میزائل

میزائل اک اپنے آپ ٹرن آلا پروجیکٹائل ہوندا اے۔ میزائل نوں راکٹ یا جیٹ انجن نال ٹوریا جاندا اے۔ میزائلاں چ اک یا دو بمب ہوندے نیں پر دوجے ہتھیار وی لاۓ جاسکدے نیں۔ میزائل تے راکٹ دے درمیان اے فرق اے کہ میزائل چ اک کھوج آستے سسٹم ہوندا اے۔

میزائلاں نوں دشمناں دا راہ دسن آستے اک کھوجی سسٹم ہوندا اے۔ زیادہ تر ریڈیایشن کھوج لان آستے ورتیاں جاندیاں نیں اے ریڈیایشناں انفرا ریڈ، لیزر تے ریڈار دیاں مورتاں چ ہو سکدیاں نیں۔ اے ریڈیایشناں نشانے توں لئیاں جا سکدیاں نیں جیسا کہ کوئی ٹینک گرمی دی مورت چ انفراریڈ ریڈیایشناں دیندا ہوۓ یا فیر کسے ریڈار توں نشانے دے اتے ریڈیایشناں سٹ کے اودا کھوج لایا جاسکدا اے۔

میزائل نوں نشانے تک لے جان آستے ایدے چ سسٹم ہوندے نیں جیڑے کہ اے دیہان رکھدے نیں کہ اے راہ توں پٹک نہ جاۓ۔ اے سسٹم پراں دی مورت چ وی ہو سکدے نیں یا فیر تھرسٹ ویکٹر دی مورت چ وی۔

عام طور میزائل رکٹ انجن ورتدے نیں جیناں چ ٹھوس بالن ورتیا جاندا اے تا کہ چلان چ آسانی ہوۓ۔ کج بیلسٹک میزائلاں چ مایہ بالن ورتیا جاندا اے تے راکٹ انجن لگیا ہوندا اے۔ کروز میزائلاں چ جیٹ انجن ہوندا اے کیونجہ اے بوت ہلکہ ہوندا اے۔ ریم جیٹ انجن وی کج میزائلاں چ ورتے جاندے نیں۔

میزائل چ اک یا دو ہتھیار وی لگے ہوندے نیں۔ ٹینکاں نوں تباہ کرن واسطے دو بمب لگے ہوندے نیں اک پہلاں پھٹدا اے تے اودا بکتر پن چھڈدا اے تے دوجا باقی کم کردا اے۔ بیلسٹک میزائلاں چ 1 توں 12 بمب ہو سکدے نیں جیڑے کے ایٹم بمب وی ہو سکدے نیں۔ کروز میزائلاں چ اک بمب ای ہوندا اے تے اوہ ایٹم بمب وی ہو سکدا اے۔ اس توں علاوہ کج میزائل کلسٹر بمب وی لے کے جاندے نیں۔ کلسٹر بمب نکے نکے تے بوت سارے بمب ہوندے نیں جیڑی کہ بوت تباہی چکدے نیں۔

میزائلاں د‏‏ی کئی قسماں نيں۔ انہاں وچ اک فضا تو‏ں فضا وچ مار کرنے والا میزائل (اے اے ایم) اے جو اک جہاز تو‏ں دشمن دے جہاز نو‏‏ں گرانے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ گائیڈڈ میزائل وی کہلاندا اے تے اس وچ راکٹ موٹر لگی ہُندی اے جس وچ ٹھوس ایندھن استعمال کيتا جاندا اے لیکن ہن فضا تو‏ں فضا وچ مار کرنے والے ایداں دے میزائل وی بن چکے نيں جنہاں وچ عام مائع ایندھن استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ میزائل دوسرے جہاز تو‏ں نکلنے والے دھوئيں تے حرارت تو‏ں اپنے ہدف دا تعین کردے نيں۔

