashtu për Festivalin e tij Ndërkombëtar të Fotogazetarisë, festivalin mesjetar Trobades dhe industrinë e tij shekullore të garnetit .

Përpinjani ndodhet në qendër të fushës Roussillon, 13 km në perëndim të bregdetit mesdhetar. Është qyteti më jugor i Francës metropolitane .

• 
  Hartë e Përpinjanit dhe komunave rrethuese
• 
  Vendndodhja brenda departamentit Pyrénées-Orientales.

Përpinjani ka një klimë tipike mesdhetare ( Köppen Csa ), e ngjashme me pjesën më të madhe të bregdetit mesdhetar të Francës. Mund të pritet që shiu të jetë i rrallë në qytet, por nivelet vjetore të reshjeve janë të ngjashme me mesataren kombëtare. Megjithatë, qyteti është i njohur për shirat e tij të rrufeshëm, shira që bien brenda disa orësh në sasi javësh ose muajsh, të ndjekura nga disa javë pa një pikë ujë. Përpinjani përjeton verë shumë të nxehtë dhe dimër mjaft të butë. Temperaturat mund të arrijnë deri në 40 °C , ndërkohë që ka pasur pak borë për dekada. Shumica e reshjeve ndodhin në sezonin e ftohtë, me verën jashtëzakonisht të thatë. Shpesh fryn një erë e freskët veriperëndimore, Tramontana, duke e mbajtur qiellin të pastër shumicën e kohës dhe duke rezultuar me diell të lartë vjetor. Por prania e kësaj ere i bën dimrat më të ftohtë nga sa pritej nga pozicioni gjeografik i qytetit.

Përpinjani shërbehet nga stacioni hekurudhor Gare de Perpignan, i cili ofron lidhje me Parisin, Barcelonën, Tuluzën dhe disa destinacione rajonale. Salvador Dalí e shpalli stacionin si "Qendra Kozmike e Universit" pasi përjetoi një vizion atje në 1963. ^[2]

Emri i Përpinjanit shfaqet në 927 si Perpinianum, i ndjekur në 959 nga Villa Perpiniano, Pirpinianum në shekullin e 11-të dhe Perpiniani në 1176. Perpenyà, e cila shfaqet në shekullin e 13-të, ishte forma më e zakonshme deri në shekullin e 15-të dhe u përdor ende në shekullin e 17-të. Ndoshta rrjedh nga emri romak Perpennius .

Megjithëse vendbanimi në zonë datohet që në kohët romake, qyteti mesjetar i Përpinjanit duket se është themeluar rreth fillimit të shekullit të 10-të. Menjëherë pas kësaj, Përpinjani u bë kryeqyteti i kontëve të Ruseljos . Historikisht, ishte pjesë e rajonit të njohur si Septimania . Në 1172, Konti Girard II ua la trashëgim tokat e tij kontëve të Barcelonës . Përpinjani fitoi institucionet e një komune pjesërisht vetëqeverisëse në 1197. Të drejtat feudale franceze mbi Ruseljon u hoqën nga Louis IX në Traktatin e Corbeil .

Kur James I Pushtuesi, mbret i Aragonit dhe kont i Barcelonës, themeloi Mbretërinë e Majorkës në 1276, Përpinjani u bë kryeqyteti i territoreve kontinentale të shtetit të ri. Dekadat e mëvonshme konsiderohen epoka e artë historike e qytetit. Ajo lulëzoi si një qendër e prodhimit të rrobave, punimeve të lëkurës, argjendarisë dhe zejeve të tjera luksoze. Mbreti Philippe III i Francës vdiq atje në 1285, ndërsa po kthehej nga kryqëzata e tij e pasuksesshme kundër Kurorës Aragoneze .

Në 1344 , Pjetri IV i Aragonit aneksoi Mbretërinë e Majorkës dhe Përpinjani u bë përsëri pjesë e Qarkut të Barcelonës. Disa vjet më vonë humbi afërsisht gjysmën e popullsisë së saj për shkak të vdekjes së zezë . Ajo u sulmua dhe u pushtua nga Luigji XI i Francës në 1463; një kryengritje e dhunshme kundër sundimit francez në 1473 u shtyp ashpër pas një rrethimi të gjatë, por në 1493 Karli VIII i Francës, duke dashur të pajtonte Kastilën në mënyrë që të lirohej për të pushtuar Italinë, ia riktheu atë Ferdinandit II të Aragonit . ^[3]

Përsëri i rrethuar dhe i kapur nga francezët gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare në shtator 1642, Përpinjani u dorëzua zyrtarisht nga Spanja 17 vjet më vonë në Traktatin e Pirenejve, dhe më pas mbeti një zotërim francez.

