Hayâlî
| Mehmed Hayâlî (محمد خيالى) | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | oko 1500. Vardar Yenice |
| Smrt | 1557. Edirne |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje | pjesnik |
| Opus | |
| Jezik | turski |
Hayali (Janica, 1500 – Jedrene, 1557) je bio turski pjesnik za vrijeme sultana Sulejmana čije djelo nastavlja crtu pjesničke tradicije dīwāna.
Malo je preciznih podataka o njegovom životu. Poznato je da je rođen u mjestu Vardar Yenice u grčkoj Makedoniji. Zvao je se Mehmet a pretpostavlja se da je rođen negdje oko 1500. godine ili krajem 15. stoljeća odnosno za vrijeme sultana Bayezîda II. U turskoj povijesti je ostao zapamćen kao Hayali, što znači »Maštoviti«. Po turskom pravopisu se piše Hayâlî (خيالى), a također je poznat kao Hayâlî Bey.
Pozanimao je se za poeziju u ranoj mladosti. Priča koju nam prenosi Aşık Çelebi govori da je kao mladić čitao Bôstân (Voćnjak) i Gülistân (Ružičnjak) perzijskog pjesnika Sa'dija. U svojim putovanjima sufijski derviš Baba 'Alî Mest-i' Ajem ("otac 'Alî, pijanac iz Perzije") je stigao u Janicu sa svojim učenicima, a Mehmeda je skup derviša dovoljno privukao da napusti kuću i da se pridruži grupi na putu prema Istanbulu, sultanove prijestolnice. To je ga zbližilo poeziji i sufiskoj misli.
U Istanbulu je ga zapazio jedan od glavnih gradskih sudaca, Sarı Gürz Nûreddîn Efendi. Procijenivši da neprikladno za mladića da se druži bezbrižnim dervišima, uklonio ga je od njih i povjerio ga jednom načelniku gradske milicije. Potom, Mehmed je nastavio školovanje u Istanbulu i vrlo rano počeo privlačiti pažnju kao pjesnik, pišući pod imenom Hayâlî (Maštoviti).
Preobrat u njegovoj sudbini dešava se kada je se za njega pozanimao sadrazam Ibrahim-paša a preko njega glas je stigao i do Sulejmana Veličanstvenog. Postao je jedan od sultanovih omiljenih pjesnika, Sulejman ga je podržavao dvorskim pokroviteljstvom.
Mehmed je bio pratilac sultanovih snaga u opsadi Rodosa[1] 1522. godine i osvajanju Bagdada od perzijskog Safavidskog carstva u decembru 1534. godine. Tijekom potonje kampanje, priča se da je Hayâlî upoznao velikog azerbajdžanskog pjesnika Fuzûlîja.
Zbog njegove pjesničke nadarenost Hayâlî je dobio niz neformalnih naslova: Melik-üş-şuarâ (Knez svih pjesnika), Diyâr-ı Rûm'un Sultân-ı Şuarâsı (Sultan pjesnika zapadnih zemalja) i Hayâlî-i meşhûr (Slavni Maštoviti). Hayâlîjeva popularnost kod velikog vezira i sultana također mu je donijela mnoge neprijatelje među drugim pjesnicima, a često je bio i predmet napada.
Hayâlîjev je život postao teži nakon pada i pogubljenja Ibrahim-paše [2] (1536.), njegovog glavnog zaštitnika, te usponom na mjesto velikog vezira Rustem-paše Opuković (novembar 1544.), koji je slabo podnosio dekadentni načinu života i navike na dvoru. Stoga je zatražio i dobio položaj sancakbeya – tj. upravitelja provincijskog okruga – izvan Istanbula, nebi li se udaljio od sve gušćih dvoračkih borbi. Kao sandžakbeg u okrugu Edirnea, dobio je naslov bega, po čemu je pamćen kao Hayâlî bey.
Umro je u svom sandžaku u Jedrenu 1557. godine.
- ↑ Opsada otoka Rodosa, od 26. juna do 22. decembra 1522. Osmanske snage, zajedno sa sultanom, je vodio Lala Mustafa-paša.
- ↑ Ibrahim-paša je ubijen na Topkapiju 14. marta 1536. Glavni uzrok tome je bilo neprijateljstvo sultanije Rokselane. Naime, Ibrahim-paša je bio Sulejmanov prijatelj iz djetinstva i nepokorni pratitelj i savjetnik. Kroz vrijeme stekao je veliku moć i uglednost na dvorcu, postajući drugi čovjek do sultana, što se nije dopalo ambicioznoj Rokselani. Nakon sukoba sa dvorskim savjetnikom finansija İskender Çelebijom, potonji je pogubljen u martu 1535. ali prije nego što će umrijeti izjavio je kako Ibrahim-paša kroji urotu protiv sultana. Tu tezu je podržala sultanija i ubijedila Sulejmana o njezinoj vjerodostojnosti. Ogorčen i bijesan, Sulejman je pozvao Ibrahim-pašu na sastanak. Poslije večere, veliki vezir je ubijen od eunuha iz harema. No, neko vrijeme poslije toga, isti Sulejman je naredio da se na pravi turbe za svog starog prijatelja. Ipak, nestanak Ibrahim-paše je ogomućio uspon Rokselane na dvoru, naspram drugih žena u haremu kako i općenito nad podanicima. Zapravo Rokselana je prva žena koja djeluje na Topkapiju nalik na europsku kraljicu.
