Lufta e Parë e Shkodrës
Lufta e Parë e Shkodrës ishte një konflikt i armatosur në mes viteve 1405–1412 midis Zetës dhe Republikës së Venedikut mbi Shkodrën dhe zotërimet e tjera të mëparshme të Zetës të pushtuara nga Venediku.
Sfondi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Para kësaj lufte Zeta ishte qeverisur nga Gjuragj II Balshiq . Gruaja e tij Jelena Balshiq ishte kundër politikës së tij pro-venediane dhe shitjes së tij të Shkodrës, Drivastit dhe qyteteve të tjera së bashku me ishujt në Liqenin e Shkodrës tek venecianët në vitin 1396. Ajo nuk e miratoi pengimin venedikas të kontakteve midis të krishterëve ortodoksë lindorë vendas me Mitropolinë e Zetës dhe Patriarkanën e Pejës, si dhe faktin që venedikasit po i prisnin manastiret ortodokse lindore rreth Liqenit të Shkodrës nga të ardhurat dhe zotërimet e tyre të vlefshme ligjërisht. Përveç kësaj, një politikë tregtare agresive e venecianëve në rajon uli ndjeshëm të ardhurat e Zetës. Ajo pati një ndikim të rëndësishëm në mënyrën se si djali i saj Balsha III e qeverisi Zetën pas vdekjes së Gjergjit II. [1] Edhe para Luftës së Parë të Shkodrës ajo ishte në mosmarrëveshje me venecianët për juridiksionin e Mitropolitit Ortodoks Zetan mbi kishat ortodokse rreth lumit Bojana dhe Kishën e Shën Pjetrit në Shkodër. [2] Para venecianëve Balsha III, në bazë të udhëzimeve të Jelenës, mbrojti të drejtat e lashta të kishës serbe dhe peshkopit mitropolit zetan të emëruar nga Patriarkana e Pejës. [3]
Mbështetësit e Balshës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pasi Gjergji II vdiq në 1403, Balsha III mori kontrollin e Zetës dhe me mbështetjen e Jelenës filloi një luftë tetëvjeçare kundër Venedikut në 1405. [4] Jelena dhe Balsha me sa duket e filluan luftën pa shumë përgatitje, duke shpresuar se së shpejti do të merrnin lehtësisht mbështetjen ndërkombëtare. [5] Ata mbështeteshin veçanërisht në mbështetjen e despotit serb dhe të Dubrovnikut, përkrahës të perandorit Sigismund që kishin aspirata territoriale në Dalmaci. [6] Këto shpresa nuk u justifikuan. Në janar dhe përsëri në mars 1405 ata fillimisht iu drejtuan Dubrovnikut për ndihmë, por u refuzuan me mirësjellje. [7]
Gjatë kësaj lufte, Balsha nuk u mbështet plotësisht nga popullsia urbane e Tivarit dhe Ulqinit, interesat e biznesit të të cilëve u ruajtën disi më mirë me marrëdhëniet e mira me Perandorinë e fuqishme Venedike. Mbështetësit e tij kryesorë ishin fisnikëria luftëtare në Zetë, pronoiarët në rajonin e Shkodrës dhe fshatarët serbë e shqiptarë të pakënaqur me taksat. [8] Familja Gjurashi mori pjesë në anën e Balshës, Koja Zaharia dhe Dhimiter Jonima mbështetën venecianët, ndërsa Dukagjinët ishin neutralë. [9]
Fillimi i luftës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lufta filloi në vitin 1405 kur Balsha përfitoi nga rebelimi i popullsisë vendase në rajonin e Shkodrës dhe pushtoi të gjithë rajonin e Shkodrës (përfshirë Drivastin ) përveç vetë kalasë së Shkodrës . Është e pasigurt nëse ai frymëzoi revoltën që filloi në fillim të vitit 1405, por ai me siguri e përdori atë. [10] Radiç Humoj dhe shumë pronoiers të tjerë më të dalluar vendas venecianë (si Nika Bogoje, Petar Konte, Nikola Lumbardini, Andrija Sklavo dhe Nikola Sigeci [11] ) e braktisën Venedikun dhe e mbështetën Balshën III për të shpëtuar pozitën dhe pronën e tyre. Balsha ishte intolerant ndaj fisnikëve vendas që nuk do ta përkrahnin dhe shumë nga ata që do të guxonin ta braktisnin, u kapën dhe u gjymtuan, dmth u privuan nga një gjymtyrë dhe hundë. [12]