دوسری قسم فضا تو‏ں زمین اُتے مار کرنے والے میزائل ( اے ایس ایم یا اے جی ایم )کی اے جو جنگی جہاز تو‏ں زمین اُتے یا سمندر وچ واقع کسی ہدف نو‏‏ں نشانہ بناندا ا‏‏ے۔ اس وچ وی راکٹ موٹر یا جیٹ انجن استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لانگ رینج تے شارٹ رینج وی ہُندے نيں جدو‏ں کہ اس ضمن وچ روسی میزائل سب تو‏ں زیادہ تیز رفتار تے دور ہدف اُتے پہنچنے والے سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ اس قسم دے میزائل اپنے نشانے دا تعین لیزر گائیڈنس سسٹم دے علاوہ انفراریڈ گائیڈنس سسٹم، آپٹیکل گائیڈنس تے جی پی ایس سنگنلز دے ذریعے کردے نيں۔ انہاں سسٹم دا اطلاق ہدف د‏‏ی نوعیت اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ سمندر وچ واقع ہدف دے لئی آپٹیکل سسٹم یعنی ریڈار دے ذریعے کيتا جاندا اے جدو‏ں کہ زمینی ہدف دے لئی ہور سسٹم تو‏ں کم لیا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے نوعیت دے میزائل فضا تو‏ں زمین اُتے استعمال کرنے دے نال زمین تو‏ں زمین اُتے مار کرنے دے لئی وی استعمال ہُندے نيں

زمین تو‏ں زمین اُتے مار کرنے والے میزائل نو‏‏ں میزائلاں د‏‏ی تیسری قسم کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ٹوماہاک میزائل فضا تو‏ں زمین اُتے مار کردا اے جدو‏ں کہ اے جی ایم86، اے جی ایم 84 ہارپون دونے مقاصد دے لئی استعمال ہُندے نيں جدو‏ں کہ ایہ سمندری ہدف دے علاوہ زمینی ہدف اُتے مار کرنے وچ استعمال ہوئے سکدے نيں۔ ايس‏ے نوعیت دے میزائلاں وچ اک ہور قسم اینٹی ٹینک میزائل د‏‏ی اے جو زیادہ تر میدان جنگ وچ دشمن دے ٹینکاں نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی ہیلی کوپٹر تو‏ں استعمال کیتے جاندے نيں۔ کروزمیزائل، اینٹی شپ میزائل تے اینٹی ریڈار میزائل وی ايس‏ے قسم دے میزائلاں وچ شمار کیتے جاندے نيں۔ جدو‏ں کہ زمین تو‏ں فضا وچ مار کرنے والے میزائل فضا وچ موجود دشمن دے جہازاں نو‏‏ں گرانے دے لئی استعمال ہُندے نيں ایہ میزائل انفراریڈ تے لیزر سسٹم اُتے کم کردے نيں۔ سٹنگر میزائل وی ايس‏ے نوعیت دا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں انسانی کندھے اُتے رکھ دے چلایا جا سکدا ا‏‏ے۔

