Niccolò Machiavelli

Niccolò Machiavelli (Firense, 3 magg 1469 – Firense, 21 giugn 1527) a l’é stàit un filòsof, scritor e òm polìtich toscan. 'Me Leonard da Vinci, Machiavelli a l’é considerà un tìpich esempi d'òm ëd l'Arnassensa e a l’é ëdcò considerà 'me l’anventor dla siensa polìtica moderna.

Fieul ëd giurista, Machiavelli a l'ha arseivù na preparassion clàssica.

Dël 1498 a l'é stàit nominà dal consèj dij Des segretari dla Canselerìa, ufissi ch'a l'ha ocupà për quatòrdes agn. Firense a l'era devastà: quatr agn prima ij Médici a j'ero stàit taparà via da la sità, doi mèis prima Savonaròla a l'era mòrt an sël farò, la sità a l'era bolversà da le lòte dle fassion e, séghit a soa aliansa con la Fransa, dont la potensa a l'avìa favorì la dominassion ëd Savonaròla, la sità as trovava isolà.

Machiavelli a possava për la creassion ëd n'armèja ëd sitadin përchè, scond chiel, mach n'esèrcit përmanent a podìa garantì la sigurëssa ëd në stat. Ancarià dël 1506 ëd riorganisé l'armada fiorentin-a, a l'ha proponù ëd buté an pe na milissia, nopà ëd ciamé dij mercenari strangé, 'me ch'a l'era la costuma.

Machiavelli a l'é restà al servissi dla sità 'd Firense fin-a al 1512. L'artorn dij Médici e ël robatament ëd la repùblica an col ann-lì a l'han butà na fin a soa cariera polìtica.
Acusà 'd complòt, dël 1513, a l'é ampërzonà e taparà via, an campagna, an sò domini ëd San Casciano. A l'é ambelelà ch'a l'ha scrivù soe euvre prinsipaj: Il Principe, ij Discorsi, j'Istorie fiorentine.

Apress soa riconciliassion con ij Médici, a l'ha podù torné lìber a Firense e, a parte dal 1520, a l'ha torna proponuje ij sò servissi. Durant ij darié agn ëd soa vita, a l'ha pijà viaman pi 'd gust a la redassion d'euvre literarie.
Ij Médici a son torna stàit campà giù pòch prima 'd soa mòrt. A chiel a-j arprociavo soa colaborassion con ij vej sovran e parèj a l'han nen antëgralo ant l'aministrassion dla repùblica restaurà.

An dzorpì ëd soa atività aministrativa, Machiavelli a l'ha scrivù dj'euvre teòriche an sle chesion militar, publicà pi tard an Dell'arte della guerra. Scond chiel, ël sitadin a dev esse ëdcò soldà.
An soe Istorie fiorentine a analisa cole che, për chiel, a son le carense ëd n'armèja ëd mercenari.

• Epistolario (1497 – 1527)
• Discorso fatto al magistrato de' Dieci sopra le cose di Pisa, (1499)
• Parole da dirle sopra la provvisione del danaio, (1503)
• Descrizione del modo tenuto dal Duca Valentino nello ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, il Signor Pagolo e il duca di Gravina Orsini, (1503)
• Ritratto delle cose di Francia (1510)
• Ritratto delle cose della Magna (1512)
• Il Principe, (1513)
• Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, (1513 –1519)
• La mandragola, (1513, comedia teatral)
• Dell'arte della guerra, (1516 – 1520)
• L'asino d'oro (1517)
• La vita di Castruccio Castracani da Lucca, (1520)
• Istorie Fiorentine, (1520 – 1525, scrivùe për ël cardinal Giulio dij Médici, ël futur vësco ëd Roma, Clement VII)
• Decennali
• Belfagor arcidiavolo

• Clizia, (1525)
• Andria, tradussion-arfassiment dl'Andria ëd Terensi