Venedikasit në këmbim pushtuan tre portet më të rëndësishme të Zetës: Tivarin, Ulqinin dhe Budvën . [13] Ata ofruan edhe 500 dukat për personin që do të vriste Jelena Balshiqin dhe djalin e saj Balsha III. [14] Shpërblimi u rrit më vonë në 2000 dukat. Balsha u gjend në një situatë të vështirë sepse Perandoria Osmane (një aleate e mundshme kundër Venedikut) u dobësua pas Betejës së Ankarasë në 1402 dhe aleati i tij Despoti serb u përfshi në luftën civile osmane . Për t'i bërë gjërat edhe më keq, Sandalj Hranić synonte të pushtonte të gjithë Gjirin e Kotorrit . Në rrethana të tilla, Balsha vendosi të pranonte sundimin osman, i cili përfshinte një pagesë të rregullt haraç ndaj sulltanit. [15] Në fillim të vitit 1407, Balsha u martua me Marën, një vajzë e Niketa Thopias, e cila kishte marrëdhënie të mira me Republikën e Venedikut dhe që atëherë u bë ndërmjetëse gjatë luftës. [16] Në 1407 përfaqësuesit e Republikës Veneciane dhe Balsha III u takuan në territorin që zotëronte Ratac në një përpjekje për të negociuar paqen. Gjatë negociatave të mbajtura në qershor 1408, venedikasit këmbëngulën të mbanin Ratacin në zotërimin e tyre. [17] Megjithatë, negociatat e paqes nuk ishin të suksesshme.
Traktati i paqes i vitit 1409
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në 1409 Jelena vendosi të shkonte në Venecia për të negociuar personalisht një paqe. Në fund të majit ajo mbërriti në Dubrovnik, por iu desh të priste gati dy muaj, sepse mikpritësit e paralajmëruan për praninë e galerave napolitane në detin Adriatik . [18] Ndërsa ajo ishte duke pritur në Dubrovnik më 9 korrik 1409, Venecia bleu bregdetin dalmat nga Ladislau i Napolit për 100,000 dukat. Kjo gjë e vështirësoi shumë pozicionin negociator të Jelenës. Në fund të korrikut ajo më në fund mbërriti në Venecia. Për shkak të udhëtimit të gjatë ajo ishte e prishur financiarisht, kështu që venedikasit iu desh ta mbështesnin me tre dukatë në ditë gjatë negociatave që zgjatën për tre muaj. [19] Më 26 tetor 1409 u nënshkrua një marrëveshje paqeje njëvjeçare pa ndryshime territoriale për asnjërën nga palët. [20] Jelena u kthye në Zetë përmes Dubrovnikut ku mori dhurata në vlerë prej 100 dukatësh. Edhe pse ajo dhe Michele Steno, një dozh i Venecias, u betuan në Ungjill për të respektuar marrëveshjen e paqes, nuk kishte paqe në realitet. [21]
Vazhdimi i luftës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Venedikasit e thyen drejtpërdrejt marrëveshjen e paqes që nënshkruan me Jelenën kur refuzuan t'i paguanin dispozitat e dakorduara për Balshën, i cili në këmbim sulmoi zotërimet e tyre në fillim të vitit 1410. [22] Flota e tij pushtoi të gjithë liqenin e Shkodrës dhe i detyroi fustat veneciane të tërhiqen. Në mesin e vitit 1410 pati një rebelim tjetër në Shkodër. [23] Pas këtij rebelimi Balsha III rrethoi Shkodrën dhe plaçkiti rrethinën e tij. [24]
Kur Niketë Thopia u mund dhe u kap nga Teodor II Muzaka në fund të vitit 1411, Balsha u divorcua nga Mara, sepse babai i saj i burgosur nuk ishte më i dobishëm për të. Në fund të vitit 1412 ose në fillim të 1413 ai u martua me Bola Zaharian, një vajzë e Koja Zaharias, e cila tashmë e martoi vajzën tjetër të tij me një nga Gjurashët. Anëtarët e familjes Gjurashi mbanin postet më të dalluara në oborrin e Balshës III. [25] Për ta afruar edhe më shumë Kojën, Balsha e emëroi si kastelan të Budvës . [26]