Në qershor 2020, Louis Aliot i Rimbledhjes Kombëtare u zgjodh kryetar i Bashkisë. Kjo ishte hera e parë që nga viti 1995 që partia e ekstremit të djathtë kishte fituar një qytet me më shumë se 100,000 banorë. ^{[4] [5]}

Që nga viti 2004, Guitares au Palais falas treditore mbahet çdo vit në fundjavën e fundit të gushtit në Pallatin e Mbretërve të Majorkës . Festivali ka një fokus të gjerë me muzikën e lidhur me pop-in, si dhe muzikën tradicionale të kitarës akustike dhe muzikën alternative. Festivali ka tërhequr të ftuar ndërkombëtarë si Caetano Veloso (2007), Rumberos Catalans, Pedro Soler, Bernardo Sandoval, Peter Finger dhe Aaron dhe Bryce Dessner (2008).

Çdo shtator, qyteti pret festivalin e fotogazetarisë të njohur ndërkombëtarisht Visa pour l'Image . Ekspozitat falas janë ngritur në Couvent des Minimes, Chapelle des Dominicaines dhe ndërtesa të tjera në qytetin e vjetër. ^[6]

Në vitin 2008, Përpinjani u bë Kryeqyteti i Kulturës Katalanase. ^[7] Shumë tabela të emrave të rrugëve në qytet janë në frëngjisht dhe katalanisht .

Ashtu si pjesa tjetër e jugut të Francës, Përpinjani është një bastion i regbisë: skuadra e tyre e unionit të regbit, USAP Perpignan, janë konkurrentë të rregullt në Kupën e Kampionëve Evropianë të Rugbit dhe kanë qenë shtatë herë kampione të Top 14 Francez (më së fundi në 2009 ). Ata luajnë në Stade Aimé Giral .

Tregtia tradicionale ishte në verë, vaj ulliri, tapa ( lisi i tapës Quercus suber rritet në klimën e butë të Përpinjanit), leshi, lëkura dhe hekuri. Në maj 1907, ajo ishte një qendër e agjitacionit nga prodhuesit jugorë për zbatimin e qeverisë për cilësinë e verës pas një kolapsi të çmimeve. Letra rrotulluese JOB aktualisht prodhohen në Përpinjan.

Puna e ndërtimit në katedralen e Përpinjanit filloi në 1324 dhe përfundoi në 1509. ^[8]

Pallati i Mbretërve të Majorkës i shekullit të 13-të ndodhet në kështjellën e lartë, i rrethuar me mure, të përforcuar për Luigji XI dhe Karli V, të cilat u përditësuan në shekullin e 17-të nga inxhinieri ushtarak i Luigjit XIV, Vauban .

Muret që rrethonin qytetin, të cilat ishin projektuar gjithashtu nga Vauban, u rrafshuan në 1904 për të akomoduar zhvillimin urban. Porta kryesore e qytetit, Castillet është një kështjellë e vogël e ndërtuar në shekullin e 14-të, e cila është ruajtur. Ai u përdor edhe si burg deri në fund të shekullit të 19-të. ^[9]

Hôtel Pams është një rezidencë e dekoruar shumë e projektuar për Jules Pams që ilustron shijet artistike të borgjezëve të pasur në fillim të shekullit të 20-të. ^[10]

Les Halles de Vauban janë një shtesë e re në brigjet e kanalit të qytetit. E hapur në nëntor 2017, tregjet e brendshme janë në pronësi private dhe kushtojnë 1.5 milionë euro. Të ndarë në dy vende, shitësit ofrojnë fruta dhe perime të freskëta, bukë, lule, djathë dhe sende të tjera. Ka një bar dhe një oborr qendror të ngrënies me një sërë tapas, hamburgerësh, omletash dhe ushqimesh nga e gjithë bota. ^[11]