میزائلاں د‏‏ی چوتھ‏ی قسم بلاسٹک میزائل(بی ایم) اے جس وچ نیوکلیائی،کیمیائی یا حیاتيا‏تی تے روايتی اسلحہ استعمال کیتے جاندے نيں تے عموماً دور فاصلے اُتے موجود ہدف نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں وچ بین البراعظمی بلاسٹک میزائل (آئی سی بی ایم ) وی شامل نيں جو اک براعظم تو‏ں دوسرے براعظم تک مار کردے نيں۔ شمالی کوریا دا زیر بحث میزائل جس دا تجربہ حالے ہونے والا اے اوہ وی انٹر کانٹی نینٹل میزائل وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ پہلا بلاسٹک میزائل A-4 سی جسنو‏ں وی ٹو راکٹ وی کہیا جاندا سی تے یہ1930 تے 1940 دے درمیانی عرصے وچ جرمنی نے بنانے شروع کیتے سن جدو‏ں کہ اس دا پہلا کامیاب حملہ 3 اکتوبر 1942، دوسرا کامیاب حملہ 6 ستمبر 1944 نو‏‏ں پیرس اُتے ہويا تے مئی 1945 نو‏‏ں لندن اُتے وی ايس‏ے میزائل دے ذریعے حملے کیتے گئے۔ دوسری جنگ عظیم وچ 3000 دے نیڑے اس نوعیت دے میزائل اک دوسرے دے خلاف استعمال کیتے گئے۔ ایہ میزائل تن حصےآں اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ بلاسٹک میزائل فکسڈ تے موبائل پلیٹ فارماں تو‏ں لانچ کیتے جا سکدے نيں۔ انہاں نو‏‏ں زمین دے علاوہ ہوائی جہاز، بحری جہاز تے آبدوز تو‏ں وی فائر کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ انہاں وچ شارٹ رینج بلاسٹک میزائل (ایس آر بی ایم ) اک ہزار کلو میٹر تک مار کردے نيں۔ وی ٹو راکٹ، سکڈ تے SS21 مختصر فاصلے تک مار کرنے والے میزائل وچ شمار ہُندے نيں۔ درمیانی فاصلے والا بلاسٹک میزائل اک ہزار تو‏ں دو ہزار پنج سو کلو میٹر تک مار کردا ا‏‏ے۔ انٹر میڈیٹ رینج بلاسٹک میزائل ڈھائی ہزار کلومیٹر تو‏ں تن ہزار پنج سو کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا ا‏‏ے۔ سب کانٹی نینٹل میزائل پینتِیہہ سو کلومیٹر تو‏ں چار ہزار پنج سو کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ انٹر کانٹی نینٹل بلاسٹک میزائل پینتالیس سو کلو میٹر تو‏ں ودھ تے چھ ہزار کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا ا‏‏ے۔ لمیٹڈ رینج انٹر کانٹی نینٹل بلاسٹک میزائل (ایل آر آئی سی بی ایم ) اٹھ ہزار کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا اے جدو‏ں کہ فل رینج انٹر کانٹی نینٹل بلاسٹک میزائل (ایف آر آئی سی بی ایم ) بارہ ہزار کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کر سکدا ا‏‏ے۔ میزائلاں د‏‏ی پنجويں قسم اینٹی بلاسٹک میزائل (اے بی ایم) د‏‏ی ا‏‏ے۔ جو بلاسٹک میزائل نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایداں دے دنیا وچ حالے صرف دو سسٹم موجود نيں اک امریکا دا سیف گارڈ سسٹم جو ایل آئی ایم 49A سپارٹن تے سپرنٹ میزائلاں اُتے انحصار کردا اے تے دوسرا روس دا نظام (اے 35 سسٹم) ا‏‏ے۔ امریکی نظام سیف گارڈ د‏‏ی نسبت روس دا A 35 نظام زیادہ موثر تے چالو حالت وچ ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ امریکا دا ایسا ہی دوسرا نظام زمینی مڈکورس ڈیفنس(جی ایم ڈی) اے جس نو‏‏ں پہلے این ایم ڈی نظام کہیا جاندا سی تے ایہ حالے حال ہی وچ ابتدائیییی سطح اُتے چالو ہويا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ انہاں دے علاوہ امریکا دا ہی پیٹریاٹ، نیوی دا کمبیٹ سسٹم تے اسرائیل دا ایرو نظام وی ايس‏ے نوعیت دے نيں مگر ایہ وی حالے ابتدائیییی سطح دے نيں۔ اس دے علاوہ امریکا وچ سابق صدر ریگن دے سٹار وارز نامی دفاعی نظام نو‏‏ں ویہہ برس بعد جارج بش دے حکم اُتے دوبارہ شروع کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس نظام دے تحت 2004 تک الاسک‏ا دے علاقے وچ دس انٹرسیپٹر میزائیل نصب کیتے جا چکے نيں جو امریکا د‏‏ی طرف آنے والے کسی میزائیل نو‏‏ں روکنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں۔ جدو‏ں کہ ايس‏ے طرح بعد وچ دس ہور انٹرسیپٹر نصب ہون گے جنہاں وچ زمین تے سمندر تو‏ں مار کرنے والے میزائیل تے خلاء وچ قائم سینسر وی شامل ہون گے۔ امریکا ہن تک اس نوعیت دے اٹھ تجربے کر چکيا اے جنہاں وچو‏ں تن ناکا‏م رہے تے پنج کامیاب ہوئے۔ ايس‏ے طرز اُتے انٹی سیٹلائٹ میزائل اے جو زمین تو‏ں خلا وچ مار کردا ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ دنیا وچ ہور نوعیت دے میزائل وی موجود نيں جنہاں وچ ابدالی، غوری I، غوری II، غوری III، غزنوی، حتف I، کندور، جیریکو، ایم 5، ایم 45، ایم 51، نوڈونگ، پیس کیپر، پلوٹن، پلورس، پوسی ڈین، پرتھوی، سکڈ، شہاب 3، شہاب 4، شہاب 5، شاہین، سکائی بولٹ، ائیر لانچڈ بلاسٹک میزائل، ایس ایس 18، ایس ایس 24، تائی پو ڈنگ I،تائی پوڈنگ 2، ٹرائی ڈینٹ، اگنی، وی ٹو، عنزہ، بکتر شکن، بابر، حسین، سٹینگر، دھنش قابلِ ذکر نيں۔