Pasojat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Të dyja palët ishin të pakënaqura me traktatin e paqes dhe besonin se pala tjetër ishte duke shkelur kushtet e dakorduara dhe se pala tjetër duhet të paguante më shumë për dëmin gjatë luftës. Duket se Venediku vazhdoi të rrezikonte të drejtat e kishës ortodokse në rajonin e liqenit të Shkodrës. [27] Në rrethana të tilla, edhe një konflikt i vogël si një mosmarrëveshje e vogël midis Hotit dhe Mataguzhit (dy klane që jetonin në veri të liqenit të Shkodrës, në kufirin e Zetës dhe Shkodrës veneciane) mbi tokat kullosore nisi zinxhirin e ngjarjeve që çuan në luftën e re. Edhe pse Balša III gjykoi në favor të klanit Mataguži, Hoti i sulmoi ata dhe pushtoi tokat e diskutueshme. Mataguži vrau katër klane Hoti gjatë kundërsulmit. Hoti iu ankua Balshës, i cili i hodhi poshtë ankesat e tyre me fjalët "Ke atë që meriton!". Dy nga krerët e zhgënjyer të Hotit që drejtonin një pjesë të vogël të klanit vendosën të largoheshin nga Balsha dhe kërkuan të pranoheshin nën sundimin venecian. [28] Në fillim vetë Balsha e këshilloi guvernatorin venecian në Shkodër që t'i pranonte ata, sepse donte t'i ndante nga pjesa tjetër e fiseve Hoti. Kur u bë i vetëdijshëm për ndikimin e tyre eventual në pjesën tjetër të anëtarëve të fisit Hoti, të cilët i qëndruan besnikë, ai ndryshoi mendje dhe këmbënguli që Paolo Quirin ta refuzonte kërkesën e tyre. Në nëntor 1414 Senati e udhëzoi Paolo Quirin që të shpërfillte këshillat e Balshës dhe t'u jepte shtetësinë veneciane renegatëve të Hotit. Si kundërpërgjigje, Balsha bleu armë për forcat e tij, të cilat në fillim të pranverës 1415 sulmuan dhe dogjën fshatin Kalderon afër Shkodrës. [29] Në bazë të udhëzimeve të Senatit, venedikasit i dhanë ryshfet udhëheqësit të grupit të madh të Hotit (Andrija Hot) për të pranuar sundimin venecian. [30] Duke pranuar refugjatët e Balshës, venedikasit shkelën marrëveshjet e tyre të mëparshme me Balshën, i cili më pas vendosi të mos respektonte më marrëveshjet e tyre. Ai filloi të mbledhë taksa për mallrat veneciane, të konfiskojë drithërat veneciane, të grabisë anijet veneciane në Bujanë dhe të përgatisë një fushatë ushtarake kundër Hotit, i cili organizoi një sulm parandalues kundër tij në fillim të vitit 1418. Në tetor të vitit 1418 venecianët filluan të konfiskojnë mallrat e tregtarëve nga Ulqini për të kompensuar tregtarët venecianë. Në vjeshtën e vitit 1418 Balsha vendosi të nisë një luftë të re. Ai punësoi një garnizon venecian me rreth 50 mercenarë që ruanin kështjellën e Shkodrës para se të ndërronin anën dhe të shkonin në Balsha. Balsha arrestoi edhe të gjithë shtetasit venecianë që u kapën në territorin e Zetës. Në mars 1419 ai filloi një luftë të re - Luftën e Dytë të Shkodrës . [31]
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Fine 1994
...Helen (Jelena) played an active role in Zeta′s affairs under Balša...)
- ^ Spremić 2004
Још пре избијања Првог скадарског рата (1405-1413.), била је с њима у спору око надлежности зетског митрополита над православним црквама уз Бојану и над црквом Светог Петра у Скадру.)
- ^ Spremić 2004
Држећи се поука своје мајке Јелене Лазаревић, кћери кнеза Лазара, Балша III. иступао је пред представницима Венеције као заштитник старих права Српске цркве. Даровао је неколико православних манастира и трудио се да се не окрњи надлежност православног митрополита Зете, кога је постављао пећки патријарх.
- ^ Ćirković 2004
У измењеној ситуацији после Ангорске битке породичну територију је преузео Ђурђев наследник Балша III (1403—1421), коме је помагала мајка Јелена Лазаревић. Они су се убрзо окренули против Венеције и упустили у десетогодишњи рат са њом.)