• Paul Alday (c.1763–1835), violinist, kompozitor dhe botues muzikor
• Anna Maria Antigó (1602–1676), abate
• François Arago (1786–1853), fizikan, astronom dhe politikan liberal
• Alexandre Artus (1821–1911), kompozitor dhe dirigjent
• Amédée Artus (1815–1892), kompozitor dhe dirigjent
• Frédérick Bousquet (lindur në 1981), notar i stilit të lirë dhe flutur
• Robert Brasillach (1909–1945), autor dhe gazetar fashist
• Eugène Collache (1847–1883), oficer i marinës franceze që luftoi në Japoni
• Mary Elmes (1908–2002), punonjëse irlandeze e ndihmës
• François de Fossa (1775-1849), kitarist dhe kompozitor klasik
• Jean-Luc Escayol (lindur më 1972), futbollist
• Christian Andreu (lindur 1976), kitarist
• Jacques-François Gallay (1795-1864), luajtës i borisë dhe kompozitor francez
• Philippe Georget (lindur më 1962), romancier
• Louise Labé (1524–1566), poete e Lionit e Rilindjes
• Aristide Maillol (1861–1944), skulptor dhe piktor
• André Marty (1886–1956), udhëheqës komunist
• Menachem Meiri (1249–c.1310), rabin katalanas, Talmudist dhe Maimonidean
• Isabelle Pasco (lindur 1966), aktore
• Hyacinthe Rigaud (1659–1743), piktor

Pas një vizite në vitin 1963, artisti surrealist spanjoll Salvador Dalí e shpalli stacionin hekurudhor të qytetit qendrën e Universit, duke pretenduar se idetë e tij më të mira i kishte gjithmonë në dhomën e pritjes. Piktura e Dalit La Gare de Perpignan përkujton vizionin e tij të "ekstazisë kozmogonike" atje më 19 shtator 1963. ^[12] Ai e ndoqi këtë disa vite më vonë duke deklaruar se Gadishulli Iberik u rrotullua pikërisht në stacionin Perpignan 132 milionë vjet më parë – një ngjarje që artisti përmendi në pikturën e tij të vitit 1983 Rrëmbimi topologjik i Evropës – Homazh për René Thom . ^[13] Mbi stacionin është një monument për nder të Dalit, dhe në sipërfaqen e një prej platformave kryesore është pikturuar, me shkronja të mëdha, « perpignan centre du monde » (frëngjisht për " perpignan qendra e botës "). ^[14]

• 
  Le Castillet
• 
  Urë mbi lumin Basse
• 
  Shatërvani i sirenave
• 
  Qëndra e qytetit
• 
  Kinemaja Le Castillet
• 
  Kështjella Ruseljo: kulla e kështjellës së vjetër (shekujt 13 dhe 14 )
• 
  Kështjella e Ruseljos: kishëzat Sainte-Marie and Saint-Pierre (shekujt 11 dhe 12)
• 
• 
  Katedralja Saint-Jean
• 
  Liceu François Arago
• 
  Pallati i Mbretërve të Majorkës
• 
  Ura

1. ^ "Commune de Perpignan (66136)". Insee.fr. Marrë më 26 prill 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. ^ Coppens, Philip. "Salvador Dalí: painting the fourth dimension". Marrë më 2012-06-18. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. ^ Pigaillem 2008. Gabim me sfn - Nuk ka shënjestrim CITEREFPigaillem2008 (Ndihmë!)
4. ^ "Far-right to win southern French town of Perpignan: Exit poll". Reuters. 28 qershor 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
5. ^ "France's Greens make gains, Macron loses ground in low-turnout local elections". France24.com. 28 qershor 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
6. ^ "Visa Pour l'Image". Anglophone-direct.com. 22 gusht 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
7. ^ "VilaWeb - Diari escola: Perpinyа, Capital de la Cultura Catalana 2008". Vilaweb.cat. 2016-04-20. Marrë më 2016-12-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
8. ^ "Cathédrale St Jean-Baptiste" [Cathedral of St. John the Baptist]. Histoire du Roussillon. Marrë më 15 nëntor 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) (in frëngjisht)
9. ^ Fabricio Cardenas (20 mars 2014). "Vieux papiers des Pyrénées-Orientales: La prison du Castillet, 1892". Vieuxpapierspo.blogspot.fr. Marrë më 2016-12-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
10. ^ Fiche Pédagogique - Hôtel Pams de Perpignan (PDF) (në frëngjisht), Association Pédagogique de la Plaine, du Vallespir et de la Côte Vermeille, arkivuar nga origjinali (PDF) më 2022-10-09, marrë më 2015-12-31
11. ^ "Indoor markets bring new life to Perpignan | P-O Life". anglophone-direct (në anglishte britanike). 2017-12-19. Marrë më 2018-10-14.
12. ^ "Salvador Dali: painting the fourth dimension". Philipcoppens.com. Marrë më 2016-12-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
13. ^ Elliott King in Dawn Adès (ed.
14. ^ "Picture Gallery - Directory: /pix/fr/electric/emu/TGV/Duplex/misc". Railfaneurope.net. Marrë më 2016-12-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)