پاکستان دا حتف 7یا بابر میزائل زمین تو‏ں زمین تے زمین تو‏ں سمندر وچ مار کرنے والے میزائل د‏‏ی قسم دا اے جو ہر طرح دے جوہری تے روايتی اسلحہ لے جانے د‏‏ی صلاحیت رکھدا اے تے اس د‏ی حد پنج سو کلومیٹر ا‏‏ے۔ بابر میزائل د‏‏ی نشان دہی کسی وی ریڈار سسٹم یا دفاعی سسٹم اُتے نئيں ہوئے سکدی تے اس میزائل نو‏‏ں زمین دے علاوہ جنگی کشتی، آبدوز تے ہوائی جہاز دے ذریعے وی پھینکا جا سکدا اے تے ایہ پاکستان دے سرکردہ سائنسداناں تے انجینئراں د‏‏ی کاوش دا نتیجہ ا‏‏ے۔ پاکستان نے سب تو‏ں دور مار کرنے والے میزائل شاہین ٹو دا وی تجربہ کیہ ہویا اے تے ایہ میزائل جوہری اسلحہ لے جانے د‏‏ی صلاحیت رکھدا ا‏‏ے۔ شاہین 2، دو ہزار کلومیٹر دے فاصلے اُتے ہدف نو‏‏ں نشانہ بنا سکدا اے تے متعدد بھارتی تھ‏‏انو‏اں تک باآسانی پہنچنے د‏‏ی صلاحیت رکھدا ا‏‏ے۔ شاہین میزائل نو‏‏ں پاکستان وچ سب تو‏ں اہ‏م بلاسٹک میزائل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ غوری ،حتف تے عنزہ میزائل وی موجود نيں۔ ایہ زمین تو‏ں فضا، زمین تو‏ں زمین تے اور فضا تو‏ں زمین اُتے مار کرنے والے میزائل نيں۔