- ^ Bešić 1970
По свему се чини да су Јелена и Балша III кренули против Млечана без велике припреме, у нади да ће им међународна си-туација омогућити успјех.
- ^ Bešić 1970
Балшићимасе ипак чинило да ће многе локалне сукобе моћи да ријеше у своју корист и вратити изгубљене позиције, рачунајући на помоћ Жиг-мундрвих савезника, српског деспота и Дубровчана. Њихове су се наде, међутим, показале као сувише нестварне
- ^ Bešić 1970
У први мах затражили су помоћ од Дубровчана, али су им се они извиншш, и у јавуару и у марту 1405. год...
- ^ Bešić 1970
За такав став Јелена и Балша III нису се могли ћадати чврстој подршци градског живља у Бару и Улцињу... осло-' нац на моћну поморску Републику обећавао им је нешто безбјед-нији живот у ситном грађанском свијету, ...Посљедњи Балшићи моглису очекивати помоћ од ратничке властеле у Зети, од пронијара у самој скадарској области и стихијског негодовања српских иарбанаских сељака због фискалне политике млетачких господара)
- ^ Fine 1994
- ^ Fine 1994
- ^ Bešić 1970
Балши су пришли најистакнутији међу њима Радич Хумој, Ника Богоје, Петар Конте, Никола Лумбардини, Андрија Склаво и Никола Сигеци.)
- ^ Fine 1994
- ^ Fine 1994
- ^ Spremić 2004
На његовом почетку, Млечани су уценили њену и главу Балше III. са 2000 дуката.
- ^ Fine 1994
- ^ Fine 1994
- ^ Univerzitet u Beogradu. Filozofski fakultet (1964). Zbornik Filozofskog fakulteta. Naučno delo. fq. 196. Marrë më 6 janar 2014.
Већ 1407 на њеном терену састали су се ради преговора представници Балше III и Републике
{{cite book}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Bešić 1970
Јелена Балшић се ријешила да сама оде у Млетке и настави преговоре,.. била је већ крајем маја 1409. год. у Дубровнику и ту се задржала готово два мјесеца, јер су је домаћини упозоравали на опасност од напуљских галија које су се налазиле у Јадранскоме мору.)
- ^ Spremić 2004
Сенатори су утврдили да је "врло сиромашна", јер је, због дугог пута, све потрошила. Давали су јој, на име издржавања, по три дуката дневно, и у Венецији је остала пута три месеца.
- ^ Srejović, Gavrilović & Ćirković 1982
Имала је то да искуси Јелена Балшић приликом преговора које је повела у Венецији, и који су трајали више месеци. Крајем октобра 1409. окончани су договором да се склопи мир на годину дана без територијалних промена ...)
- ^ Spremić 2004
Крајем октобра склопила је мир и, заједно с млетачким представником, заклела се на јеванђељу да ће га поштовати. Затим се, преко Дубровника, у коме је добила богате поклоне у вредности од 100 дуката, крајем 1409. вратила у Зету.[26] У њој, међутим, и даље није било мира.
- ^ Bešić 1970
Сада су Млечани погазили уговор склопљен у октобру 1409.год. с јеленом Балшић, Балши III није више ништа везивалоруке. Првих мјесеци 1410. год., још у току зиме, ударио је сасвојим снагама на млетачке посједе.
- ^ Bešić 1970
Средином љета 1410. год. планула је нова побуна у скадарскојоколшш.
- ^ Bešić 1970
Послије побуне појавио сеса својим одредима Балша III, опсјео Скадар и нанио великештете његовој околшш.
- ^ Fine 1994
- ^ Fine 1994
- ^ Fine 1994
- ^ Fine 1994
- ^ Bešić 1970
Два хотска главара одметнула су се тада од Балше, прешла на скадарску територију и добила млетачку службу. Сам је Балша молио млетачког кнеза у Скадру да их прими, желећи да их одвоји од братства, али се убрзо уплашио њиховог утицаја...Видећи да Млечани узимају у службу његове одметнике,Балша је куповао у Дубровнику оружје и слао свог човјека у Сењ, вјероватно на преговоре са Жигмундовим људима. Није поштовао млетачке царинике и трговинске одредбе.
- ^ Bešić 1970
Сенат јесавјетовао да се и та главна група Хота привуче на млетачку страну.Преговори су били успјешни. Андрија Хот ...
- ^ Bešić 1970
У марту 1419. год. кренуо је у напад