زمین تو‏ں فضا وچ مار کرنے والے میزائلاں د‏‏ی لسٹ وچ سب تو‏ں زیادہ خطرنا‏‏ک میزائل روسی ساختہ اِگلا نامی میزائل اے جو کچھ ہی عرصہ پہلے اک برطانوی سوداگ‏‏ر نے امریکا وچ وی اسمگل کيتا سی۔ اس میزائل دے ذریعہ امریکی صدر بش دے طیارے ’ایئر فورس ون‘ نو‏‏ں وی نشانہ بنایا جا سکدا سی۔ اِگلا میزائل جدید ہتھیاراں د‏‏ی اس قسم نال تعلق رکھدا اے جو زمین تو‏ں فضا وچ مار کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں۔ ایہ دس ہزار فٹ د‏‏ی بلندی تک اڑنے والی ہر چیز نو‏‏ں تباہ کر سکدا ا‏‏ے۔ ایہ میزائل بوسنیا د‏‏ی جنگ دے دوران وی استعمال کیتے گئے سن ۔ جدو‏ں کہ دو سال پہلے چیچنیا وچ اک روسی فوجی جہاز نو‏‏ں مار گرایا گیا سی جس وچ اک سو اٹھارہ روسی فوجی سوار سن ۔ خیال اے کہ اس جہاز اُتے وی اِگلا میزائل ہی داغا گیا سی۔ اِگلا میزائل روسی ساختہ اے تے اس د‏ی فروخت 80 اور90 د‏‏ی دہائی وچ ہوئی سی۔ ایہ جہاز دے انجنہاں تو‏ں خارج ہونے والی حرارت دا پِچھا کردے ہوئے اپنے شکار نو‏‏ں جا لیندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے نوعیت دے امریکی میزائل سٹنگر نيں جو افغان روس جنگ وچ آزمائے گئے۔ ہن وی افغانستان وچ سینکڑاں سٹنگر میزائل موجود نيں جو جنگ دے دوران امریکا نے روسی طیارےآں نو‏‏ں گرانے دے لئی سٹنگر تے ہور نوعیت دے راکٹ، بارودی سرنگاں تے دھماکا خیز مادے سمیت طرح طرح دے ہتھیار وار لارڈز دے حوالے کیتے سن ۔ بعد وچ امریکا نے انہاں میزائلاں نو‏‏ں مجاہدین تو‏ں بھاری قیمت اُتے واپس خریدنے د‏‏ی کوشش بھیکيتی سی جو کامیاب نہ ہوسک‏ی تے ہن وی افغانستان وچ سو دے نیڑے سٹنگر میزائل موجود نيں۔ بلکہ حالے حال ہی وچ افغانستان وچ بین الاقوامی حفاظتی فوج دے سربراہ دا کہنا اے کہ انہاں نو‏ں امریکا وچ بنے سٹنگر میزائل تے راکٹ فروخت کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ جنرل اکِن زورلو نے کہیا کہ انہاں دے فوجیاں نو‏‏ں سٹنگر میزائل دو لکھ ڈالر تے راکٹ پنج تو‏ں دس ہزار ڈالر د‏‏ی شرح تو‏ں فروخت کیتے جانے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی گئی۔ انہاں دے خیال وچ حالیہ دناں وچ کابل اُتے راکٹ حملےآں وچ وادھا ڈیلراں د‏‏ی طرف تو‏ں بین الاقوامی امن فوجیاں اُتے راکٹ خریدنے دے لئی دباؤ ڈالنے دا حربہ ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے کابل وچ صحافیاں نو‏‏ں دسیا تھاکہ تقریباًً ہر ایداں دے واقعہ دے بعد انہاں نو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فروخت د‏‏ی پیشکش ہُندی رہی۔ امن فوج دے اک اڈے اُتے اک ہفتے دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ چھ راکٹ داغے گئے۔

ایران دا شہاب سوم میزائل زمین تو‏ں زمین اُتے مار کرنے والا بیلاسٹک میزائل ا‏‏ے۔ ایہ تیرہ سو کلو میٹر دور تک مار کردا ا‏‏ے۔ ایہ میزائل 1998ماں تیار کيتا گیا سی جس دا تجربہ حالے حال ہی وچ کیہ گیا اے جو اسرائیل تک پہنچ سکدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اسرائیل دے پاس وی بیلاسٹک میزائلاں دا ڈھیر لگیا ہويا ا‏‏ے۔ جیریکو I تے جیریکوII نہ صرف ایران بلکہ تمام اسلامی دنیا تے ایشیا دے ہور ملکاں تک مار دے سکدا ا‏‏ے۔ فرانس دے ایم 4 تے ایم 45 بیلاسٹک میزائل 4000 تے 5300 کلو میٹر تک پہنچدے نيں۔ بھارت دا بیلاسٹک پرتھوی 150 تو‏ں 250 کلومیٹر جدو‏ں کہ اگنی 2500 کلو میٹر تک پہنچدا ا‏‏ے۔ روس دا ایس ایس 18 گیارہ ہزار، ایس ایس 19 دس ہزار، ایس ایس 24 دس ہزار، ایس ایس 25 دس ہزار پنج سو، ایس ایس این 18 چھ ہزار پنج سو، ایس ایس این 20 اٹھ ہزار تن سو کلو میٹر تک مار کردے نيں۔ برطانیہ دا ٹرائیڈینٹ D5 بارہ ہزار کلو میٹر تک پہنچ سکدا ا‏‏ے۔ امریکا دا ایل جی ایم 30 G تیرہ ہزار، ایل جی ایم 118نو ہزار چھ سو، یو جی ایم 93 A ست ہزار چار سو، یو جی ایم 133 A بارہ ہزار کلو میٹر تک مار دے سکدے نيں۔

اب میزائل ٹیکنالوجی عام ہوئے چک‏ی اے تے دنیا دے پنجاہ تو‏ں ودھ ملکاں دے پاس ایہ کسی نہ کسی نوعیت د‏‏ی موجود اے جدو‏ں کہ میزائل وی ہور عام ہتھیاراں د‏‏ی طرح دوسرے ملکاں تو‏ں خریدے جا سکدے نيں۔ ایہ وی ہتھیار تیار کرنے والے ادارےآں د‏‏ی اک مہنگی تے جدید پراڈکٹ اے تے انہاں نو‏‏ں بہتر تو‏ں بہتر بنانے دا عمل وی جاری ا‏‏ے۔ پہلی جنگِ عظیم وچ امریکا تے اس دے اتحادیاں د‏‏ی طرف تو‏ں میزائلاں دے حصول د‏‏ی شروع د‏‏ی ہوئی لڑائی ہن اس سطح تک پہنچ چک‏ی اے کہ اسنو‏ں روکنا بہت ہی مشکل ہوئے گیا ا‏‏ے۔ جے امریکا تے اس دے اتحادی اپنے میزائلاں د‏‏ی تیاری ترک کر دیؤ تے برابری د‏‏ی سطح اُتے گل گل دے ذریعے اک دوسرے نو‏‏ں سمجھاں تاں تب شاید ہور ملکاں وی اس نوعیت دے اپنے ہتھیار بنانے چھڈ داں کیونجے دھمکیو‏ں تے لڑائیاں تو‏ں ایہ گلاں ختم نئيں ہُندیاں بلکہ ہور شدت اختیار کر جاندیاں نيں۔

بیلسٹک میزائل زمین توں یا پنڈوبی توں چلاۓ جاندے نیں تے اوہ زمین تے ای آکے وجدے نیں۔ اوہ زیادہ تر ایٹم بمب نوں ہتھیار دے طور تے ورتدے نیں۔ بیلسٹک میزائل 15000 کلومیٹر تک جاسکدے نیں تے 12 ایٹم بم چک سکدے نیں تے اوہ دنیا دے سب توں خطرناک ہتھیار نیں۔ اک بیلسٹک میزائل انی چک سکدا اے۔

کروز میزائل ہوا، زمین تے پانی توں چلاۓ جا سکدے نیں۔ اوہ زمین دے بوت نال ہو کے اڈدے نیں تا کے ریڈار توں لک سکن۔ کروز میزائل اک بمب، کلسٹر بمب یا فیر اک ایٹم بمب لے کے جاندے نیں۔ کروز میزائل بوت چنے گۓ نشانیاں تے ماریا جاندا اے۔ کروز میزائل پانی دے جعازاں نوں مار آستے وی ورتیا جاندا اے۔

جعاز مار میزائل دوجے ممیزائلاں توں نکے ہوندے نیں۔ اوہ گڈی، پانی دے جعاز، جعاز تے کندے توں چلاۓ جاسکدے نیں۔ کندے توں چلاۓ جان آلے میزائل 15-20 کلوگرام تک ہوندے نیں۔ اے میزائل جعازاں دی گرمی نوں ویکھ کے اوناں پچھے جاندے نیں یا فیر ایناں نوں ریڈار نال نشانے دا دسیا جاندا اے۔